#AsuultSambar :

Тал нь л байгаа байх. Үлдсэн талыг нь оруулчихгүй юу.

_________________

Өөрийнхөө сэдэв дээр эхнээс нь оруулаад явсан нь дээр ээ

_________________
▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰▰

ШПЕССАРТ ДАХЬ БУУРЧИЙН ГАЗАР

«Бяцхан авьяастай төрсөндөө би маш их баяртай байна...» гэж хорин гурав ч хүрээгүй Вильгельм Хауф зохиолчийн хөдөлмөр эрхэлсэн хамгийн таатай үедээ хамаарагдах 1825 оны есдүгээр сарын 3-нд нэгэн захидалдаа бичжээ. 1825 оны хавар Хауф Штуттгартад ах дүү Франктай хэвлэлийн гэрээ хийж «Шулмын дуртгалаас хийсэн мэдээлэл» гэдэг зохиолынхоо эхний хэсгийг хэвлүүлэхээр болсон байлаа. Уг ном нь тэр жилийнхээ зун хэвлэгдэж гараад уншигчдын таашаалыг хүлээснээр барахгүй шүүмжлэгчид зохиогчийнх нь авьяас билгийг үнэлэн сайшаажээ.
Энэ үеэс эхлэн Хауф тэр үедээ алдаршсан хэд хэдэн роман бичиж ардын аман зохиолыг найруулан боловсруулж өргөн олон уншигчдад зориулсан орчилт үлгэрүүд хэвлүүлж байлаа.
Түүний бичсэн олон тооны бүтээлээс ихэд алдаршин дэлхий дахины уншигчдын хүртээл болсон нь «Бремений уушны газар төрсөн уран сэтгэмж» гэдэг туурь, 16-р зууны германы түүхээс сэдэвлэн бичсэн «Лихтенштейн» гэдэг роман, романтик уран сэтгэмж аж төрлийн үнэнийг хослуулан туурвисан үлгэрүүд нь юм.
Вильгельм Хауф 1802 оны арван нэгдүгээр сарын 29-нд Штуттгарт хотноо түшмэлийн гэр бүлд төржээ. Эцгийгээ нас барсны дараа эх, ах, дүу нарынхаа хамт нагац эцгийн гэрт суух болжээ. Хөгшин аавын нь номын сан авьяаслаг сэргэлэн хүүгийн уран сэтгэмжийг ихэд бадрааж улмаар эмэгтэй дүү нар болон тэднийхээ найз охидод өөрөө үлгэр зохион ярих чадварыг олгосон байна. Ерийн болон шашны сургуульд суралцан эцэстээ гэрийн багшаар ажиллаж, энэ бүх хугацаандаа уран зохиол амтархан уншиж сонирхож оролдсоор анхныхаа бүтээлүүдийг хэвлүүлж эхэлсэн байна.
Энэхүү орчуулан хэвлүүлж буй орчилт үлгэрүүд нь түүний удаа дараа боловсруулан туурвиж хэвлүүлсэн үлгэрүүдээс цагийн дяст шигшигдэн тунаж үлдсэн нь юм. Вильгельм Хауфийн эдгээр үлгэрүүд нь шударга ёсг ариун цагаан хөдөлмөр, цэвэр ариун үнэнч сэтгэлийг дээдлэн эрхэм-лэсэн бөгөөд яруу сайхан үг хэллэг, хүний сэтгэлийг хөтлөн дагуулах сонин жигтэй үйл явдалтайгаараа гойд юм.
Иймээс ч эдгээр үлгэрүүд нь тууривагчийнхаа нэрийг олонд алдаршуулан газар газрын уншигчдын сэтгэлийг эзэмдсээр иржээ.

Орчуулагч
Герман хэлнээс орчуулсан: Д.Алтанхуяг
Редактор: Л.Баярмандах

ҮЛГЭР ТҮҮВЭР БОЛСОН НЬ

Мөнхийн ногоон цэцэрлэгт нь наран үл шингэдэг тухай домогт өгүүлдэг алс холын нэгэн сайхан гүрнийг эрт балрын цагаас авахуулаад өнөөг хүртэл Урансэтгэмж ван ахай захиран тэргүүлж байдаг билээ. Олон олон зууны турш албатууддаа зориулсан ерөөл магтаалыг харамгүй хөвүүлэн байсан бөгөөд таних мэдэх бүхэн нь хайрлан хүндэлдэг байлаа. Ван ахайн сэтгэл асар өгөөмөр уудам тул өөрийн орондоо буян үйлдсэнээр ханах нь үгүй байлаа. Газар дэлхийд хүмүүс аж төрөн суудаг бөгөөд тэд амьдралаа гунигтай байдалд, гаслан зовлон, хүнд хүчир ажилд нухлуулан өнгөрөөдөг гэдгийг сонсож мэдээд түүний бие мөнхийн залуу насны жавхаа, гоо сайхнаараа хүмүүсийн сэтгэлийг дуртуулан эрхэм тансаг өмсгөлтэй чигээрээ тэнд бууж ирсэн байна. Түүний бие хүмүүст өөрийнхөө гүрнээс хамгийн тансаг бэлгүүд авчирсан бөгөөд үзэсгэлэнт ван ахайг газар дэлхийд аялж эхэлснээс хойш хүмүүс ажиллаж хөдөлмөрлөхдөө баяртай урамтай байх болжээ.
Ван эхээсээ дутуугүй үзэсгэлэнтэй, эелдэг хүүхдүүд нь хүмүүсийг аз жаргалтай болгохын тулд ээжийнхээ даалгавраар ирдэг байлаа. Нэгэнтээ ван ахайн ууган охин Үлгэр дэлхийгээс эгж харьжээ. Үлгэр гунигтай, бас ч үе үе уйлчихсан байх шиг эхэд нь санагдах болов.
— Энхрийхэн Үлгэр минь, чи яачихав аа? Аялан яваад ирснээсээ хойш ийм уйтгартай, урам хугарсан янзтай байх болжээ. Юу болсныг чи эхдээ хэлэхгүй юм уу? гэж ван ахай хэлсэнд Үлгэр
— Ээ! хайрт эх минь, миний гаслан бас таных болно гэдгийг би мэдээгүйсэн бол би ийм удаан дуугүй байхгүй байхсан гэдэг нь мэдээж гэж хариулбал үзэсгэлэнт Ван ахай,
— Юу байсан ч ямагт ярьж бай, охин минь, Гуниг зовлон гэгч нэг хүний хүч хүрэхгүй, хоёр хүн бол амархаан өргөөд замаас зайлуулчих чулуу юм шүү дээ гэсэнд Үлгэр
— Та нэгэнт хүссэн хойно болгоон сонсогтун! Намайг хүмүүстэй хичнээн эелдэг харьцдаг, ажлын дараа ганц цаг ч болов энэ тэрийг хүүрнэх гэж хамгийн ядуу эрийн урцны үүдэнд ч хичнээн баяр хөөртэйгөөр саатан суудгийг минь та мэднэ.
Бас тэд намайг очмогц нөхөрсгөөр гараа сунган мэндчилж, явахад минь араас сэтгэл хангалуун инээмсэглэн үддэг байсныг та мэднэ. Гэтэл эдүгээ тийм байхаа нэгэнт больжээ! гэж хариулав.
— Хөөрхий Үлгэр минь! Энэ бүхэн чамд зүгээр л тэгж санагдсан байлгүй гэж ван ахай хэлээд доголон нулимсанд норсон хацрыг нь илбэв.
- Тэд намайг хайрлахаа больжээ гэдгийг би тун сайн мэдэрсэн гэдэгт итгэ. Очсон газар бүхэнд минь хүйтэн харцаар угтан, хаана ч хэн ч намайг таашаасангүй. Миний ямагт хайртай байдаг хүүхдүүд хүртэл шоолон хөхрөлдөж наснаасаа хэтэрсэн хэвлүүн зангаар надаас буруулан одоцгоож байсан гэж Үлгэрийг хэлсэнд Ван ахай духаа гараараа тулан бодлогошрон дуугүй сууснаа
- Үлгэр ээ, доор, газарт байгаа хүмүүс яагаад ингэж өөрчлөгдчихөө вэ? гэж асуув.
- Өө, ван ахай Урансэтгэмж минь ээ, хүмүүс таны гүрнээс очсон бүхнийг нэн хурц хараагаар сонжин шалгадаг харуулуудтай болсон байна. Тэдний санаанд таарахгүй хэн нэгэн явж очвоос тэд дор нь үлэмжхэн шуугиан дэгдээж түүнийг нам цохин алах юмуу хэлсэн үгээр нь болдог хүмүүст түүнийг гүтгэх бөгөөд тэр үгэнд нь өчүүхэн төдий ч хайр энэрэл, итгэлийн гялайх очхон ч үгүй болой. Халаг минь! гэтэл ах нар минь болох Зүүднүүд хичнээн цэнгэлтэй? амархнаар газарт дэгдэн бууж очицгооно вэ? Нөгөө ухаалаг хүмүүсээс юу ч асуухгүй, зүүрмэглэж байгаа хүмүүст зочлон тэдэнд зүрх цэнгүүлж нүд баясгах бүхнийг сүлжин урлаж, зурцгаах юм!
— Ах нар чинь бол дэгж дэрвэсэн амьтад шүү дээ, хайртай охин минь. Тэгэхлээр тэдэнд атаархах ямар ч үндэс чамд ер үгүй. Ингэхэд тэр хилийн харуулуудыг би сайн мэднэ. Тэднийг тавьснаараа хүмүүс тийм ч их муу юм хийгээгүй юм. Зарим нэг хөнгөмсөг залуус шуудхан л манай гүрнээс яваад оччихсон мэт загнадаг, гэтэл тэр нь бүр сайндаа л нэг уулын дээрээс биднийг харсан төдий амьтан байдаг юм гэж Ван ахайн хэлсэнд
— Гэтэл та яагаад үүний төлөө өөрийнхөө төрсөн охин намайг шийтгүүлэхэд хүргэж байгаа юм бэ? Элээ минь! тэд намайг яасныг та мэдсэн болдоо! Тэд намайг гэртээ өтөлсөн хөгшин хүүхэн гэж зүхээд намайг дахиад яасан ч тийш нь нэвтрүүлэхгүй гэж сүрдүүлсэн гэж Үлгэр уйлав.
— Юу, охиныг минь дахиад тийш нь нэвтрүүлэхгүй гэнээ? гэж ван ахай дуу алдаж, уурласандаа хацар нь улайжээ. Тэгээд цааш нь
— Гэхдээ яагаад ийм юм болсныг би мэдэж байна. Тэр муу авгай л биднийг гүтгэсэн хэрэг! гэвэл Үлгэр
— Маяг уу? Тэгэх ёсгүй! гэж дуу алдаад
— Тэруг нь ямагт найрсаг байдаг шүү дээ гэв.
— Өө, би түүнийг мэднэ, Тэгэхээс тэгэх гэж дахиад оч. Сайныг булаах гэсэн хүн санаа амар байж ер болдоггүй юм гэж ван ахай хариулав.
Ээ, ээж минь! Тэд намайг шуудхан хөөчих юм уу эсвэл ер хайхрахгүй, би чинь шоовдорлогдон буланд ганцаараа зогсож байхад хүрвэл яана?
- Хэрэв маяг заягт автаад хөгшчүүл нь солиорчихсон байвал чи багачуулд нь хандаарай. Чухамдаа тэд миний хайрыг татдаг юм. Тэдэнд би чиний ах нар болох зүүднүүдээр хамгийн хайртай зурагнуудаа илгээнэ. Тэгээд ч би өөрөө олон удаа тэдэн рүү хөвөлзөн бууж тэднийг таалан энхрийлж, үнсэн сайхан наадмаар наадаж байсан юм. Хэдийгээр тэд нэрийг минь мэдэхгүй боловч намайг сайн танина. Шөнө оддын минь зүг инээмсэглэн өглөө нь гэрэлт хурган цагаан үүлсийг минь тэнгэрт хөвөхөд баярласандаа алга ташин байхыг нь би олонтаа үзсэн юм.
Тэд том боллоо ч гэсэн намайг хайрласаар байх болно. Дараа нь би хайр хүрэм охидод цэцгийн эрхи сүлжихэд нь туслах бөгөөд тэдэн рүү хөвөлзөн бууж тэднийг энхрийлж, өндөр хясааны орой дээр омголон хөвгүүдийн хамт сууж тэдэнд манан дундаас холын цэнхэр уулс, сүрлэг шилтгээнүүд хийгээд гял цал буусан орднуудыг тодруулан харуулж оройн улайрах үүлсээр эрэмгий хүлэг баатруудын эгнээ, мөргөлийн гайхалтай цувааг дүрслэн үзүүлэхэд тэд нам гүм болно.
— Өө, сайхан сэтгэлт хүүхдүүд! Гэж үлгэр сэтгэл хөдлөн дуу алдаад тийм болтугай! Би тэдэн дээр дахин нэг очоод үзье гэвээс ван ахай
— За, сайхан сэтгэлт охин минь, чи тэдэн рүү яв. Гэхдээ би чамайг багачуудын сэтгэлд нийцэхүйц, томчуулын дургүйг хүргэхгүй байхуйц аятайхан хувцаслая. Харав уу, би чамд нэгэн түүврийн хувцас өгье гэж бодож байна гэв.
— Түүврийнх гэв үү, ээжээ? Хүмүүсийн өмнө ийнхүү гангалахаасаа ичиж байна. Ван ахайг дохисонд зарц нар нь нэгэн түүврийн тансаг хувцас авчрав. Энэ нь гял цал буусан хөөрхөн дүрсүүдийг хатгамалсан тийм нэгэн байлаа. Бас үзэсгэлэнт үлгэрийн үсийг салаа хөхөл болгон сүлжиж хөлд нь алтан шаахай углаж, дараа нь дээлийг нь өмсгөв. Даруухан Үлгэр бусдыг эгцлэн харж чадахгүй байсан боловч эх нь түүнийг сэтгэл хангалуун ажиглаад тэврэн авч
- За явж үз. Ерөөлөөр минь болох болтугай. Хэрэв чамайг үл тоомсорлон доромжилбоос наддаа эргээд ир. Хожмын, байгальд илүү үнэнч үе сэтгэл зүрхээ чамд дахин хандуулж мэднэ гэв. Ван ахай Урансэтгэмж ийнхүү хэлсэн бөгөөд Үлгэр газар бууж ухаалаг харуулуудын байдаг газар руу зүрх түгшин дөхөж очив. Газар шагайн, сайхан хувцсаараа биеэ улам чанга ороон зүрхшээсэн алхаагаар хаалганд ойртов.
- Зогс! Харуул гараад ир! Энд бас нэг түүвэр хүрч ирлээ! гэж бүдүүн, сөөнгө дуу өгүүлэв. Үүнийг сонссон Үлгэр дагжин чичрэв. Догшин царайтай, ахимаг насны олон эрс довтлон хүрч ирцгээв. Тэр хурц үзүүртэй үзэг атгаж түүнийгээ Үлгэрийн өөдөөс тулгалаа. Тэр бөөн улсын дундаас нэг нь хүрч ирээд ширүүн гараар эрүүнээс нь барин
— Ноён түүвэр та эгцлээд хараадах. Зөв юм байна уу, үгүй юу гэдгийг нүднээс чинь харъя гэж хашгиран зандрав. Үлгэр царайгаа улайлган байж бяцхан толгойгоо дээш өргөн дөлгөөн нүдээр харвал
— Үлгэр байна шүү дээ! гэж харуулууд дуу алдан байдгаараа ангалзан хөхрөлдөцгөөж
— Үлгэр байна гээч! Юу хүрээд ирэв гэж бүр гайхлаа шүү! Юунд чи ийм хувцастай ирээ вэ? гэцгээв.
— Ээж минь надад үүнийг өмсгөсөн юм гэж Үлгэр хариулсанд,
— Тийм үү? Биднийг маллаад чамайг нууцаар нэвтрүүлчихнэ гэж бодсон хэрэг үү? Ердөө ч үгүй шүү! Зайл, эндээс зайл! гэж харуулууд хашгиралдан хурц үзүүртэй үзгээ өргөцгөөв.
— Би зөвхөн хүүхдүүдтэй л уулзах гэсэн юм. Та нар зөвшөөрч болно шүү дээ гэж Үлгэр гуйсанд
— Иймэрхүү юмс газар сайгүй байгаа биш үү? Тэд хүүхдүүдэд маань балай юм чалчихаас цааш гүй гэж харуулуудын нэг нь хашгиран хэлбэл
— Энэ удаад үүний юу мэддэгийг нь үзэцгээе гэж өөр нэг нь хэлэв,
— За тэгвэл юу мэддэгээ ярьж эхэл. Тэгэхдээ түргэлж үзээрэй, чамтай зууралдаж байх зав бидэнд алга гэж бүгд шавдуулав.
Үлгэр гараа сунган долоовор хуруугаараа агаарт олон янзын тэмдэг зурж гарав. Түүнээс нь алагласан олон янзын дүрс, сайхан хүлэг морьд бүхий жингийн цуваа, тансаг чимэгт морьтонгууд, цөлийн элсэн дээрх олон майхан, оволзсон шуургат далай дээгүүр нисэх шувууд, далайд хөвөх хөлөг онгоцууд, дүнсийсэн ой хөвч, хүн бужигнасан гудамж, талбай, тулалдаан, амгаланаар аж төрөвч нүүдэлчид нүдний нь өмнүүр амилсан зураг болон, алагласан эгнээгээр хөвөлзөн авай,
Үлгэр тэрхүү зургуудыг машид хичээнгүйлэн амилуулж байсан тул үүдний харуулууд байн байсаар унтацгаасныг анзаарсангүй. Дахин шинэ зүйл зурах гэтэл нэгэн найрсаг эр хүрч ирээд гарыг нь барин унтаж байгаа харуулуудыг заан
- Эднийг хар, сайхан сэтгэлт Үлгэр минь, алагласан зураг чинь эдний хувьд бол юу ч биш. Хурдхан хаалгаар ор. Чамайг дараа нь энэ газар оронд байгаа гэдгийг эд ер тухайлахгүй. Чи санаа зовох юмгүй, бусдад ажиглагдалгүй замаа хөөн одож болно. Би чамайг хүүхдүүд дээрээ аваачмаар байна. Гэртээ би чамд нам гүм, найрсаг байр засаж өгье. Тэнд чи амьдран сууж болно. Хөвгүүд охид минь сайн уншиж сурсныхаа эцэст найз нөхдийнхөө хамт чам дээр очиж чиний хүүрнэхийг сонсох болно. Ингэвэл ямар вэ? гэсэнд
- Таныг даган хөөрхөн жаалуудад тань очих хүсэл хичнээн их байна вэ! Тэдний цагийг байн байн зугаатай өнгөрөөхийн тулд би чадах ядахаараа хичээнэ! гэж Үлгэр хэлэв.
Тэр сайхан сэтгэлт эр түүнд найрсгаар толгой дохин унтаж байгаа харуулуудын хөл дээгүүр алхан гарахад нь туслав. Тийнхүү харуулуудыг өнгөрснийхөө эцэст Үлгэр инээмсэглэн эргэж хараад дараа нь хаалгаар яаран орж одов гэнэ.

_________________
don't know, don't care.

ТЭМЭЭН ЖИН

Нэгэнтээ нэгэн их тэмээн жин цөл дундуур явж байлаа. Элс тэнгэр хоёроос өөр юу ч үл үзэгдэх хязгааргүй уудам талд бүүр алсаас тэмээнд зүүсэн хонх, морьдын мөнгөн чимэг хангинан жингэнэх нь сонсдоод, тэдний хөлөөр хөшиглөн боссон тоос түүний айсан буйг нь илтгэнэм бөгөөд тэрхүү тоос салхинд ярагдан сарнихад гялалзсан зэр зэвсэг, хурц өнгөтэй хувцас хунар нүд гялбуулмой.
Тэдний зүг давхин яваа эрд уг жингийн цуваа иймэрхүү янзтай харагдаж байлаа. Тэр эр барын арьс тохож, хурц улаан суран тоногт нь жижигхэн жижигхэн, мөнгөн хонх зүүсэн сайхан араб хүлэг унаж явлаа. Морины нь матайд өрөвтасын сайхан өдөн цацаг намиран байх аж. Морьтон эр хэний ч нүд булаам харагднам бөгөөд өмссөн зүүсэн нь хүлгийн нь гоёл чимэгтэй дүйжээ. Түүний бие, гар таталгүй алт шигтгэн оёсон цагаан чалма толгойдоо ороож, дүрэлзсэн хурц улаан өнгийн хүрэм, өмд өмсөн эрдэнийн чулуун шигтгээ бүхий бариултай тахир сэлэм ташаандаа зүүж, чалмагаа духдуулан тавьсан байх бөгөөд энэ нь болон өтгөн хөмсгийн дор гялалзах хар нүд, бүргэд хамрын нь дороос унжих урт сахал нь түүнд догшин сүрлэг, эрэмгий байдлыг бий болгожээ.
Жингийн цувааны толгойн сэргийлэхээс тавь орчим алхмын зайд хүрч очмогцоо морио давиран ухасхийж хэдхэн эгшмийн зуурт цувааны толгойд хүрч очив. Цорын ганц морьтон цөл дунд давхиж явна гэдэг ер бусын хэрэг тул дайран довтлох гэж байх вий гэж айсандаа жингийн харгалзагчид өмнөөс нь жадаа сунган тосжээ. Тэдний тийнхүү сүр бадруулан угтсанд морьтон
— Та нар яаж байна аа? Гав ганцаараа яваа намайг арай жингээ тонон дээрэмдчихнэ гэж бодоогүй биз дээ? гэвэл тэд ичингүйрэн жадаа татаж дээш өргөв. Харин тэдний ахлагч түүнд тулж очоод хэрэг зоригий нь лавлавал
— Энэ жингийн эзэн нь хэн бэ? гэж үл таних эр асуусанд
— Энэ бол нэг хүний мэдлийн зүйл биш, хэд хэдэн худалдаачны ачаа бараа бөгөөд энэ тэр элдэв янзын өөдгүй амьтад аянчин жинчингийн тав тухыг алдагдуулах нь олон тул Меккэгаас эх нутгийн зүг явж байгаа тэднийг бид цөлийн дундуур удирдан авч яваа юм гэж цаадах нь хариулав.
— Тэгвэл намайг худалдаачидтай уулзуул гэж үл таних эр шаардав.
— Бид зогсолгүй замаа хөөх ёстой бөгөөд худалдаачид наад зах нь нэг мөчийн хэр газар хойноос ирж яваа тул энэ хүсэлтийг тань биелүүлэх боломж яг одоо алга. Харин та бидний үдлэхээр буудаллах газар хүртэл хамт явбаас би хүслийг тань биелүүлж болох юм гэж ахлагч хариулав.
Үл таних эр үүнд юу ч хэлсэнгүй, эмээлдээ бэхэлсэн урт гаансаа аван, толгойн сэргийлэхийн ахлагчтан, зэрэгцэн цааш явах зуураа тамхи нэрэн нэн шунамхайран сорж байлаа. Ахлагч түүнийг чухам хэрхвэл зохихыг мэдэхгүй арга тасраад шуудхан нэрийг нь асууж зүрхлэхгүй тул дэмий л энэ тэрхнийг асуух зэргээр яриа өдөх гэж оролдов.
Таны татаж яваа тамхи тун сайхан тамхи юмаа гэх юмуу, - Таны хүлэг сайхан алхаатай юм гэхэд нь тэр үл таних эр «Тийм, тийм!» гэж товчхон хариу хэлэхээс үл хэтэрнэ. Ийн явсаар тэд үдлэх газраа хүрцгээв.
Ахлагч хүмүүсдээ харуулынх нь байрыг хуваарилж өгөөд өөрөө нөгөө үл таних эрийн хамт хөсөг ирэхийг хүлээн байлаа. Зэвсэглэсэн газарчдаар хамгаалуулсан, их их ачаатай гучин тэмээ бүхий жингийн цуваа хүрч ирэв.
Түүний араас эл жингийн эзэд болох, сайхан сайхан хүлэг бүхий таван худалдаачин ирлээ. Тэд нь гол төлөв намбатай, байргашуу янзын настайвтар улс бөгөөд зөвхөн нэг нь л бусдаасаа хавьгүй залуу, илүү хөгжилтэй, жавхаалаг харагдмуй. Баахан тэмээ, ачааны морьд жингийн сүүл болж иржээ. Хүмүүс майхан шааж, морь, тэмээдээ буудлаа тойруулан хэвтүүлэв. Хүрээлсэн буудлын голд том гэгчийн цэнхэр торгон майхан босгосон байх бөгөөд харуулын ахлагч үл таних эрийг тийш иь удирдан аваачив. Тэднийг майхны амаар орвол алтан утсаар ширсэн олбог дээр таван худалдаачин сууцгааж, хар арьст боолууд тэдэнд хоол унд барин байгаа нь үзэгдэв.
— Та бидэн дээр хэн гэгч хүн авчирч байна? Гэж залуу худалдаачин харуулын ахлагчид хандаж хэлэв. Харуулын ахлагчийг хариу хэлэхээс өмнө нөгөө
үл таних эрийн өчжээ.
— Би бол Багдадаас яваа Селим Барух гэгч хүн билээ. Мекке орохоор явж байгаад зам зуураа бүлэг дээрэмчдийн гарт орсон боловч гурван өдрийн өмнө тэдний гараас сэм мултран гарсан болой. Тэнгэр таалсны ачаар миний бие танай жингийн тэмээдийн хонхны дууг холоос олж сонсоод ирсэн минь энэ. Иймд та бүхний хамт аялан явахыг зөвшөөрнө үү. Та бүгдийн нөмөр нөөлөг өөдгүй амьтанд хүртэхгүй нь мэдээж бөгөөд би тэргүүн сайдын ач мөн тул Багдадад очиход тань та нарын сайхан сэтгэлийн хариуд харамгүй шан хүртээх болно. Худалдаачдын хамгийн ахмад нь
— Селим Барух, та бидний сүүдэрт морилогтун. Бидний дэргэд байх аваас бүгд баярлах болно. Юуны өмнө наашаа сууж бидний хамт идэж ууна уу гэв.
Селим Барух худалдаачдын дунд сууж тэдний хамт хооллож ундлав. Хоолны дараа боолууд сав суулга хурааж урт урт ганс, турк жимсний ундаа авчирч өгөв. Худалдаачид удтал дуугай суунам бөгөөд ингэхдээ тэд тамхины хөх утааг үлээн гаргаж түүний цагариглан байсаар агаарт хөвөлзөн замхрахыг нь дор бүрдээ ажиглан байх ажээ. Ийн байтал залуу худалдаачин сая нам гүмийг эвдэн ингэж хэлэв:
- Морин дээр ч, ширээний ард ч цаг нөгцөөх юм ер үгүйгээр бид гурван өдрийн турш ийм байдалтай байцгаалаа. Миний бие ширээнээ суумагцаа бүжигчдийн уран хөдөлгөөнийг харах юмуу, дуу хөгжмийн яруу аялгуу сонсож сурсан хүн тул энэ нь надад туйлын уйтгартай санагдаж байна. Энэ бүхэн цаг амархан нөгцөөдгийг мэдэхгүй гэж үү дээ, нөхөд минь?
Ахимаг дөрвөн худалдаачин нь тамхиа татсаар бодлогошрон байгаа бололтой дуугүй суусаар л байлаа. Гэтэл Селим Барух гэж өөрийгөө нэрийдсэн нөгөө үл таних эр Хэрэв та бүхэн болгоох аваас би нэг санал гаргая. Буудаллах бүрдээ бидний нэг нь бусдадаа ямар нэг зүйл ярьж өгч байж болох бус уу. Ингэвэл цаг амархан өнгөрөх билээ гэсэнд Селим Барух, чи үнэн үг хэллээ. Энэ саналыг бид зөвшөөрч байна гэж худалдаачдын хамгийн ахмад нь болох Ахмет хэлэв.
- Эл санал та бүхэнд таашаагдсан нь сайн хэрэг. Би тийм ч муугүй санал дэвшүүлснээ батлахын тулд өөрөө эхлэн ярья гэж Селим хэлэв.
Таван худалдаачин эрс сэтгэл хангалуунаар үл таних эрийг тойрон урагш давшин сууцгаав. Боолууд дахин аяганд ундаа хийж, ганснуудад нь тамхи дүүргээд тамхиа асаах улалзсан цог авчирцгаалаа. Селим жимсний ундаа залгилан хоолойгоо засаад урт сахлаа илсний эцэст
- За та бүхэн «Өрөвтас Халифийн үлгэрийг» сонстугай гэв.



_________________________________

Neg tsenher hawtastai nom bdag bsn te

ӨРӨВТАС ХАЛИФИЙН НАМТАР


Багдад хотын халиф Хашид нэгэн үдээс хойш буйдан дээрээ тухлан сууж байлаа. Халуун өдөр байсан тул тэр хэсэг зуур дугхийчихээд их л хөгжин сэргэжээ. Үнэт модоор хийсэн урт гансаар тамхи татан нэгэн боолын байн байн аягалах хүрэн цайнаас үе үе балган цайны нь ааг амт сэтгэлд нь нийцсэн аваас урт сахлаа илбэн байлаа. Товчоор хэлэхэд калифийг харсан хэн ч түүний сэтгэл хангалуун байгааг мэдэж болох байв. Өдрийн энэ цагт түүний бие элэгсэг найрамдуу байх тул түүнтэй үг хэлээ ололцоход амархан байдаг ажээ.
- Тиймээс ч түүний тэргүүн сайд Мансор өдөр бүр яг энэ үед түүнд бараалхдаг билээ. Энэ удаад бас л тогтсон цагтаа ирсэн боловч ердийнхөөсөө нэг л өөр, их л бодолд автсан янзтай байжээ. Халиф гаансаа амнаасаа түр зуур авхад
- Тэргүүн сайд минь, чи юунд ингэж бодлогошроо вэ? гэж асуув. Тэргүүн сайд гараа цээжин дээрээ зөрүүлэн эзнийхээ өмнө мэхийн ёслоод
- Эрхэм ноён минь ээ, миний царай бодлогоширсон янэтай байгаа үгүйг би мэдэхгүй. Гэвч доор, ордны хажууд нэн сайхан эд бараа бүхий нэг үүргийн худалдаачин зогсож байхтай тааралдсан боловч өөрт минь илүү халиу мөнгө байсангүйд уур хүрсэн юм гэв.
Тэргүүн сайдаа баярлуулах юмсан гэж эртнээс бодсон халиф үүргийн худалдаачныг авчруулахаар хар арьст боолоо доош нь гүйлгэжээ. Төдөлгүй боол нь үүргийн худалдаачныг дагуулсаар хүрч ирэв. Энэ нь тагдгар бүдүүн биетэй, хар бараан царайтай, ноорсон хувцастай нэгэн байлаа. Тэр янз бүрийн бараа хийсэн нэгэн хайрцаг авч явах аж. Түүнд нь сувд, ээмэг, бөгж, гар таталгүй чимэглэсэн гар буу, аяга, сам сэлт байлаа. Халиф, тэргүүн сайд хоёр бүгдийг нэг нэггүй үзсэний эцэст халиф өөртөө болон Мансорт сайхан гар буу, тэргүүн сайдынхаа авгайд сам авчээ. Тэгээд худалдаачныг хайрцаг саваа хааж түгжих болоход халиф нэгэн бяцхан татуурга байхыг үзээд тэнд бас юм байгаа юм биш биз гэж асуув. Худалдаачин тэр татуургыг татан гаргаж ирээд хар өнгийн нунтаг зүйл, халиф, Мансор хоёрын хэний нь ч уншиж үл мэдэх жигтэй сонин бичиг бүхий нэгэн хайрцаг үзүүлэв.
- Би энэ хоёр зүйлийг нэгэнтээ нэг худалдаачнаас авсан юм. Тэр хэлэхдээ эднийг Меккад гудамжнаас олсон юм гэж билээ. Чухам юу гэгч юм бэ, бүү мэд дээ. Би өөрөө үүний хэргийг гаргаж чадахгүй тул та бүхэнд сул өгч орхино гэж худалдаачин хэлэв.
Өөрөө уншиж мэдэхгүй хэрнээ эртний гар бичмэл номынхоо санд цуглуулах дуртай халиф тэрхүү бичиг, хайрцагтай юм хоёрыг худалдаж аваад үүргийн худалдаачныг явуулав. Юуны өмнө тэр бичигт юу гэж бичсэнийг мэдэх хүсэл халифт их байсан тул үүнийг уншчих хүн мэдэхгүй биз гэж сайдаасаа асуужээ.
- Эрхэм хүндэт эзэн ноён минь ээ, Их Мошеед эрдэмт Селим гэдэг хэл бүхэн мэддэг нэг хүн суудаг билээ. Түүнийг ирүүлбэл эл учир битүүлэг бичгийн утгыг тайлж мэдэх бус уу гэж цаадах нь хариулжээ.
Төдөлгүй эрдэмт Селимийг авчруулжээ. Тэгээд халиф түүнд хандаж
- Селим, чамайг их эрдэмтэй хүн гэж ярьцгаах юм. Энэ бичгийг, уншиж чадах нь уу, үгүй юу үз. Уншиж чадвал би чамд гоёлын хувцас өгнө, эс чадвал хүмүүс чамайг эрдэмт Селим гэж нэрлэсэн нь талаар хэрэг болох тул арван хоёр удаа хацрыг чинь хорин таван удаа хөлийн чинь улыг тус тус шаахайдуулна гэжээ. Селим мэхийн ёслоод
- Таны хүссэнээр болтугай, эзэн минь? гээд тэр бичгийг удтал ажиглан харж байснаа
- Эзэн минь ээ, энэ чинь латинаар бичсэн юм байна шүү дээ биш байх юм бол би дүүжлүүлэхэд ч бэлхэн гэж гэнэт дуу алджээ,
- Латинаар л бичсэн юм бол юу гэж бичсэнийг нь унш гэж халиф тушаав.
«Үүнийг олсон хүн Аллахын ивээлд биширтүгэй. Энэ хайрцагт байгаа нунтгаас хамартаа татаж «Мутабор» гэж хэлэх юм бол аливаа адгуус амьтанд хувилан тэр төрлийн адгуусны хэлийг ойлгодог болно. Дахин хүн биедээ оръё гэвэл зүүн зүг харан зогсож гурван удаа мэхийн ёслоод мөн тэр үгийг хэлнэ. Адгуус амьтан болон хувирсан үедээ хөхрөх юм бол шидэт үг ухаан санаанаас чинь оргүй мартагдаж, чи адгуус чигээрээ үлдэх болно гэдгийг анхаар!» гэж Селим орчуулан уншив.
Эрдэмт Селимийг ийнхүү уншсанд халиф сэтгэл машид тэнийн эл нууцыг хэнд ч хэлэхгүй гэх ам өчгийг нь аваад сайхан хувцас бэлэглэн явуулжээ. Харин тэргүүн сайддаа бол ингэж хэлжээ:
- Мансор, энэ маань сайн наймаа боллоо гэж би хэлэх байна. Адгуус амьтан болно гэж бодохоос баярлаж байгаагаа үгээр хэлэх арга алга. Маргааш өглөө чи эрт хүрч ир. Тэгээд хоёулаа талд гарч энэ хайрцагтай юмнаас жаахан үнэрлээд агаарт, усанд, ой, талд юү гэж хэлцэцгээдгийг сонсъё!
Маргааш өглөө халиф Хашид дөнгөж ундаа ууж, хувцаслаад байтал тэргүүн сайд нь тушаасан ёсоор, зугаалахад нь бараа болохоор хүрч ирэв. Халиф шидэт нунтаг бүхий хайрцгийг бүсэндээ хавчуулан, бараа бологсдоо үлд гэж тушаагаад тэргүүн сайдынхаа хамт хоёулхнаа замд гарав. Тэд эхлээд халифын өргөн цэцэрлэг дундуур явж, шидэт зүйлээ турших санаатай амьд амьтны бараа олж харах гэж дэмий л харуулдацгаажээ, Янз янзын амьтан, тухайлбал, ихэрхүү байдал, дуу чимээгээрээ анхаарлыг нь татдаг өрөвтас байхыг харсан нэгэн цөөрөм рүү очъё гэж тэргүүн сайд санал болгов, Халиф тэргүүн сайдынхаа эл саналыг зөвшөөрч түүний хамт цөөрөм рүү одов. Тэнд хурч очмогцоо нэгэн өрөвтас мэлхий хайн нааш цааш их л хичээнгүйлэн холхиж байн байн ямархан нэг юм үглэн явааг тэд олж харав. Тэгтэл энэ хавийн бас нэг өрөвтас агаарт эргэлдэн бэйлаа.
- Энэ хоёр чөргөр хөлт амьтад таатай яриа дэлгэнэ гэж би сахлаараа мөрий тавья, эрхэм минь. Бид өрөвтас болбол ямар вэ? гэж тэргүүн сайд хэлэв.
- Хэлдэг үг, санадаг санаа! Харин үүний урьд дахин яаж хүн болох ёстойгоо лавлая, Зүйтэй! Зүүн зүгт гурав дахин мэхийгээд «Мутабор» гэж хэлэхэд л би дахин калиф, чи тэргүүн сайд богно. Тэнгэр минь, хөхөрч л болохгүй, тэгвэл бид балрах нь тэр шүү!
Халиф ийн ярьж байх зуураа нөгөө нэг өрөвтөс тэдний толгой дээгүүр эргэлдэн газарт ягуухан буухыг харав. Тэгээд хайрцагтай нунтгаа бүснээсээ яаран гаргаж сайн чимхийг аваад хайрцагтайгаа тэргүүн сайдад өгөв. Шидэт нунтгийг тэр хоёр нэгэн зэрэг хамартаа татаж «Мутабор» гэж хэлжээ.
Тэгтэл тэдний хөл нь дорхиноо чөрийн нарийхан улаан юм болоод халиф болон түүний дагуулын гоё шар шаахай хэлбэр дүрсгүй өрөвтасын хөл, гар нь далавч болж, хүзүү нь гүрдийн хагас алд хиртэй сунаад сахал нь алга болж биеийг нь зөөлөн өд бүрхжээ.
- Тэргүүн сайд минь, та ч бүр аятайхан хоншоортой болчихжээ. Вивангиридчийн сахлыг барьж тангараглая, ийм юм амьдралдаа үзсэн минь ер үгүй гэж халиф удтал гайхсаны эцэст хэлэв. Тэргүүн сайд мэхийн ёсолж
- Туйлаас мэхийн талархъя. Танд гэж зүрхлэн хэлэхэд, та халиф байснаасаа бараг илүү сайхан өрөвтас болсон байна. Таны таалалд нийцэж байвал бид одоо энэ нөхдийнхөө яриаг чагнаж, үнэхээр өрөвтасын хэл мэддэг болсон эсэхээ мэдвэл ямар вэ? гэж хэлэв.
Энэ завсар нөгөө нэг өрөвтас нь газарт буугаад хөлөө хошуугаараа цэвэрлэж өд сөдөө засаж янзлан түрүүчийн өрөвтас руу явав. Шинээр бий болсон хоёр өрөвтас тэдний ойр яаран хүрч очоод дараах яриаг сонсож туйлаас гайхжээ.
- Урт хөлт авгай, сайн байна уу? Та ийм эрт нугад ирээ юү?
- Баярлалаа, хонгор үглээ хошуут минь! Би өглөөний ундны бага сага юм цуглуулсан юм. Та гүрвэлийн сүүл юмуу, мэлхийн гуя зооглохгүй биз?
- Талархсанаа хичээнгүйлэн илэрхийлье. Өнөөдөр би юм идмээргүй байна. Би энд огт өөр зорилготой ирсэн юм. Өнөөдөр аавынхаа урьсан зочдын өмнө бүжиглэх ёстой тул ийм нам тайван газар жаал сургуулилдаг юмуу гэж бодсон юм.
Тэгээд л залуу өрөвтас нь тал дундуур гайхалтай сонин хөдөлгөөн хийн алхав. Халиф, Мансор хоёр түүнийг гайхан харж байснаа зургийн юм шигээр өрөөсөн хөл дээрээ зогсон далавчаа бардам гэгч дэрвэлзүүлэхэд нь өөрийн эрхгүй хошуугаа ангазуулан удтал хөхөрчээ. Халиф хамгийн түрүүнд хөхрөхөө больж
- Энэ ч ёстой алт төлөөд ч олж үзэхээргүй зугаатай юм байна даа. Хөөрхий адгууснууд биднийг хөхрөхөөр эмээчих шиг болсон нь харамсалтай! Түүнээс биш лав дуулах байсан даг аа! гэв.
Гэтэл гэнэт, ингэж хувилсан үедээ хөхрөх хориотой гэдгийг тэргүүн сайд сая санажээ. Тэгээд сэтгэл зовнин байгаагаа халифт хэлэв.
— Ээ тэнгэр бурхан минь ээ! Энэ чигээрээ өрөвтас болчихвол тун ч тусгүй тоглоом болно шүү! Нөгөө балгийн үгийг санах гэж оролдоод үзээч, миний санаанд ер орохгүй нь.
— Зүүн зүг гурван удаа мэхийн ёслоод хэлэх ёстой үг маань «Му-му-Му»
Тэд зүг зүг харж зогсоод хошуугаа газар шүргэтэл бөхөлзсөөр байвч, ээ халаг! нөгөө шидэт үг ухаан санаанд нь ордогүй, халиф, тэргүүн сайд хоёр хичнээн ч бөхөлзөж нахилзлаа гэсэн дэмий л «Му-Му» гэж орилохоос цааш хэтэрсэнгүй санах гэж хичнээн оролдовч санаанд нь ер ордоггүй гэнэ. Ийнхүү хөөрхий Хашид, тэргүүн сайдынхаа хамт өрөвтас болчихоод өрөвтас хэвээрээ үлджээ.
Илбэдүүлсэн тэд тал дундуур гунигтайяа хэсүүчлэн, энэ хөөрхийлөлтэй байдалд хэрхвэл зохихоо мэдэхгүй явлаа. Өрөвтасын дүрсээсээ хувилах арга үгүй бас хотод эргэж очоод өөрсдийгөө мэдүүлэх арга үгүй. Би халиф гэж хэллээ гэхэд өрөвтаст итгэх хүн гарахгүй, тэгээд ч итгэлээ гэхэд Багдадын оршин суугчид өрөвтасыг халифаар сонгох уу даа, үгүй юү?
Тийнхүү тэд хэдэн өдрийн турш үүгээр түүгээр хэсүүчлэн талд ургасан үр жимохэнээр гол зогоож байлаа. Үр жимс ханатлаа идье гэхэд урт хошуу нь бас саад болно. Гүрвэл, мэлхий идэх дур даанч хүрэхгүй, ер нь ч ийм юмаар ходоод гэдсээ сүйтгэхийг бодсонгүй. Эл гунигт байдлын дунд зугаацах ганц юм нь нисэх бөгөөд тэд тэнд юу болж байгааг харах гэж Багдадын дээгүүр ямагт нисэцгээнэ. Эхний өдрүүдэд гудамжинд их л хөл үймээнтэй, уй гунигтай байгааг ажиглацгаасан боловч илбэдүүлснээсээ хойш барагцаалбал дөрөв дэх өдрөө халифийн ордны дээвэр дээр сууж байтал гудамжинд нэгэн их гоё цуваа явж байгааг үзжээ. Бөмбөр нижигнэж бишгүүр эгшиглэн алтан утас эрхээн оёсон хурц улаан хүрэмтэй хүн байдгаар нь гоёсон морь унаж гял цал буусан дагуулуудаар хүрээлүүлэн явах бөгөөд Багдад хотынхны тэн хагас хойноос нь харайж дэвхцэн бүгд л «Багдадыг эзэгнэн захирагч Мизра мандтугай!» гэж хашгиралдан байлаа. Ордны дээвэр дээр сууж агсан хоёр өрөвтас бие биеийн зүг харсан бөгөөд халиф Хашид
- Яагаад илбэдүүлсний учрыг одоо чи төсөөлж байна уу? Энэ Мизра бол миний ясны дайсан, нэгэн муу цагт надад өш өвөрлөсөн лут илбэч Кашнурын хүү байгаа юм. Гэхдээ би итгэл алдчихаагүй байна. Зовсон үеийн үнэнч хань минь, явцгаая, вивангирдичийн бунханд очъё, ариун газар илбийн ид шид тайлагдаж мэднэ гэв.
Тэд ордны дээвэр дээрээс хөөрөн Мединагийн зүг нисэцгээв. Тэр хоёр дасаж дадаагүй тул ниснэ гэдэг тийм ч амаргүй байлаа.
- Өө, эзэн минь, Өршөөж үз, би удаан тэсэхгүй нь, та хэтэрхий хурдан нисэх юм. Бас орой ч болчихлоо, хоноглох газар олбол дээргүй юу гэж хэдэн, цаг ниссэний дараа тэргүүн сайд янцаглан хэлэв.
Хашид бараа бологчийнхоо хүсэлтийг болгоожээ. Тэгээд доош харвал нэгэн уулын аманд хоргодож болохоор туурь үзэгдсэнд тийш нисэцгээв. Энэ шөнө хоноглохоор буусан тэр туурь нь урьд шилтгээн байсан бололтой ажээ. Сайхан баганууд нуранги дундаас сэрийн харагднам бөгөөд бараг бүтэн үлдсэн хэд хэдэн өрөө тасалгаа нь урьд байсан шилтгээний тансгийг илтгэмүй. Хашид дагалдагчийнхаа хамтаар хуурай газар эрж хонгил дундуур явцгаав. Гэнэт өрөвтас Мансор зогтусан
- Эзэн захирагч минь ээ ад шулмаас айна гэдэг тэргүүн сайдын хувьд төдийгүй өрөвтасын хувьд тэнэг хэрэг бишсэн бол ч! Энэ хажуухан талд гасалж ганирах дуу тов тодхон сонсдож байгаа нь надад нэг л жигтэй санагдаж байна гэж шивгэнэн хэлэв. Халиф бас зогтусан чагнавал хүний гэхээс илүү адгуус амьтны гэмээр аяархан уйлах тов тодхон дуулджээ.
Юу байгааг үзэх хүсэлд бүрэн автсан түүний бие уйлах дуу гаран байгаа тэр зүг явах гэтэл тэргүүн сайд нь хошуугаараа далавчнаас нь зуугаад үл мэдэгдэх шинэ аюулд бүү орж үзээч гэж хичээнгүйлэн гуйжээ. Гэвч энэ нь нэмэр болсонгүй! Өрөвтасын далавчин дор эрэмгий зүрх нь цохилон байгаа халиф цөөн хэдэн өдний гарзтайгаар харанхуй хонгил руу яаран одов. Төдөлгүй түгжээгүй бололтой нэг хаалганд хүрч очсон бөгөөд мэгших, яльгүй гинших дуу түүний цаанаас тодхон сонсдож байлаа.
Халиф хошуугаараа үүд онгойлгоод босгон дээр нь гайхашран зогтусав. Цорын ганц бяцхан торон цонхоор бүдэгхэн гэгээ тусах нурчихсан өрөөний шалан дээр нэгэн том шар шувуу сууж байлаа. Түүний том дүгрэг нүднээс бөөн бөөн нулимс бөмбөрөн махир хошуунаас нь гүн их гаслантай дуу гарна. Гэвч халиф болон энэ завсар хүрч ирсэн тэргүүн сайдыг хармагц баярлан дуу алдав. Хүрэн хүрэн толбо бүхий далавчаараа нулимсаа намбатайяа арчаад
- Эрхэм өрөвтас та нар тавтай морилцгооно уу! Та нар бол миний аврагдахын сайхан дохио мөн. Учир нь өрөвтасын хүчинд аз жаргалтай болно гэж нэгэн цагт надад хэлсэн билээ! Гэж сайхан араб хэлээр хэлсэнд тэр хоёр гайхавч барсангүй.
Халиф гайхах сэтгэлээс ангижирсны эцэст урт хүзүүгээ мэхэсхийлгэн ёсолж чөргөр хөл дээрээ их л намбатай зогсоод
- Шар шувуу минь ээ, чиний үгийг сонсвол бид зовлон нэгтэй улс юм байна гэж итгэж болох байна. Гэвч, элээ халаг минь! Бидний хүчинд аврагдана гэж найдаж байгаа чинь талаар хэрэг. Бидний намтрыг сонсох юм бол, ямар арчаагүй байдалтай байгааг маань мэдэх болно гэв. Шар шувуу түүнийг ярь гэсэнд халиф бидний мэдэх намтрыг ярьж өглөө. Шар шувуунд халиф өөрт тохиолдсон түүхээ ярьж өгсөнд шар шувуу түүнд талархаад
- Миний түүхийг бас сонсож чамаас дутуугүй зовлонт амьтан болохыг минь үзэж мэд. Эцэг минь Энэтхэгийн ван бөгөөд би түүний цорын ганц, зол заяагүй охин нь билээ. Намайг Луза гэдэг юм. Та нарыг илбэдсэн тэр Кашнур хэмээх илбэчин намайг бас зовлонд учруулсан юм. Тэр нэг өдөр манайд хүрч ирээд намайг хүү Мизрагийнхаа авгай болгоё гэж гуйсан юм. Аав маань их л омголон хүн тул түүнийг шатны уруу түлхэн унагачихсан билээ. Тэр ёрын амьтан зүсээ хувилган миний ойр гэтэн ирэхээ мэдэж байсан бөгөөд намайг нэг удаа цэцэрлэгтээ амрах санаатай сууж байтал боолын маягаар хувцаслан ундаа барьсаар хүрч ирсэн юм. Түүнийг би уусанд би ийм үзэшгүй муухай амьтан болчихсон билээ. Айсандаа ухаан алдсан намайг тэр энд авчраад чихэнд минь муухай дуугаар «Чи энд адгуус амьтдад хүртэл жигшигдэн үзэшгүй муухай хэвээрээ эцсийн мөчөө хүртэл юмуу эсвэл хэн нэг нь ийм сэрдхийм зэвүүн байдалтай байхад чинь өөрийн хүслээр гэргий болгон авахаар гуйх хүртэл байх болно. Чамаас болон чиний бардам эцгээс би ингэж өшөөгөө авч байгаа юм» гэж хашгиран хэлсэн юм. Тэр үеэс хойш олон сар өнгөрлөө. Дэлхий ертөнц, адгуус амьтдад ч ад үзэгдсэн миний бие энэ чулуун ханануудын дунд гав ганцаар гуниглан суусаар байна. Үзэсгэлэнт сайхан байгаль ч миний хувьд хаалттай. Өдөр нь би сохор бөгөөд саран бүүдгэр туяагаа бүүдгэр хананууд дээр тусгахад л нүдийг минь бүрхсэн манан арилдаг юм гэж ярив.
Шар шувуу ярьж дуусаад далавчаараа нүдээ дахин арчив. Гаслан шаналангаа ярьсандаа сэтгэл нь уймран өөрийн эрхгүй нулимс нь цийлэгнэжээ. Вангийн авхайг ярьж байх зуур халиф гүн бодолд дарагджээ. Тэгээд
— Би эндүүрээгүй бол бидний золгүй явдалд нууц далдын холбоо байна. Гэхдээ үүнийг тайлах түлхүүрийг би хаанаас олох билээ гэсэнд шар шувуу
— Өө, эрхэм ээ! Надад ч бас тэгж санагдаж байна. Нэг өрөвтас надад үлэмж их аз жаргал авчрах юм байна гэж намайг бүүр бага байхад нэг ухаантай авгай зөгнөн хэлсэн юм. Тэгэхлээр яавал аврагдахыг би мэдэж ч байж болох юм гэж хэлэв. Халиф машид гайхан ямар замаар аврагдана гэж бодож байна гэж асуув.
— Биднийг золгүй явдалд учруулсан илбэчин сард нэг удаа энэ тууринд ирдэг юм. Энэ өрөөнөөс холгүй нэг том танхим байгаа. Тэнд олон нөхдийнхөө хамт найрладаг юм. Би тэнд тэдний ярилцахыг байнга сонсдог. Тэд өөрсдийн бузар үйлийг бие биедээ гайхуулан ярьцгаадаг бөгөөд та нарын мартчихсан шидэт үгийг тэр хэлж ч мэдэх юм шүү.
— Өө, туйлаас эрхэм ван авхай минь, тэр хэзээ ирдэг, нөгөө танхим нь хаана байдгийг хэлж өгөөч! гэж халиф дуу алдав. Шар шувуу хормын төдий дуугай байснаа
— Муу юм бүү санаарай, гэхдээ нэг л болзлын үндсэнд би та нарын хүслийг биелүүлж чадна гэсэнд Хашид
— Хэл! Хэл! Юу ч байсан биелүүлнэ гэж дуу алдав.
— Чухамхүү би ч бас энэ золгүй явдлаас ангижирмаар байна. Гэхдээ энэ бол та нарын хэн нэг нь суухаар гуйсан цагт л биелэх юм шүү дээ.
Үүнийг сонсоод хоёр өрөвтас багагүй мэгджээ. Халиф бараа бологчоо гадагш гаръя гэж дохив. Үүдний цаана очоод халиф
- Тэргүүн сайд аа, энэ бол тэнэг наймаа шүү. Гэхдээ та үүнийг гүйцэтгэж болох юм гэсэнд цаадах нь
— Юу? Гэртээ харихад минь манай авгай нүдийг минь сох самардчихна шүү дээ! Тэгээд ч би настай хүн та бол залуу гэрлээгүй хүн тул залуу сайхан авхайтай суухад яадаг юм бэ гэжээ.
— Тэр ч тийм, гэхдээ түүнийг залуу, сайхан гэж танд хэн хэлээ вэ? Энэ чинь шуудайд хийсэн муур худалдаж авсны үлгэртэй адил юм болно! гэж халиф санаа алдан хэлээд далавчаа гунигтайяа унжуулан зогсов.
Тэд бие биеийг ятган удтал ярилцсан бөгөөд тэргүүн сайд нь шар шувуутай гэрлэснээс өрөвтас хэвээрээ үлдсэн нь дээр гэж бодож байгааг үзээд эл болзлыг өөрөө биелүүлсэн нь дээр юм байна гэж шийдэв. Шар шувуу үлэмжхэн баярлав. Илбэчид энэ шөнө заавал цугларна, тэдний хувьд үүнээс таатай цаг хаанаас байх билээ гэж нотлон байлаа.
Тэгээд хоёр өрөвтасыг нөгөө танхимд газарчлан хүргэх гэж шар шувуу тэдний хамт өрөөнөөс гарав. Тэд харанхуй хснгилоор удтал явсаар хагас нурсан хананы цаанаас хурц гэрэл цацран байгааг сая олж харав. Тэнд хүрсний эцэст шар шувуу тэднийг тун чимээ авиагүй байгаарай гэж зөвлөв. Тэд нуугдаад нэг нүхээр уудам танхимыг бүхэлд нь харж байлаа. Тэр нь эргэн тойрон баганаар чимэглэсэн тансаг засал чимэг бүхий танхим ажээ. Өнгө өнгийн олон дэнлүү танхимыг өдөр мэт гийгүүлнэ. Танхимын голд янз янзын амттан шимттэнг хотойтол нь өрсөн дугуй ширээ байх аж. Ширээ тойруулан нэгэн буйдан тавьсан байх агаад түүний дээр найман эр сууж байлаа. Тэдний нэг өөрсдөд нь шидэт нунтаг худалдсан үүргийн худалдаачин болохыг хоёр өрөвтас таньжээ. Түүний дэргэд сууж байгаа эр шинэ сэргэг үйл явдлаа ярь гэж шаардав. Тэр олон зүйл ярьсан бөгөөд халиф, тэргүүн сайд хоёрын явдлыг ч бас дурдав.
— Чи тэгээд тэдэнд ямар үг өгөв дөө? гэж өөр нэг илбэчин асуусанд
— Тун хэцүү латин үг. «Мутабор» гэдэг үг өгсөн гэж тэр хариулав.
Ханын цоорхойд зогсож байгаад энэ үгийг сонсмогц өрөвтаснууд ухаангүй баярлажээ. Тэр туурийн хаалга руу чөргөр хөлөөрөө байдгаараа хурдалсанд шар шувуу тэднийг арайхийн бараадан явлаа. Тэнд хүрээд халиф,
— Миний болон нөхрийн минь амь насыг аврагч минь ээ, бидэнд хийсэн тусынхаа хариуд намайг эр нөхрөө болгон ав гэж сэтгэл хөдлөн хэлээд зүүн зүг харж зогсов. Тэгээд уулын цаанаас дөнгөж цухуйж байгаа нарны зүг хоёул урт хүзүүгээ дохилзуулан мэхийгээд «Мутабор» гэж хашгирсанд агшин зуур хуучин хэвдээ тохирч дахин олдсон амьдралдаа хязгааргүй баярласан эзэн, дагуул хоёр уйлах инээхийг хослуулан тэврэлдэв. Тэдний эргэж хараад мэл гайхаж цэл хөхөрснийг үгээр илэрхийлж хэн барах билээ. Тэдний өмнө нүдээ бүлтийтэл гоёж гоодсон үзэсгэлэнт бүсгүй зогсож байлаа. Тэгээд инээмсэглэн байж халифт гараа өгөөд
— Та шар шувуугаа танихгүй байна уу? гэж хэлжээ. Халиф түүний гоо үзэсгэлэн, намба төрхөд ухаан алдан, өрөвтас болсон минь хязгааргүй их аз жаргал авчирлаа гэж дуу алджээ.
Тэгээд тэр гурав Багдад руу хөдлөв. Халифийн халаасанд шидэт нунтаг бүхий хайрцаг төдийгүй хүүдийтэй мөнгө нь байж байлаа. Хамгийн түрүүнд замд тааралдсан тосгонсос аян замд хэрэгтэй бүхнийг худалдан аваад төдөлгүй Багдад хотын үүдэнд хүрч очив. Халифийн ирсэн нь хүмүүсийн гайхшийг төрүүлжээ. Тэд түүнийг үхсэнд тооцож байсан тул олон түмэн хайрт захирагчаа үзээд машид хөхин баясжээ.
Мөн хууран мэхлэгч Мизраг үззн ядах сэтгэл төдий чинээ бадарсан байна. Тэд ордонд очоод хөгшин илбэчин, түүний хүү хоёрыг барьж аваа. Вангийн авхайн шар шувуу болчихоод сууж байсан туурийн тэр өрөөнд өвгөнийг хүргүүлж тэнд нь дүүжлүүлэв. Эцгийнхээ ид шиднээс юу ч гадарладаггүй хүүг нь харин үхэх, шидэт нунтгаас үнэрлэх хоёрын алийг сонгох вэ гэж асуусанд сүүлчийнхийг нь сонгосон тул тэргүүн сайд хайрцагтай нунтгаас сайн чимхийг үнэрлүүлэв. Халиф шидэт үгийг хэлсэнд Мизра өрөвтас болон хувилав. Халиф түүнийг төмөр торонд хийлгэж цэцэрлэгтээ тавиулав.
Халиф Хашид өөрийн гэргий ван авхайтай өнө удаан аз жаргалтай аж төрөн суужээ. Үдээс хойш тэргүүн сайд нь ирэхэд түүний сэтгэл туйлаас баясан сэргэнэ. Тэгээд тэд өрөвтас болсон үеийнхээ адал явдлыг байн байн ярих бөгөөд халиф сэтгэл ихэд хөдөлсөн үедээ өрөвтас болчихоод байхдаа ямархуу янзтай байсныг нь тэргүүн сайдад харуулах гэж сэнтийнээсээ буун ирж өөрийн биеэр элэглэн үзүүлдэг билээ. Хөлөө модойлгон тасалгаанд нааш цааш хөлхөж гараа далавч мэт дэвэн амандаа гүнгэнэж зүүн зүг харан зогсоод нахилзан дэмий л «Му-Му-» гэж орилон байсныг нь үзүүлмүй. Халифийн гэргий болон тэдний хүүхдүүдэд энэ жүжиглэл нь тухай бүр үлэмжхэн наргиан цэнгэл болно. Халифийг удтал гараа дэвэв нахилзаж «Му-Му-» гэж орилоход нь тэргүүн сайд шар шувуу болж хувилсан ван авхайн үүдэнд юу хэлэлцсэнээ халифийн хатанд хэлнэ гэж инээмсэглэн байж сүрдүүлдэг байлаа.
Селим Барухыг үлгэрээ ярьж дуусахад худалдаачид сэтгэл нэн хангалуун байгаагаа илэрхийлэв.
- Үнэхээр үдээс хойших цаг хугацааг бид анзааралгүй өнгөрөөлөө! Оройн сэрүү орж салхи сэвэлзэн байна. Бид багагүй зам хороож амжина гэж тэдний нэг нь майхны баадан ярах зуур хэлэв. Бусад нөхөд нь түүний хэлснийг бүгд зөвшөөрөв. Төдөлгүй майхныг буулгаж жингийн цуваа энд ирсэн тэр л эрэмбээрээ цааш хөдөллөө. Өдөр нь бүгчим, шөнө нь намуухан, саруулхан тул тэд шөнөжин явав. Буудаллахад тохиромжтой газар ирээд майхнаа шааж амрахаар хэвтэцгээв. Худалдаачид замаас нийлсэн эрийг хамгаас эрхэм зочныхоо адил халамжлах ажээ. Нэг нь дэвсгэр, нөгөө нь хөнжил, гурав дахь нь боол өгөх гэхчилэн нэг үгээр хэлэхэд гэр орондоо байгаа мэт тавтай тухтай байлгалаа. Тэднийг босох үес өдрийн халуун төөнөж эхэлсэн тул орой болохыг эндээ хүлээхээр нэгэн дуугаар шийдэв. Зэрэгцэн сууж хооллосны дараа залуу худалдаачин хамгийн ахмад нэгэндээ хандан
- Селим Барух өчигдөр биднийг тун сэтгзл тэнэгэр үдлүүлсэн билээ. Ахмет, та бидэнд бас ямар нэг юм ярьж өгвөл ямар вэ, олон олон адал явдлаар дүүрэн урт удаан амьдралдаа тохиолдсон зүйлээс ч юмуу, эсвэл сайхан үлгэр ч байсан болно шүү дээ гэв.
Ахмет үүнийг сонсоод чухам юу ярих вэ, эсвэл юу ч ярихгүй байдаг юмуу гэж эргэлзэн байгаа мэт хэсэг зуур дуугүй сууснаа ийн ярьж эхэллээ:
- Хайрт нөхөд өө! Та бүгд энэ аян замд итгэлт нөхөд болохоо харууллаа. Селим ч бас миний итгэлийг хүлээлээ. Тэгэхлээр тэр бүрий хүнд ярих дургүй, амьдралдаа тохиолдсон зүйл болох «Ад шүглэсэн хөлгийн тухай түүх» ярьж өгье.

АД ШҮГЛЭСЭН ХӨЛГИЙН ТҮҮХ

Миний эцэг Балсорад нэгэн бяцхан дэлгүүртэй хүн байлаа. Тэр бол ядуу ч биш баян ч биш бөгөөд өөртөө байгаа ялимгүй юмыг үрэн таран хийчихнэ гэж айдгаас ямар нэг юм зүрхлэн хийж аз туршиж чаддаггүй хүмүүсийн нэг байсан юм. Намайг төв даруу, шударгаар хүмүүжүүлсэн бөгөөд удаж төдөлгүй түүний гар хурууны үзүүрт хөдлөх болсон юм. Намайг яг арван найман нас хүрэхэд эцэг минь анхныхаа том наймааг хийсэн бөгөөд төдөлгүй наснаас нөгцсөнийг нь бодвол далайд мянган алтан зоосоо найдан явуулсандаа харамссанаас болсон бизээ. Үүнээс хэдхэн долоо хоногийн дараа эцгийн минь эд бараагаа хамт илгээсэн хөлөг живсэн тухай мэдээ ирсэн тул би түүний наснаас нөгцсөнийг аз хэмээн бодоход хүрсэн билээ. Гэхдээ энэ гарз хохирол залуу халуун насны минь зүрх зоригийг мохоосонгүй. Эцгийн үлдээсэн бүхнийг мөнгө болгон харь газар азаа туршихаар аян замд гарав. Ингэхдээ эртнээс бидэнд идээшин дассаны учир надаас болон миний хувь заяанаас зайлахыг бодоогүй эцгийн минь зарц болох нэг өвгөнийг дагуулан авч одсон билээ.
Балсорагийн усан буудлаас бид аясын тааламжит салхиар хөдөллөө. Миний хөлслөн суусан эл хөлөг Энэтхэг орох ёстой байлаа. Шуурга болох гэж байгааг ахмадын мэдэгдэх үед бид далайн аяны ердийн замаар арван таван өдөр яваад байсан билээ. Түүний бие далайн шуургыг сэтгэл бардам угтахуйцаар энэ хавийн далайн замыг мэдэхгүйн улмаас их л бодлогошрон байх ажээ. Тэгээд бүх дарвуулыг хумиулж нэн удаан хөвлөө. Хүйтэн, саруулхан шөнө болсон тул шуурга болох нь гэж дэмий хууртав гэж ахмад бараг итгээд байтал гэнэт үүнээс өмнө бараа нь ер харагдаагүй нэг хөлөг бидний хажуугаар тун ойрхон хөвөн одов. Учир замбараагүй шуугиан, хашгираан түүний тавцангаас цуурайтан сонсодсонд шуурга болохын өмнөх энэ түгшүүрт мөчид би багагүй гайхаж билээ. Гэтэл миний дэргэд зогсож байсан ахмадын царай үхдэлийнх шиг цайв.
Миний хөлөг сүйрлээ. Үхэл хөвж явна! гэж дуу алдав,. Энэ жигтэй үгийнх нь учрыг түүнээс лавлахаас минь өмнө далайчид хашгирч бүчин ирээд
— Та нар түүнийг харав уу? Бид өнгөрчээ! гэцгээв.
Ахмад харин коран судраас тайтгарлын шившлэг уншуулаад өөрөө залуур дээр суув. Гэвч өнгөрчээ! Харсаар байтал шуурга дэгдэж ганц ч цаг болоогүй байтал хөлөг нажигнан живж эхлэв. Завьнууд буулган сүүлчийн далайчныг дөнгөж суулгав уу үгүй юу хөлөг маань бидний нүдний өмнө живэв. Ийнхүү би гэдэг хүн их далайн мандалд адгийн гуйлгачин болж хоцров. Гэвч гай зовлон үүгээр зогссснгүй. Шуурга аймшигтайяа оволзон завийг залах аргагүй болжээ. Би өвгөн зарцаа хүзүүдэн авч бие биенээсээ хэзээ ч салахгүй гэж хоёул андгайлав. Ийн байсаар сая нэг юм үүр цайв. Үүрийн шаргал гэгээ тусав уу үгүй юу салхи бидний сууж явсан завийг хаман аваад хөмрүүлчихлээ.
Хөлгийн тавцан дээр цуг явсан улсынхаа нэгийг нь ч 6и дахин харсангүй билээ. Эл сүйрэл ухааныг минь балартуулжээ. Сэргэсэн хойноо үзвэл хөмөрсөн завин дээр намайг чирэн сэлсээр амь гарсан үнэнч өвгөн зарцынхаа өвөр дээр байж байлаа. Шуурга намджээ. Бидний сууж явсан хөлгөөс үзэгдэж харагдах юм ер үгүй боловч биднээс холгүй өөр нэг хөлөг бидний зүг давалгаан дээгүүр хөвөн яваа нь үзэгдэв. Бид түүнд дөхөн очсонд энэ нь шөнө бидний хажуугаар өнгөрч, ахмадыг машид айлгасан тэр хөлөг дүрээрээ мөн болохыг би танив. Ер бусын аймшиг намайг эзэмдлээ. Нэн аймшигтай батлагдсан ахмадын үг, бид бүр дөхөж оччихоод хичнээн чанга хашгиравч ганц ч хүний бараа харагдахгүй эл хөлгийн ёозгүй байдал бүр ч түгшүүлэв. Гэвч энэ бол бидний аврагдах цорын ганц зүйл бөгөөд бидэнд ийм гайхамшигт ивээл үзүүлсэн тэнгэр бурханд талархахаас өөр яах билээ.
Онгоцны хошуунаас нэгэн урт олс унжин байсанд бид түүнээс барьж авах гэж гар хөлөөрөө зэрзг зэрэг сэлэн зүтгэв. Хичээн оролдсоны эцэст сая санасандаа хүрлээ. Би дахин нэг удаа хоолой мэдэн хашгирсан боловч хөлгийн дээд талд гүм хэвээрээ байлаа. Тэгээд бид олс дамжин, залуугаараа би түрүүлж авирав. Ямар аймшиг гэгч энэ вэ! Тавцан дээр гармагц нүдэнд минь юу өртсөн гэж санана! Тавцан тэр аяараа цусанд улайран будагдаад түрк хувцастай хорь гучин үхдэл шалан дээр нь хэвтэж, дунд талын нь шурагт үнэтэй цайтай хувцас хунар бүхий, гартаа сэлэм барьсан нэг эр зогсож байнам бөгөөд түүний царан цайж үрчийсэн, түүнийг шурагт хадсан том хадаасны тав духанд нь харагдана. Тэр бас л үхсэн ажээ, Айсандаа би дороо яг зогсоод амьсгаа ч авч чадахгүй байлаа. Тэгтэл дагалдан яваа нөхөр минь тавцан дээр бас гарч ирэв. Амьд амьтан ерөөс үгүй, сэтгэл хирдхийм үхдэлээр дүүрсэн тавцан түүний гайхшийг бас төрүүлжээ. Үхтэл айсан сэтгэлийнхээ угт тэнгэр бурханд залбирсны эцэст бид цааш алхахтайгаа болов. Өөр шинэ, илүү аймшигтай юм тааралдах вий гэж өвгөн бид хоёр алхам тутамдаа эргэн тойрноо харан явлаа. Гэвч бүгд нөгөө л янзаараа. Эргэн тойронд амьтай голтойгоос бид хоёр, хязгааргүй цэлэлзэх далайгаас өөр юу ч байсангүй. Шурагт хадагдсан үхдэл ахмад гөлийсэн нүдээ бидэн рүү эргэлдүүлэн харах вий, эсвэл үхдэлүүдийн нэг нь толгойгоо эргүүлэн бидэн рүү харах вий гэж айснаас бид чанга ярьж ч зүрхлэхгүй байлаа. Чингээд хөлгийн тасалгаа руу орох шатанд тулж ирээд өөрийн эрхгүй зогтусан бие биесийг харав. Бидний хэн нь ч бодсон санаснаа нэгэндээ хэлж зүрхлэхгүй байлаа. Үнэнч зарц минь надад хандан
— Өө, эзэн минь энд тун аймшигтай юм болжээ. Энэ хөлгийн доод өрөөнд бас дүүрэн үхдэл байх аваас энэ үхдлүүдийн дунд удаан байснаас таны гарт амь биеэ тушаасан минь дээр гэв. Би ч бас тийм юм бодож явсан бөгөөд сэтгэл ихэд түгшин доош буув. Энд ч бас л нам гүм бөгөөд шатаар буух бидний алхаа л цуурайтан байлаа. Би өрөөний хаалганд тулаад зогсов. Хаалганд нь чихээ наан чагнавал сонсдох юм ер байсангүй. Тэгээд үүдийг нь нээв. Өрөөний дотор нэн эмх замбараагүй байдал нүдэнд туслаа. Хувцас хунар, зэр зэвсэг болон бусад багаж хэрэгсэл хутгалдан хэвтэх аж. Эмх цэгцтэй юм нэгээхэн ч байсангүй. Хөлгийн баг юмуу наад зах нь ахмад энд саяхан болтол найрласан бололтой бүх юмс нь хөглөрөн байлаа. Бид цааш өрөөнөөс өрөө, тасалгаанаас тасалгаа дамжин явбал торго, сувд, ёотон сэлт хаана л бол хаана хураалттай байв. Эл хөлгийн дээр нэг ч хүн үгүй тул энэ бүхнийг эзэмшиж болох юм гэж бодсоноос үүнийг үзээд би ухаангүй баярлав, Бид эх газраас үзтэл маш хол байгаа байж таарна, тэгэхлээр хүн хүчний туслалцаагүйгээр түүний барааг харна гэж саналтгүй гэж Ибрагим надад анхааруулав. Үлэмж хэмжээгээр нөөцөлсөн хоол хүнс, ундаа тэргүүтнээс идэж ууж тэнхрээд эцэст нь дахин тавцан дээр гарав. Гэвч энд аймшигт үхдэлүүдийг харахаас хамаг бие зарсхиймүй. Хөлгийн хашлага дээгүүр шидэн усанд хаяж тэднээс ангижиръя гэж шийдсэн боловч тэдний нэгийг нь ч байрнаас нь хөдөлгөх аргагүйг үзээд хичнээн их айсан гэж бодно. Тэд шалан дээр цовдлуулсан мэт хэвтнэм бөгөөд тэднийг зайлуулах гэвээс тавцангийн шалтай цуг салган авах хэрэгтэй байлаа. Гэтэл бидэнд ингэх багаж зэвсэг байсангүй. Ахмадыг ч бас шургаас салгаж чадсангүй, тэр ч байтугай хөшсөн гараас нь сэлмийг нь авах гэж оролдоод ер бүтсэнгүй.
Өөрсдийн байдлыг гунигтайяа эргэцүүлэн бодсоор бид өдрийг өнгөрөөж шөнө болох дөхөхөд би хөгшин Ибрагимийг явж унт гээд аврагдах арга юу байна гэдгийг ажиж мэдэхээр өөрөө тавцан дээр харуул хийж хоноё гэж бодов. Гэтэл сар мандахад одны байдлаар багцаалан арван нэгэн цаг болж байна даа гэж бодтол өөрийн эрхгүй нойр хүрч тавцан дээр байсан нэгэн торхны ард хэвтжээ. Гэхдээ хөлгийн хажуу бөөрийг далайн давалгаа балбах, дарвуулууд салхинд хяхтанан исгэчин байх нь тодхон дуулдан байсан тул би унтахаасаа илүү ухаан санаа мэнэрэн байсан хэрэг билээ.
Тэгтэл хүмүүсийн дуу, хөлийн хүнд алхаа тавцан дээр гарахыг сонсоод юу болж буйг харах санаатай өндийх гэсэн боловч нууц далдын нэгэн хүч үе мөчийг минь хөдөлгөөнгүй барьчихаад би зовхио ч нээж чадсангүй. Харин хүмүүсийн дуу улам тодхон болоод тавцан дээр хөлгийн хөгжөөнтэй баг бужигналдан байх шиг надад санагдав. Түүний дотроос нэгэн эрийн захиран тушаах эрдүү дуу, бас татлага, дарвуул сэлтийг татах эвхэх. өргөх, буулгах нь сонсдох шиг болов. Байн байсаар миний сэрэл мэдэрхүй бүрнээ арилж би гүн нойронд автсан бөгөөд ийн нойрсох зуур зэвсгийн дуу чимээ бүдэгхэн сонсдон байх шиг л байсан сан. Чингээд наран хэдийнээ хөөрөөд нүүрийг минь төөнөн байх үес нойроос сая сэрэв. Эргэн тойрноо гайхан харвал энэ шөнө сонссон бүхэн зүүд мэт санагдаж бүх юм өчигдрийн янзаараа байх ажээ.Үхдэлүүд хөдөлгөөнгүй хэвтнэм бөгөөд ахмад ч бас л нөгөө шурагтаа хөдөлгөөнгүй хадаатай янзаараа байлаа. Би өөрийн зүүдийг бодон инээд алдаад өвгөнөө эрж олохоор босов. Өвгөн маань анх орсон өрөөнд бодлогощрон сууж байлаа. Чингээд намайг ормогц
— Өө, эзэн минь! хэмээн дуу алдаж
— Энэ ад шүглэсэн хөлөг дээр ахин нэг шөнийг өнгөрөөснөөс далайн хамгийн гүн ёроолд хэвтэж байсан минь дээр гэв. Яагаад ийнхүү сэтгэлийн шаналалд автсаны нь учрыг асуусанд тэр
— Би хоёр нэгэн цаг унтсаны эцэст сэрээд толгой дээгүүр минь нааш цааш хүн гүйн байгааг сонсов. Эхлээд 6и таныг л юм байх гэж бодлоо. Гэтэл тэнд наанадаж хориод хүний хөлийн чимээ гаран бас дуудах, хашгирах нь сонсдов. Эцэст нь шатаар буун ирэх нүсэр алхаа гарав. Тэгээд би ухаан алдчихжээ. Хэдэн мөч өнгөрсний эцэст түр сэргэж үзвэл шурагт хадаатай байсан эр тэр ширээнээ дуулан сууж байлаа. Бас түүнээс холгүй шалан дээр хэвтэж байсан час улаан хувцастай эр хажууд нь суугаад хамтран дарс ууж байлаа гэж ярив. Миний хөгшин зарцын ярьсан зүйл энэ.
Энэ нь ерөөс санаа дагасан хэрэг биш, би өөрөө ч тэр үхдэлүүдийн дууг сонссон тул зүрх алдан байсан гэдэгт найз нөхөд минь итгэх хэрэгтэй. Ийм улсын дунд аялан явна гэдэг ямар олиг байх билээ. Ибрагим маань дахин гүн бодолд дарагдсанаа гэнэт «Санаанд орлоо шүү!» гэж дуу алдав. Өвөг аав нь болох олон газар орноор явж юм үзэж нүд тайлсан эр аливаа хий юмс, ад шулмын хөнөөлөөс аврахад туслах үг зааж сургасан нь түүний санаанд орсон хэрэг байлаа. Бид коран судраас маань мэгзэм нэн хичээнгүйлэн унших аваас энэ шөнө тэр ер бусын жигтэй нойрноос ангижирч болно гэж тэр бас нотлон байлаа. Өвгөний санаа сэтгэлд минь бүрнээ нийцэв. Шөнө болох дөхөн буйг бид сэтгэл түгшин хүлээв. Эл тасалгааны хажууд нэгэн бяцхан өрөө байсанд тэнд орж түгжин суухаар шийдэв, Хаалгыг нь бид өрөмдөн уртавтар уртавтар нүх гаргасанд тасалгааны доторхи зүйл бүрэн харагдахуйц болов. Тэгээд дотроос нь сайтар түгжин Ибрагим дөрвөн буланд нь Вивангиридчийн нэрийг бичлээ. Тийнхүү бид шөнийн аюумшгийг хүлээж суув. Арван нэгэн цагийн үес дахин би жигтэй их үүрэглэж эхлэв. Үнэнч нөхөр минь коран судраас хэдэн маань унш гэсэнд энэ нь бас тус болов. Гэнэт дээр хөл хөдөлгөөн гарах шиг болоод татлаганууд хяхтанан тавцан дээр хөлийн чимээ хэд хэдэн хүний дуу сонсдов. Тэгээд бид хэдэн минут бие сэтгэлээ хөвчлөн хүлээсний эцэст тасалгааны шатаар ямар нэг юм уруудан ирэх нь сонсдов. Өвгөн үүнийг сснсмогц ад шулам, илбэ шид хариулж бай гэж өвөг аавынхаа зааж өгсөн уншлагыг
Агаараас та нар бууж ирцгээ
Далайгаас та нар гарч ирцгээ
Харанхуй булшнаа харайн орцгоо
Галаас та нар биелж босоцгоо
Аллах та нарын эзэн, ноён
Аливаа хий сүг түүний мэдэлд хэмээн уншиж гарав.
Эл уншлагаас би юу ч ойлгоогүй тул хаалга нээгдэхэд миний үс өрвөсхийн боссон гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Шургийн шонд хадаатай байсан нөгөө хүдэр, гоё эр орж ирэв. Цохонд нь хадаас зоолттой хэвээр бөгөөд харин илдээ хуйнд нь хийжээ. Араас нь өмссөн зүүснээр түүнийг арай гүйцэхээргүй өөр нэг эр орж ирсэн нь бас л дээр хэвтэж байгсдын нэг аж. Ахмад гэдэт нь эргэлзээгүй өмнө нь орж ирсэн эр нь цонхигор царайтай, бавгар хар сахалтай нэгэн бөгөөд догшноор эргэлдэх нүдээрээ бүх л тасалгааг тойруулан харав. Түүнийг бидний нуугдан суугаа өрөөний хаалганы хажуугаар гарахад нь би тодорхой харж авав. Харин тэр түүнийг ер анзаарсангүй бололтой байх аж. Тэр тасалгааны голд байх ширээнээ суугаад хоорондоо хашгирах шахам чанга дуугаар тухайлж үл мэдэх хэлээр ярьж гарав. Тэдний дуу улам улам чангаран улам хийрхүү болсоор эцэст нь ахмад гараа зангидан тасалгаа доргитол ширээ шаав. Нөгөөдөх нь зэрлэгээр хөхрөн үсрэн босоод дагаад яв гэж ахмадыг дохив. Ахмад үсрэн босоод сэлмээ хуйнаас нь суга татан гарч одов. Тэднийг явж одсонд бидний амьсгаа уужирсан боловч аймшиг түгшил минь эцэс болтол өдий байжээ. Тавцан дээрх чимээ улам улам чангаран байлаа. Яаран нааш, цааш гүйх, хашгирах, хөхрөх, орилох сонсдоно. Тийн байсаар нэгэн их сүрт чимээ гарсанд тавцан тэр аяараа бүх л дарвуулынхаа хамт дээрээс минь нураад ирэв гэж бид бодож билээ. Зэвсэг хангинан хүмүүсийн хашгирах дуу хадсан тэр их чимээний дараа нам гүм болов. Хэдэн цаг өнгөрсний эцэст бид сая зүрхлэн дээш гарвал бүгд янзандаа нэг нь ч хуучин байдлаасаа өөрөөр хэвтсэн нь үгүй бөгөөд цөм мод мэт хөшсөн байлаа.
Ийм байдлаар бид хөлгийн дээр нэлээд хэд хонов. Миний бодож байгаагаар эх газар байлтай зүүн зүг л хөвөн байлаа. Гэхдээ өдөр нь олон бээрийг туулавч шөнө нь буцаад хөвчих шиг санагдана. Учир нь нар гарах бүрд бид урьд өглөөнийхөө л байсан тэр газраа байж баймуй. Үхдэлүүд шөнө нь хамаг дарвуулаа дэлгэн буцаж хөвчихөөд байна гэхээс өөрөөр тайлбарлах арга байсангүй. Чингээд үүнээс хамгаалахын тулд шөнө болохоос өмнө бүх дарвуулыг хумин өрөөний үүдэнд хэрэглэснийхээ адил аргыг хэрэглэхээр шийдэж хэсэг хэсэг цаасан дээр Вивангирдичийн нэр, бас өвгөний өвөөгийн уншлагыг бичээд эвхсэн дарвуул дээр боолоо. Тэгээд үр дүн нь юу болохыг хүлээн бяцхан өрөөнд сэтгэл түгшин байцгаалаа. Энэ удаад үхдэлүүд улам ч ширүүн оволзох шиг санагдсан боловч харин өглөө нь үзвэл дарвуулууд бидний орхисон янзаар эвхээстэй байж байлаа. Өдөр нь бид хөлгийг ягуухан хөвөхөд хүрэлцэхүйц дарвуулууд дэлгэв. Энэ байдлаар таван өдөр аялахад багагүй зам хороосон байлаа.
Зургаа дахь өдрийн өглөө болоход төдий л холгүй газрын бараа харагдсанд ийнхүү гайхамшигтайгаар аврагдсаныхаа хариуд Аллах хийгээд түүний вивангирдичид талархаж билээ. Энэ өдөр болон шөнийн турш нэгэн эргийн зүг хөвөн хөвсөөр долоо дахь өглөө нь алс бус нэг хот байх шиг санагдсанд нэн зовж байж далайд бархаг хаявал тэр нь дороо газардав. Тэгээд хөлгийн тавцан дээр байсан бага шиг завийг буулган, буй хүчээрээ хотын зүг сэлүүрдэцгээлээ. Хагас цаг сэлсний эцэст далайд цутгадаг нэг гол руу явж оров. Голын эрэг дээр гараад бид хотын хаалганаа очин ямар хот болохыг нь асуувал анх миний очих санаатай зорин гарсан нутгаас холгүй орших энэтхэгийн нэг хот ажээ. Бид нэгэн жинчдийн буудалд буун адал явдал дүүрэн аяллынхаа ядаргааг гаргав. Тэгээд эрдэм номтой, тэгэхдээ ид шидийн талаар бага сага юм ойлгодог хүн олж өгөөч гэж буудлын эзнээс гуйв. Тэр намайг дагуулан явсаар захдуу орших нэгэн гудамжнаа үл анзаарагдам байшингийн үүдэнд ирээд хаалгыг нь балбан зөвхөн Мулей гэдэг хүнийг л сурдаг юм шүү хэмээн дотогш оруулав.
Байшинд ортол цагаан сахал, унжуу хамартай бяцхан өвгөн урдаас тосон ирж хэрэг зоригийг минь асуув. Эрдэмт Мулейг эрж явна гэсэнд тэр чинь би байна гэж хариулав. Үхдэлүүдийг яах вэ, тэднийг хөлгөөс зайлуулахын тулд хэрхвэл зохих вэ, энэ талаар та надад зөвлөнө үү гэсэнд тэр хөлгийн багийнхан ямар нэг шүтээн бузарласны учир далайд илбэдүүлсэн нь лавтай. Тэгэхээр тэднийг эх газарт гаргавал л илбэ нь тайлагдах болно. Гэтэл тэдний хэвтэж байгаа тавцанг салгахаас нааш энэ нь боломжгүй юм. Нэгэнт түүнийг олсны хувьд хөлөг бүх эд агуурсынхаа хамт танд оногдох болно. Гэхдээ бүхнийг машид нууцлан хадгалах хэрэгтэй. Надад бол илүү халиу зүйлээсээ жаахан гар цайлгах юм өгөх ёстой. Үүний хариуд үхдэлүүдээс ангижрахад чинь би зарц нарынхаа хамт тусалъя гэв. Би үлэмжхэн шан амласанд сүх хөрөөгөөр зэвсэглэсэн таван зарцын хамтаар бид замд гарцгаалаа. Дарвуулуудыг коран судрын шившлэгүүдээр ороосон азтай явдлыг маань илбэчин Мулей багагүй сайшаав. Тэр үүнийг биднийг аврагдах ганц зам байсан юм гэж билээ.
Биднийг хөлөг дээр ирэхэд өглөө эрт байлаа. Даруй ажилдаа орсон бөгөөд нэг цагийн дотор үхдэлүүдийн дөрөв нь хэдийнээ завинд хэвтэж байлаа. Зарц нарын зарим нь тэднийг эрэгт аваачиж булахаар сэлүүрдэн одов. Тэгээд буцаж ирсэн хойноо тэд үхдэлүүдийг булах хэрэг гарсангүй, тэднийг газарт тавимагц л тоос болон бутран унах тул булах зовлонгоос ангижрав гэж ярив. Бид үхдэлүүд бүхий тавцанг үргэлжлүүлэн хөрөөдсөөр орой болохоос өмнө бүгдийг нь эрэгт аваачсан болно. Чингээд шурагт хадаатайгаас өөр үхдэл хөлгийн дээр үлдсэнгүй. Хадаасыг нь шургаас сугалах гэж хичнээн оролдоод ч дийлсэнгүй, ямар ч хүчээр татлаа гэсэн хялгасан чинээ ч наашилсангүй билээ. Түүнийг эрэгт аваачихын тулд шургийг хөрөөдөх аргагүй тул бид хэрхэхээ мэдэхгүйд хүрэв. Гэвч эл бэрхшээлээс ангижрахад Мулей туслав. Нэгэн сав шороо авчруулахар даруй зарц нарын нэгийг эрэг рүү явуулав. Тэгээд түүнийг авчирсан хойно илбэч учир битүүлэг үг шившин шороог үхдэлийн толгой дээр цацав. Тэгмэгц тэр нүдээ нээн гүн амьсгаа авсан бөгөөд духанд нь ****** хадаасны шархнаас цус гарч эхлэв. Бид хадаасыг амархан сугалан авсанд шархадсан эр зарц нарын нэгний гар дээр унав.
Түр амсхийх шиг болсныхоо эцэст
— Хэн намайг энд авчрав аа? гэж асуусанд Мулей намайг заавал би түүн рүү очив.
— Үл таних эр минь, би чамд талархлаа илэрхийлье. Чи намайг урт удаан тамлалаас аварчээ. Тавин жилийн турш миний хүүр оволзсон давалгаан дундуур хөлгийн хамт довтолгосон бөгөөд сүнс .минь төөрч будилчихаад шөнө бүхэн биед минь ирж шингэдэг байлаа. Харин одоо толгойд минь шороо хүрсэн тул миний бие өвгөдийн араас амар явах болов гэж тэр хэлэв. Яагаад ийм аймшигт байдалд орсон тухайгаа ярьж өгнө үү гэж намайг гуйсанд тэр
— Тавин жилийн өмнө миний бие эрх дарх, тэр хүнд бүхий хүн байсан бөгөөд Алжирт аж төрөн сууж байлаа. Ашиг хонжоо олох хүсэлд автан хөлөг онгоц төхөөрөн далайн дээрэм хийхэд хүрэв. Би энэ ажлыг хэд хэдэн удаа үйлдчихээд байгал Цантед нэг бадарчин далайд аялъя гэж гуйсанд түүнийг хөлөгтөө суулгав.
Би болон миний нөхөд бүдүүн хадуун улс тул тэр хүний ариун ёс журмыг үл тоон, миний бие түүнийг бусдаас илүү доог тохуу болгосон юм. Нэгэнтээ тэр тэсч ядан хилэнцэт аж төрлийн минь талаар анхааруулсанд шөнө нь өрөөндөө залуурчийнхаа хамт хэтэртлээ архидан суутал уур хилэн намайг эзэмдэв. Султан хааны амнаас ч сонсох дургүй үг надад хэлсэн бадарчинд хорсон хилэгнэж тавцан дээр үсрэн гараад түүний цээж рүү илдээ дүрэв. Үхэхдээ тэр намайг болон миний нөхдийг газарт толгойгоо хүргэн хүргэтлээ үхэх ч үгүй, амьдрах ч үгүй байг гэж зүхсэн билээ. Тэгээд тэр бадарчинг үхэхэд нь бид далайд шидээд занал зүхлийг нь үл тоон дооглон хөхрөлдөцгөөж билээ.
Гэтэл тэр шөнөдөө түүний үг биеллээ олсон юм. Багийнхны маань тэн хагас нь миний эсрэг босов. Аймшигтай их уурсан хилэгнэж хэрэлдсээр улмаар зэвсэг барин үзэлцэж намайг дагалдагсад үхэдхийн унацгааж би шурагт хадагдав. Бас босогчид ч шархандаа дийлдэн үхэдхийн унацгааж хөлөг минь нэгэн том булш болох нь тэр. Миний нүд ч аньж амьсгаа тасарсанд би өөрийгөө үхлээ гэж бодсон билээ. Гэтэл энэ нь намайг агдлан барьсан хөшингө байдлаас цааш хэтэрсэнгүй. Дараа шөнө нь бадарчинг бид далайд шидсэн яг тэр цагт би болон миний бусад нөхөд сэрцгээж амьдрал бидэнд эргэн ирэв. Гэвч бид урьд шөнийхөө хийж хэлж ярьж байснаас өөр юуг ч хийж хэлэлцэхээсээ өнгөрсөн байлаа.
Ийнхүү бид тавин жилийн турш амьд ч биш үхсэн ч биш амьтад далайд довтолгон явлаа. Тэгэхлээр бид газарт яаж хүрэх билээ? Хад асга мөргөн хөлгөө сүйрэхэд далайн ёроолд туйлдсан толгойгоо хүргэн амарч магадгүй гэж тухай бүр хамаг дарвуулаа дэлгэн бөөн баяр болон шуурган дунд довтолгодог байлаа. Гэтэл энэ бүтсэнгүй. Харин одоо үхэх минь.
Үл таних аврагч минь дахин талархъя. Эд баялаг шан харамж болж чадах аваас миний хөлгийг талархлын минь бэлэг тэмдэг болгон ав гээд ахмад толгойгоо гудайлган эцэс болов. Тэгээд даруй нөхдийнхөө нэгэн адил тоос болов. Бид тоос чандрууг нь бөөгнүүлж нэгэн бяцхан хайрцагт хийн эрэгт аваачиж оршуулж билээ. Тэгээд би хотоос ажлын улс авч хөлгөө сайтар засуулж сэлбүүлэв. Хөлөгт байсан барааг өөр бараагаар нэн ашиг хонжоотой арилжчихаад би далайчид хөлслөн авч, өөрийн нөхөр Мулейг үлэмжхэн шагнаад эх нутгийн зүг аялав. Гэхдээ олон олон арал, улс орны усан буудалд зогсон эд бараагаа тэдний зах зээл дээр наймаалан явлаа. Ажил үйлсийг минь тэнгэр тэтгэсний үрд есөн сарын дараагаар, наснаас нөгчсөн ахмадын бэлэглэснээс нэг хувь илүү их хөрөнгө мөнгөтэйгөөр Балсорад эргэн ирэв. Нутгийнхан маань эд агуурс, аз завшааныг минь гайхаж барсангүй бөгөөд алдарт далайчин Синдибадын алмаасын хавцлыг олсноос зайлахгүй гэж итгэцгээж байлаа. Би тэдний итгэлийг няцаах гэж оролдоогүй бөгөөд тэр үеэс эхлэн Балсорын залуучууд арван найман нас хүрэв үү, үгүй юу миний адил аз жаргалд хүрэхээр дэлхий ертөнцөд аялан оддог болсон билээ. Харин би амар амгалан аж төрөн тэнгэр бурхан, түүний авралд талархаж, ариун газар очиж ахмад болон түүний нөхдийг диваажинд төрүүлэх болтугай гэж мөргөхөөр таван жил тутам Мекка руу аялдаг болсон юм.
Жингийн цуваа маргааш нь аянаа саадгүй үргэлжлүүлээд үдлэх газраа хүрч жинчид амарсан хойно, замаас нийлсэн үл таних эр Селим худалдаачдын хамгийн залуу нь болох Мулейд хандан
— Та бидний хамгийн залуу нь бөгөөд үргэлж хөгжилтэй байдаг билээ. Тэгэхлээр лав бидний сонирхлыг татах наргиантай түүх мэдэх бизээ. Үдийн халуунд биднийгээ сэргээхийн тул түүнээсээ ярьж өг гэсэнд Мулей
- Та нарын сэтгэлийг сэргээх зүйл ярих хүсэл бүхий байгаа боловч залуу насанд хүн аливаад даруу байдлыг эрхэмлэдэг билээ. Иймийн учир аян замын ахмад нөхөд миний өмнө ярих нь зүйтэй юм. Цалойкос ямагт няхуур, дуугай байх тул юу түүнийг ийм байдалд хүргэсэн тухай яривал дээр бус уу? Хэрэв сэтгэл санааг нь шаналгадаг зүйл байдаг бол бид түүнийг нимгэрүүлж болох юм, Учир нь өөр шашин шүтлэгтэй ч бол хань нөхдөдөө бид дуртайяа тус дэм болдог билээ гэж хариу өчив.
Эл нэр цохогдсон эр бол эллин худалдаачин бөгөөд дунд хэрийн насны, сайхан, бяралхаг нэгэн боловч тун бодлогошронгуй хүн ажээ. Тэр хэдийгээр сүжиг бишрэлгүй эр боловч бүх л байдал төрхөөрөө хамт яваа нөхдийнхөө итгэл найдвар, хайр хүндлэлийг хүлээсэн, тул тэд нь түүнийг үлэмж хайрламуй. Дашрамд хэлэхэд, тэр өрөөсөн гартай бөгөөд эл байдал нь түүнийг ийм бодлогошронгуй болгосон биз гэж хамт яваа нөхдийн зарим нь таамагладаг байлаа.
Мулейн цайлган асуултанд Цалойкос
— Би та бүхний итгэлийг хүлээсэндээ маш их баярладаг юм. Сэтгэлийн шаналан гэх юм надад үгүй. Наад зах нь л сайхан сэтгэлийн угаас та бүхний амлан буй тус дэмийг эрэлхийлэхүйц тийм шаналан зовлон үгүй билээ. Гэвч Мулей миний бодлогошронгуй байдлын тухай дурдсан тул яагаад ийм байдалтай болсон тухайгаа та бүхэнд бага сага зүйл ярьж өгье. Миний зүүн гаргүйг та бүхэн мэдэж байгаа, Энэ маань төрөхөөс ийм байгаагүй бөгөөд амьдралынхаа хэцүү бэрх үед би түүнийг алдсан юм. Тэр нэгэн өдрөөс хойш өөрт учирсан нөхцөл байдлын улмаас бодлогошронгуй болсон минь буруу эсэхийг та бүхэн «Тас цавчуулсан гарын түүхийг» сонсоод бодож болох юм гэж хариулав.

Баярлалаа .уншиж байгаа шүү.
Нууцлаг,дуртай номны минь нэг байлаа.

ТАС ЦАВЧУУЛСАН ГАРЫН ТҮҮХ

Миний бие Константинопольд төрсөн билээ. Эцэг минь султаны ордонд хэлмэрч байсан бөгөөд түүний хажуугаар сайхан үнэрт зүрхэн охь, торгон эдлэлийн нэн орлоготой худалдаа эрхэлдэг байлаа. Намайг сайтар хүмүүжүүлэн боловсруулсан бөгөөд зарим зүйлийг өөрөө зааж, зарим зүйлийг лам нарынхаа нэгнээр заалгадаг байлаа. Анхандаа надад худалдааныхаа ажлыг шилжүүлэх санаатай байсан боловч санаснаас нь илүү авьяас билэгтэйг минь үзээд найз нөхдийнхөө зөвлөснөөр эмч болгохоор шийдэж билээ. Юу гэвэл эмч хүн зах зээлийн ердийн орилоо худалдаачдаас илүү аз жаргалд хүрч чадах билээ. Манай гэр орноор олон тооны францчуул орж гардаг байсан бөгөөд тэдний нэг нь намайг өөрийнхөө эх орон фракцад Парис хотноо суралцуулахаар явуул, тэнд хүн энэ мэт мэргэжлийг үнэ хөлсгүй, илүү сайн сурч чадна гэж аавыг минь ятгасан билээ. Бас нутаг буцахдаа намайг үнэ хөлсгүй авч явъя гэв. Залуудаа харь газар аялж үзсэн эцэг минь үүнийг зөвшөөрсөн бөгөөд гурван сарын дотор аян замд гарахад бэлэн болоод байгаарай гэж тэр франц надад хэлэв. Харь газар орон үзнэ гэхээс ухаангүй баярласан мөний бие аялан одох мөчийг тэсч ядан хүлээх болов. Тийн байсаар нөгөө франц эр ажил явдлаа гүйцэлдүүлээд аян замдаа бэлтгэж эхлэв. Алс одохын өмнөх орой эцэг маань намайг дагуулан унтлагыí бяцхан өрөөнөө орлоо. Тэнд бас сайхан хувцас хунар, зэр зэвсэг ширээн дээр байгааг олж харав. Миний харцыг илүү их татсан нэг зүйл байсан нь юу вэ гэвэл овоолоотой бөөн алт билээ. Учир нь миний бие ийм их алт нэг дор байхыг урьд өмнө ер үзээгүй байжээ. Эцэг маань тýнд намайг тэврэн аваад
— Хувцас хунарыг чинь бэлдсэнийг хүү миíь чи харж байгаа биз дээ. Тэр зэр зэвсэг чинийх бөгөөд харь газар одоход минь өвөг эцгийн чинь надад зүүж өгсөн тэр л зэр зэвсэг янзаараа байгаа нь энэ. Түүнийг хэрэглэж чадна гэдгийг чинь би мэдэж байна. Гэхдээ бусдыг довтлон ирэхээс нааш бүү хэрэглээрэй. Харин тэр үед бол үүгээр чадал заан үзэлцэх хэрэгтэй. Миний хөрөнгө тийм их биш. Түүнийгээ гурав хуваасан байгааг минь харж байгаа биз. Түүний нэг нь чинийх, нэг нь амь зуулга, ядарсан үедээ хэрэглэх хөрөнгө, гурав дахь нь бол миний үл хүрэх ариун хөрөнгө бөгөөд гаслан зовлонд учирсан үед чинь чамд хэрэг болох ёстой юм гэж хэлж билээ. Ингэж хэлэхэд нь өвгөн болсон эцгийн минь нүдэнд нулимс цийлэгнэн байсан нь даруй надтай ахин уулзахгүйгээ тухайлсных буй заа.
Аян зам өлзийтэй байсаар төдөлгүй бид Францын нутагт хүрэв. Түүнээс зургаан өдрийн дараа Парис хэмээх том хотноо хүрч очлоо. Энд ирсний эцэст франц нөхөр минь надад зориулж өрөө хөлслөн авч өгсөн бөгөөд мөнгөө бодолтой зарцуулаарай гэж захисан билээ. Надад нийт хоёр мянган талер байсан юм. Би энэ хотод гурван жил сууж, сайн эмчийн мэдвэл зохих зүйлийг сурч мэдсэн билээ. Тэнд би дуртайяа сууж байсан гэвэл худал ярьсан хэрэг болно. Учир нь эл ард түмний ёс заншил надад этгээд санагдсан билээ. Найз нөхөд ч надад цөөхөн байсан бөгөөд харин тэд маань үнэхээр сайн залуус байлаа.
Байн байсаар эх нутгаа санах нь үлэмж болов. Энэ завсар эцгийн талаар сураг чимээ сонссон минь ер үгүй тул гэр орны зүг одох аятай боломжийг алдалгүй шүүрэн авав.
Францаас султаны ордонд очих элч төлөөлөгчид явах болсонд түүний мэс засалчаар хөлслөгдөн дагалдаж Стамбулд эсэн мэнд хүрэв. Харин эцгийн минь гэр цоожтой байсан бөгөөд хөршийнхөн маань намайг үзээд гайхан мэлэрч, эцгийг минь хоёр сарын өмнө наснаас нөгцсөн гэж хэлцгээлээ. Бага залууд минь ном заадаг байсан нөгөө нэг лам гэрийн түлхүүр авчирч өгөв. Эзэнгүй болсон орон гэртээ гав ганцаар хоцорсон би орлоо. Хамаг юм эцгийн орхисон тэр л янзаараа, харин надад үлдээхээр амласан алтан зооснууд л алга байлаа. Ламаас тэр тухай асуувал тэр мэхийн ёслоод
— Эцэг тань зоос мөнгөө сүмд өргөн ариун гэгээн хүний ёсоор наснаас элсэн билээ гэж хэлэв. Энэ нь надад ойлгогдохгүй зүйл байсан бөгөөд мөн тэр хэвээрээ үлджээ. Гэвч тэр ламын эсрэг гаргах баримт нотолгоо надад үгүй тул би хэрхэх билээ. Харин эцгийн минь гэр орон, эд барааг өргөл гэж үзээгүй нь л их юм гэж баярлахаас өөр арга байсангүй. Энэ нь надад учирсан анхны золгүй явдал байжээ. Үүний дараа гай зовлон ар араасаа хөвөрч эхлэв. Би өөрийгөө хоолой мэдэн зарлахаас ичсэн тул эмч гэдэг алдар нэр минь ер түгсэнгүй. Одоо хөөрхий Цалойкосыг бодохоо хэдийнээ больсон, хамгийн баян, хамгийн нэр хүндтэй хүнтэй уулзуулж учруулах байсан эцгийн минь дагалт захиа газар сайгүй үгүйлэгдэж байлаа. Наснаас нөгчсөний нь дараа худалдан авагчид нь таран одсон, шинийг олж авна гэхэд удаан хугацаа шаардагдах тул бараа нь ч бас гүйлгээгүй болжээ. Нэгэнтээ би өөрийн байдлыг цөхрөн бодож суутал францад нутгийн маань эрчүүл тэр орноор хэрэн хэсэж, зах зээл дээр нь бараагаа дэлгэн байдгийг олонтаа харснаа болон харь газраас ирсэн тул тэдний барааг хүмүүс дуртайяа худалдан авдаг байсныг, ийм наймаагаар хүн зуу дахин хожиж болдгийг гэнэт санав. Тэр даруй би ч сэтгэл шуудрав. Аавынхаа байшинг зараад цугласан мөнгөний нэг хэсгийг итгэмжит нөхөртөө хадгалуулахаар өгөөд үлдсэнээс нь аяга, торгон эдлэл, анхилуун үнэрт тос зэрэг францад ховор бараа худалдан авч хөлөг онгоцонд байр хөлслөн францад очих удаах аян замдаа гарав. Дарданелийн шилтгээнүүдийг ард хоцроход эз заяа надад ахин мишээх шиг санагдаж билээ. Аян зам маань хурдан бөгөөд өлзийтэй болов, Францын том жижиг хотуудаар би хэрэн явсан бөгөөд хаа ч явсан бараагий минь дуртайяа худалдан авцгааж байлаа. Стамбулд агч найз маань надад байн байн шинэ бараа илгээн байсан бөгөөд би өдөр ирэх тутам бэл сууж байлаа. Ийн байсаар эцсийн эцэст арай томхон наймаа үсэргэж чадахуйц хөрөнгө хурааж хумьж амжлаа гэж санагдмагц бараагаа аван Итали руу хөдлөв. Би бас анагаах ур чадвараа туслах зэргийн ажил болгон эрхэлж байсан бөгөөд энэ маань надад багагүй орлого оруулсныг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй юм. Нэг хотод ирмэгцээ олон хүн анагаасан эллин эмч ирлээ гэдгийг би зарлан мэдэгддэг байсан бөгөөд гүгэл, эм тэргүүтэн маань надад багагүй цехин олж өгдөг байлаа. Ийнхүү би эцсийн эцэст Итали орны Флоренц хотноо очив. Нэгэнтэйгүүр эл хот надад сэтгэлд гойд нийцсэн, нөгөөтэйгүүр би хэсүүчлэн явахын бэрхшээлээс ангижирч амрахыг бодсон тул энэ хотод удаан хугацаагаар суурьшихаар шийдсэн билээ. Тэгээд уг хотын хутагт Гроцийн дүүрэгт нэгэн агуулах, түүнээс холгүй орших буурчийн газар нэгэн том тагт руу гардаг хэдэн тансаг тасалгаа хөлслөн авав. Тэр даруй өөрийг минь эмч бөгөөд худалдаачин гэдгийг танилцуулсан зарлалуудыг тараалгав. Дэлгүүрээ нээв үү, үгүй юу худалдан авагчид цутган ирж хэдийгээр бараа маань өндөр үнэтэй байсан боловч 6и бусдаас илүү их зүйл худалдсан нь даруй худалдан авагчидтай найрсаг, эелдэг харьцдаг байсных минь болов уу. Флоренц хотноо сэтгэл хангалуун дөрөв хоносны эцэст нэгэн орой дэлгүүрээ хэдийнээ хаачихаад дадсан зангеараа төмөр хайрцагнуудад үлдсэн тосныхоо үлдэгдлийг шалган байтлаа нэгэн бяцхан хайрцагт нэг бичиг байхыг олж үзэв. Хэдийд би түүнийг тэнд хийснээ ер санахгүй байлаа. Тэгээд түүнийг задлан уншвал нэгэн урилга байх бөгөөд «Энэ шөнө яг арван хоёр цагт Понте Векчио гэж нэрийддэг гүүрэн дээр надтай уулзана уу» гэжээ. Флоренц хотноо би нэг ч хүн танихгүй тул намайг тэнд оч гэж урьдаг ямар хүн байх вэ гэж удтал бодсон бөгөөд нэг хүн ямар нэг өвчтэй хүн рүү нууцаар аваачих гэсзн юм болов уу гэж бас бодов. Ийм явдал урьд нь олонтаа тохиолдож байсан юм. Тэгээд тийшээ очихоор шийдэн сэрэмжилсний улмаас нэгэнтээ эцгийнхээ бэлэглэсэн сэлмийг зүүв.
Шөнө дунд болох хариугүй дөхөхөд би замд гарч төдөлгүй Понте Векчио дээр хүрч очив. Гүүр хүн амьтангүй эл хуль байсан боловч намайг энд уулзъя гэж урьсан хүнийг иртэл хүлээхээр шийдэв. Хүйтэн шөнө байсан бөгөөд сарны саруул туяанд мяралзах Арногийн долгисыг харан зогслоо. Сүмүүдийн хонх арван хоёр цохиход дээш өндийн харвал урд маань ув улаан хүрэм өмсөж захны нь нэг үзүүрээр нүүрээ халхалсан өндөр эр зогсож байлаа.
Түүнийг тийнхүү гэв гэнэт хүрч ирээд ард минь зогсож байсанд би эхлээд айх завдсан боловч даруй биеэ барьж
— Та хэрэв намайг энд ир гэж урьсан юм бол ямар хүсэлтэй байгаагаа хэлнэ үү? гэв. Улаан хүрэмт эргээд «Дагаад яв!» гэж сунжруулан хэлэв. Тэгэхэд нь эл үл таних эртэй цуг явах нэг л зэвүүн санагдсанд би дороо зогссон хэвээр
— Ингэхгүй шүү, эрхэм ээ, юуны өмнө та хаашаа явна гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Бас яльгүй ч болтугай царай зүсээ харуулбал ямар вэ? Тэгвэл би таны сайн санааны үүднээс хандаж байгаа эсэхийг олж мэдзж болно гэв. Улаан хүрэмт үүнд ер сэтгэл төвдсөн янзгүй
— Цалойкос, хүсэлгүй байвал үлд дээ гэчихээд цааш явав. Тэгэхэд нь миний уур дүрсхийв.
— Над шиг хүнийг та арай тэнэг мулгуу амьтдын доог тохуу болж ийм хүйтэн шөнө эргүү амьтан шиг дэмий хүлээн зогсдог юм гэж бодоогүй биз? гэж хашгираад гурав харайн түүнд хүрч хүрэмнээс нь зууран авах зуураа улам ч чанга хашгиран өрөөсөн гараараа сэлэмнийхээ бариулаас шүүрэн авлаа. Гэтэл хүрэм нь гарт минь хоцроод үл таних эр дараачийн булан тойрон алга болов. Уур минь яваандаа дарагдаж, би хүрмийг нь аваад үлдлээ шүү дээ, энэ чинь эл гайхалтай адал явдлын учрыг тайлах түлхүүр болох ёстой биш үү гэж сэтгэв. Би түүнийг нөмрөөд гэрийн зүг замаа хөөн одов. Тэгээд тэндээс зуун алхам ч холдоогүй байтал нэг хүн хажуугаар минь шүргэн өнгөрөх зуураа
— Өнөө шөнө яах ч арга үгүй гэдгийг болгооно уу, гүнеэ гэж францаар шивэгнэчихээд намайг эргэн харахын зуургүй арилаад өгсөн бөгөөд гагцхүү сүүдэр нь л байшингийн ханан дээр сүүтэлзэн одох нь харагдав.
Энэ бол надад биш хүрэмний эзэнд хандсан үг гэдгийг би ойлгосон боловч хэрэг явдлыг тайлахад өчүүхэн ч тус нэмэр болсонгүй билээ. Хэрхвэл зохих вэ гэдгээ би маргааш өглөө нь эргэцүүлэн бодов. Тэр хүрмийг олсон мэтээр зарлуулдаг юмуу гэж би анхандаа сэтгэсэн боловч үл таних эр өөр нэг этгээдээр авахуулж болох тул би уг явдлын учрыг ололгүй өнгөрч мэдэх байлаа. Ийн бодох зуураа би тэр хүрмийг эргүүлж тойруулан харав. Генуйн гал улаан ямаан хилэнгээр хийж Астраханын ангийн үсээр хиазяан алтан утсаар нэн шигүү эрхээсэн эд байлаа. Эл хүрэмний энэ тансаг байдал нь худалдаанд гаргая гэсэн бодолд намайг хүргэв. Тэгээд түүнийг дэлгүүртээ аваачиж худалдахаар өлгөсөн бөгөөд хэн ч худалдаж авахааргүй өндөр үнэ тогтоов. Ямар үс болохыг нь лавлан асуусан хүнийг сайтар ажих зорилготой байлаа. Хүрмээ гарт минь орхин одохдоо зуурхан боловч өөрийгөө надад харуулсан тэр үл таних эрийн дүр төрхийг би мянган хүний дотроос ч таних байлаа. Ер бусын гоё тансгаараа хүн бүхний харцыг булаасан тэр хүрмийг шохоорхогчид олон байсан боловч тэдний нэг нь ч тэр үл таних эртэй өчүүхэн ч төсгүй, хэн нь ч тэнгэрт хадсан үнэ болох хоёр зуун цехин төлөхийг хүссэнгүй. Флоренцод ер ийм хүрэм үгүй гэж үү дээ гэж байн байн хэн нэгнээс нь асуухад бүгд л үгүй гэж хариулнам бөгөөд ийм үнэтэй цайтай, уран нарийн оёж хатгасан хүрэм ер үзээгүй юм байна гэж нотолцгоох нь жигтэй байлаа.
Орой болох хариугүй дөхөж байтал миний дэлгүүрт байн байн ирдэг бөгөөд өнөөдөр уг хүрмийг авах гэж олон дахин үнэ хаясан залуу эр нэгэн хүүдий цехин ширээн дээр хаяад
— Тэнгэр минь би чиний хүрмийг аваад гуйлгачин болохоос өөр замгүй нь, Цалойкос гэж хэлэв. Тэгээд даруй алтан зооснуудаа тоолж гарлаа. Би хэрхэхээ мэдэхгүй хэцүү юманд учрав. Учир нь, миний бие үл таних эрийн харцыг татаж болзошгүй гэж уг хүрмийг энд өлгөсөн байтал дааж давшгүй их үнээр худалдаж авах гээд нэгэн мулгуу залуу хурч ирчихээд байдаг. Гэвч өгөхөөс өөр яах билээ. Бас ч бодож үзвэл шөнийн маань адал явдал ийнхүү гарз хохиролгүй болсон тул сэтгэл тэнэгэр байлаа. Залуу эр нөгөө хүрмийг нөмрөөд гарахаар завдсанаа босгон дээр эргэн түүнд хадсан бичгийг авч над руу шидээд
— Цалойкос, энд хүрмэнд хамаагүй зүйл байгаа бололтой гэв. Би уг бичгийг ер ажиггүй аваад үзвэл тэнд ингэж бичсэн байлаа: «Өнөө шөнө урьд болзсон цагтаа Понте векчио дээр хүрмийг авчир, дөрвөн зуун цехин чамайг хүлээж байна» Би аянганд ниргүүлсэн мэт гөлрөн зогсов. Ийнхүү аз жаргалаа өөрөө алдаж зорьсондоо хүрч чадсангүй гэсэн бодол тархинд эргэлдэн байлаа. Гэвч удаан бодлогоширсонгүй, хоёр зуун цехинийг бөөгнүүлж аваад хүрэм худалдаж авсан залуугийн араас гүйн хүрч
— Сайн нөхөр минь, мөнгөө буцааж аваад хүрмий минь өг, би түүнийг өгч чадашгүй нь гэв. Нөгөө эр анхандаа тоглоом тохуу хийж байна гэж бодсоноо үнэхээр ингэж хэлж байгааг минь мэдмэгц уур нь бадарч намайг тэнэг мулгуу гэснээр эцэст нь зодоонд хүрэв. Аз болоход би эл зодоонд хүч давамгайлж хүрмээ булааж аваад яаран одох гэтэл залуу эр цагдаа дуудан хүчин туслалцуулж намайг дагуулан шүүхийн газар очив. Шүүгч эл хэргийг сонсоод машид гайхан хүрмийг эсрэг этгээдэд маань өгөх нь зөв гэж хэлэв. Тэгэхэд нь би хүрмийг надад үлдээх юм бол тавь, ная, бүүр зуун цехин өөрийнх нь хоёр зуу дээр нэмж өгье гэж залуу хүүг гуйв. Арга учраа хэлж гуйгаад бүтээгүй зүйл алтан зоосны минь хүчинд эв зүйдээ оров. Тэр залуу жингэнэсэн цехинүүдийг минь, би хүрмээ авав. Тэгээд тэндээс бардам гэгч гараад ухаан солиотой амьтан гэж Фларенц даяар хэлүүлэхэд хүрэв. Гэхдээ хүмүүсийн хэлэлцэхийг юман чинээ санаагүй бөгөөд уг хүрмийг эзэнд нь худалдаад олох ашгийг би тэднээс илүү мэдэж байсан билээ.
Шөнө болохыг тэсч ядан хүлээгээд хүрмээ сугавчлан урьд шөнийн болзсон яг тэр цагтаа Понте векчио руу явав. Хонхны хамгийн сүүлчийн дуунаар нэг хүн харанхуйн дундаас миний зүг гарч ирсэн нь өчигдрийн эр болох нь эндүүрэх аргагүй мөн байлаа. Тэгээд
- Хүрэм авчирсан уу? гэхэд нь би
— Авчирсаан, эрхэм ээ гэж хариулаад гэхдээ бэлэн зуун цехиний гарлагатайгаар шүү гэсэнд
— Би мэдэж байна, май дөрвөн зуун цехин шүү гэж нөгөө эр хариу өчөөд гүүрийн өргөн хашлага түшин зогссон миний зүг ойртон ирж алтан зооснууд тоолон өгөв. Тэр нь яг дөрвөн зуу байсан бөгөөд сарны гэрэлд гайхалтайяа гялалзан зүрхийг минь баясган байсансан. Ээ чааваас! энэ бол зүрхний минь эцсийн баяр хөөр байсныг тухайлсангүй билээ. Би мөнгөө халаасандаа хийчихээд тэр өгөөмөр эрийг сайтар ажиглаж авах гэж бодов. Гэтэл тэр нүүрэндээ халх зүүсэн байх бөгөөд хар нүд нь л аймшигтай гялалзан байлаа.
— Өгөөмөр занд тань талрхсанаа илэрхийлье, эрхэм ээ. Та одоо надаас юу хүсэхсэн бол? Гэхдээ энэ нь ямар ч зүй бус юм байж болохгүй гэдгийг би урьдчилан анхааруулъя гэхэд минь,
— Яльгүй юм гээд хүрмээ нөмрөн
— Би эмчийн тань хувьд таны тусыг горилсон юм. Гэхдээ амьд хүнд бус, үхсэн хүнд гэв,
— Яагаад, тэр билээ? гэж би машид гайхан дуу алдсанд
— Миний бие бүсгүй дүүгийн хамт холын орноос ирсэн юм гээд өөрийгөө дага гэж надад дохиод
— Энд би манайхны түнш айлд түүнийхээ хамт сууж байлаа. Дүү маань өчигдөр өвчний учир гэнэт нас эцэслэв. Төрөл садангийнхан маань түүний шарилыг маргааш оршуулах гэж байгаа юм. Гэр бүлийнхний минь үе улиран баримталсаар ирсэн ёс заншлын дагуу бол уг удмынхаа оршуулгын газар бүгд ясаа тавих ёстой юм. Харийн газар нас барсан олон хүнийг тэнд занданшуулан оршуулсан байдаг юм. Төрөл садангийнхандаа бол би түүний зөвхөн биеийг оршуулуулахаар өгч болно. Харин эцэгтээ бол эцсийн удаа зүсийг нь хараг гэж ядаж л охиных нь толгойг аваачиж өгөх ёстой гэв. Хайртай төрөл садангийнхныхаа шарилаас толгойг таслан авдаг эл заншил надад яльгүй зэвүүн санагдсан боловч үл таних эрийг гомдоохоос айсны улмаас би татгалзах учраа ер олсонгүй. Иймээс нас нөгчигсдийг занданшуулж чаддагаа хэлээд талийгаач дээр дагуулж очно уу гэж түүнээс гуйв. Гэвч яагаад ийм нууц байдалд, шөнө эл ажлыг хийлгэх гээд байгаагийн учрыг түүнээс асууж зүрхлэв. Өөрийн нь бодлыг этгээд тэрслүү хэмээн үздэг төрөл садангийнхан нь эл ажлыг өдрөөр гүйцэлдүүлэх гэвэл татгалзана. Харин нэгэнт толгойг нь огтлоод авчихсан хойно бол энэ талаар яриа хэл болох нь бага биз. Тэр шарилаас толгойг нь огтолж авна гэхэд төрөлхийн сэтгэл нь саад болоод байна гэж надад хариу өчлөө.
Энэ завсар бид нэгэн том, тансаг байшинд хүрч очсон бөгөөд дагуулж яваа нөхөр маань түүнийг бидний шөнийн аяны зорьсон газар мөн болохыг илтгэв. Бид гол хаалгыг өнгөрөн нэгэн бяцхан хаалгаар орсонд үл таних дагуул маань хичээнгүйлзн хаав. Тэгээд харанхуйн дундуур нэгэн эргүүлгэн шатаар өгсөцгөөлөө. Тэр нь бүдэгхэн гэрэлтэй хонгилд удирдан хүргэсэнд бид түүгээр явсаар таазанд нь тогтоосон дэнлүү гэрэлтүүлсэн тасалгаанд орж очив.
Тэр тасалгаанд шарил бүхий нэг ор байх аж. Үл таних эр нүүрээ буруулсан бөгөөд нулимсаа тогтоон барих гэж хичээн байх шиг санагдаж билээ. Тэгээд ор руу занган ажлаа хурдан бөгөөд сайн гүйцэтгэхийг надад тушаагаад үүдээр гарч одов.
Эмчийн хувиар ямагт биедээ авч явдаг хутгануудаа гаргаж тавиад ор руу явж очив. Шарилын зөвхөн толгой нь л нүдэнд ил харагднам бөгөөд тэр нь нэн үзэсгэлэнтэй тул би өөрийн эрхгүй харуусан гашуудаж билээ. Цав цагаан царайг нь эмжсэн урт хар гэзэг нь мушгиран унжиж, нүд нь аниастай байх аж. Ямар нэг эрхтнийг огтолж авахдаа эмч нарын хийдгийн нэгэн адилаар миний бие юуны өмнө арьсыг нь яльгүй эсгээд дараа нь хамгийн хурц хутгаа аван шуудхан хоолойг нь тас огтлов. Ай ямар аймшиг гэгч энэ билээ! Үхдэл нүдээ нээснээ даруй анин нэгэнтээ уртаар хэнгэнэтэл санаа алдахдаа л сая амь тавих шиг санагдав. Тэгтэл шархнаас нь халуун цус годхийх нь тэр. Хөөрхий бүсгүйг сая өөрийн гараар алчихлаа гэдэгт би эргэлзсэнгүй. Ийм шархнаас амь хэлтэрнэ гэж ер үгүй тул түүний үхсэн нь мадаггүй байлаа. Эл явдалд миний бие мэл гайхаж цэл хөхрөн хэдэн минут хэр таг гөлрөн зогсов. Улаан хүрэмт намайг хууран мэхэллээ гэж үү? Эсвэл дүү хүүхэн нь хуурамч үхлээр үхсэн байж болох бус уу? Сүүлчийнх нь миний хувьд үнэн байлтай санагдав. Гэвч яльгүй цочмог огтолгоо түүний амимг бүрмөсөн хороолгүй, харин ч сэргээсэн гэдгийг талийгаачийн ахад хэлж болохгүй байсан тул толгойг нь бүр тас огтлохсор сэтгэл шулуудав. Гэтэл амь тавьж байгаа бүсгүй дахин гиншин ёолж өвчиндөө хамаг үе мөчөө арвалзуулан хөдөлгөөд амьсгал хураав. Тэгэхэд айх сэтгэл намайг бүрэн эзэмдсэнд би эл тасалгаанаас санд мэнд гарлаа.
Дэнлүүг бөхөөсөн тул хонгилд харанхуй, дагуулж ирсэн хүн ул мөр ч үгүй тул би эргүүлгэн шат хүрэхийн тулд хана налан тэмтчин явахад хүрэв. Тийн явсаар сая шатанд хүрмэгц түүгээр унах гулгахын хооронд бууж билээ. Доод давхарт ч бас хүн байсангүй. Хаалга нь түгжээгүй байсан бөгөөд дотор байх үес бараг ухаан балартах шахан байсан тул гадаа гараад сая амьсгаа уужирч бие тавирав. Аймшигт түгшүүрт автсан миний бие гүйхээрээ явсаар гэртээ орж хийсэн аймшигт зүйлээ мартахсан гэж орондоо шургаж билээ. Гэвч нойр хулжиж орхиод өглөө болсон хойно сая биеэ барих хэрэгтэй гэдгийг санав.
Одоо бодож үзвэл эл бузар булай хэрэгт намайг татан оруулсан хүн намайг барьж өгөхгүй нь лав байлаа. Тэгээд даруй худалдаа наймааныхаа газар очиж аль болохоор амгалан дүр үзүүлэх нь зөв гэж шийдэв. Элээ халаг минь! тэгтэл санаа сэтгэлийг минь шаналган тарчилгах өөр нэгэн зүйл байгааг би дөнгөж сая олж мэдлээ. Малгай бүс, болон бас хутга минь алга байсан бөгөөд би тэднийгээ хороогдсон эмэгтэйн өрөөнд орхисон, юм уу, эсвэл зугтан явах замдаа гээсэн юмуу гэдгээ мэдэхгүй байлаа. Харамсалтай нь эхнийх нь мадагтай байж мэдэх тул намайг алуурчин хэмээн олж ядах юмгүй байлаа.
Би худалдаагаа хэвшсэн цагтаа нээв. Хөрш худалдаачин маань яриа хүн тул дадсан зангаараа над дээр хүрч ирээд
— Та өнгөрсөн шөнө болсон тэр аймшигтай зүйлийг юу гэж бодож байна вэ? гэсэнд би юу ч мэдээгүй царайлсанд
— Бүх л хотоороо шагшин шуугьж байгаа юмыг яагаад та мэдээгүй байдаг билээ? Флоренцийн хамгийн үзэсгэлэнт цэцэг, захирагчийн охин Бианка урд шөнө алагдсаныг дуулаагүй гэж үү! Элээ минь! сүйт залуутайгаа гудамжаар сүйх тэргээр довтолгон баяр жаргалдаа умбан явахыг нь би өчигдөрхөн харсан юм шүү дээ. Тэр өнөөдөр гэрлэх байсан юм гэв. Түүний хэлсэн үг бүр нь зүрхийг минь зүүгээр шивэх шиг болж байсан бөгөөд наймаа хийхээр ирсэн хүн бүр нэг нь нөгөөгөөсөө улам улам аймшигтай сонсдох боловч өөрийн минь нүдээрээ үзсэний хаана нь ч хүрэхгүй зүйлийг ярих тул миний сэтгэл байн байн тарчлан шаналсаар байлаа. Үдийн орчимд шүүхийн газраас нэг эр дэлгүүрт минь орж ирээд хүмүүсийг гаргана уу гэж гуйв. Тэгээд гээгдүүлсэн зүйлсийг минь гаргаж ирэх зуураа
— Ноён Цалойкос, энэ таны юм мөн үү? гэж асуув. Миний юм ердөө ч биш гэж зүтгээд үзвэл яасан юм бэ гэж би бодсон боловч хаалганы завсраар эл зээлийн газрын эззн болон миний эсрэг гэрч болж мэдэх хэд хэдэн танилаа хармагц худал хэлж хэрэг явдлыг хүндрүүлэх хэрэггүй гэж шийдээд үзүүлсэн зүйлсийг нь өөрийн минь юмс гэж хүлээв. Шүүхийн хүн өөрийгөө дагаад яв гэж хэлсэн бөгөөд нэгэн том байшинд удирдан оруулахад нь энэ бол шорон гэдгийг би даруй мэдэв. Тэнд нэг өрөө зааж өгөөд цаашдын хэрэг явдлыг шийдтэл та энд байх болно гэв.
Ганцаар үлдсэн хойноо бодож үзвэл байдал төлөв минь тун аймшигтай байлаа. Алуулах болно гэсэн бодол өөрийн эрхгүй тархинд эргэлдсээр байлаа. Алтны өнгөнд автаагүй бол ийм урхинд яахан орох билээ гэдгээ ч дахин дахин бодсоор байв. Баривчлагдсанаас хойш хоёр цагийн дараа намайг хоригдсон өрөөнөес минь гарган хэд хэдэн шатаар дамжин явсны эцэст нэгэн том танхимд оруулав. Хар бүтээлэгтэй урт ширээ тойрон өвөгцүүл голдуу арван хоёр эр сууж байх аж, Танхимын тал бүрт урт урт гулдан сандал эгнүүлэн тавьсан нь Флоренц хотын тэргүүн хүмүүсээр дүүрч, өндөрт байрлуулсан хашлагат тавцан дээр үзэгчид дүүрэн чихэлдэн зогсжээ. Намайг хар бүтээлэгтэй ширэзний урд явж очмогц баргар гунигтай царайтай нэг эр суудлаасаа боссон нь хотын захирагч байлаа.
Хөнөөгдсөн охины эцгийн хувиар энэ хэргийг шийдэж чадахгүй тул энэ удаад өөрийн үүргийг сенаторуудын хамгийн ахмадад нь шилжүүлэх болно гэдгээ хуран цугларагсдад хэлэв. Сенаторуудын хамгийн ахмад нь болох наанадаж ер хүрсэн байлтай нэгэн өвгөн бөгцийн босч ирэв. Шанааны нь үс цал буурал хэрнээ нүд нь оч шнт гэрэлтэн дуу нь чанга бөгөөд итгэлтэй цуурайтах аж. Хүн амины хэрэг хийснээ хүлээж байгаа эсэхийг минь тэр асууж эхлэв. Тэгэхэд нь би миний хэлэхийг сонсоно уу гээд юу хийсэн, энэ талаар юу мэдэж байгаагаа аймшиггүй бөгөөд тодхон хариулав. Миний ийн ярих зуур захирагч нэгэн үе цайж, нэгэн үе уясхийж байснаа ярьж дуусахад минь хилэгнэн ухасхийж босоод
—Юу гэнэ ээ, чи муу гуйлгачин! Шуналдаа автаж хийсэн хэргээ өөр нэгэн рүү чихэх гэж байна уу? гэв. Өөрийнх нь мэдүүлгийн дагуу алагдсан эмэгтэйгээс алдагдсан зүйл ер үгүй байсан тул энэ нь шуналын үүднээс хийгдсэн хэрэг биш гэж сенатор эрхийнхээ дагуу түүний ийнхүү шүүх ажиллагаан дундуур хөндлөнгөөс оролцсоныг буруушаав. Тэгээд охиныхоо урьд өмнийн аж төрлийн талаар мэдүүлэг өгнө үү, ингэснээр миний үнэн зөв ярьж байгаа эсэхийг шийдэж болох юм гэж эахирагчид тайлбарлав. Мөн хөнөөгдсөн этгээдийн бичиг захидлыг захирагч өөрт нь өгөх тул түүнээс зарим зүйлийг тодруулах хэрэгтэй гээд шүүх ажиллагааг энэ өдрийн хувьд өндөрлөв. Намайг шоронд маань буцааж аваачсан бөгөөд тэнд би хөнөөгдсөн эмэгтэй болон Улаан нөмрөгтийн хоорондын ямар нэг холбоог олж илрүүлээсэй билээ гэсэн цорын ганц хүсзлд автан нэгэн өдрийг өнгөрөөв. Маргааш нь би шүүхийн танхимд итгэл дүүрэн явж оров. Ширээн дээр нэлээд хэдэн захидал байж байлаа.
— Энэ бүгд таны гарын үсэг мөн үү гэж өвгөн сенатор надаас асуув. Үзвэл тэд нь миний хүлээж авсан хоёр зурвасыг бичсэн тэр л хүний гарын үсэг байлаа. Үүнийгээ сенаторуудад хэлсэнд тэд үүнийг ер хайхарсангүй бөгөөд захидлуудын доорхи нэрийн эхний үсэг нь эндүүрэх аргагүй миний нэрийн эхний үсэг болох Ц байсан тул аль алиныг нь намайг бичсэн байхаас зайлахгүй гэцгээв. Тэдгээр захидал нь хөнөөгдөгчийг сүрдүүлсэн сүрдүүлэг, өөрийн нь хийх санаатай байгаа хуримыг болиулах гэсэн анхааруулгаар дүүрэн байлаа. Энэ өдөр тэд надтай илүү хартай, илүү хатуу ширүүн харьцаж байгаагаас үзвэл захирагч миний чухам ямар хүн болох тухайд ноцтой тайлбар өгсөн бололтой ажээ. Өөрийгөө зөвтгөхийн үүднээс би гэрт минь байгаа бичиг цаасыг авчирна уу гэсэнд эрсэн боловч юу ч олоогүй гэсэн хариу дуулав. Эл шүүх ажиллагааны эцэст ийнхүү миний бүх л найдвар үгүй боллоо. Тэгээд гурав дахь өдрөө дахиад л тэр танхимд орж очвол санаатайгаар аллага үйлдсэний учир алах ял заагдсан тухай ялын тогтоол уншин сонсгов. Ийнхүү миний бие орчлон дэлхийд эрхэм чухаг бүхнээсээ хагацаж, харийн газар, ямар ч гэм зэмгүй байж ид цэцэглэж яваа насандаа цаазын сүхэн дор үхдэг байжээ!
Хувь заяаг минь шийдсэн аймшигт энэ орой ганцаар хорих өрөөнөө аливаа итгэл найдвараа алдчихаад бодол санааг минь үхэл эзэмдэн сууж байтал шоронгийн өрөөний хаалга сэвхийн онгойж нэг эр орж ирээд намайг удтал чив чимээгүй ажиглан зогссоны эцэст сая ам нээж
— Ингэж би чамтай дахин нүүр учирдаг байжээ. Цалойкос гэв. Дэнгийн бүүдгэр гэрэлд түүнийг би таниагүй боловч дууны нь өнгө урьд өмнийн дурсамжийг сэтгэлд минь сэргээв. Суралцаж байх үедээ Парист танилцсан цөөн хэдэн нөхдийн минь нэг болох Валетти байлаа. Нэр хүнд бүхий хүний хувиар эцгийнхээ аж төрөн суугаа Флоренц хотноо санамсаргүй ирсэн бөгөөд миний хэрэг явдлыг дуулаад надтай дахин нүүр учрах, бас ч яагаад ийм хүнд ялд унах хэрэг хийгээ вэ гэдгийг миний амнаас сонсохоор ирсэн нь энэ гэнэ. Би түүнд өөрийн явдлыг нэгд нэгэнгүй ярив. Тэр их л гайхсан байдалтай байсанд цорын ганц нөхөртөө ганц ч худал хуурмаг үггүйгээр бүгдийг ярина гэж өмнө нь өөртөө амласан бөгөөд ярьж дууссаны эцэст зөвхөн үнэнээ л хэллээ. Миний бие алтны өнгөнд автаж гүйцээд үл таних эрийн ярианы байж боломгүй худал хуурмагийг мэдээгүйгээс өөр гэм зэм надад ер үгүй гэдгийг түүнд ариунаар тангараглав. Тэгтэл тэр эр
— Тэгэхлээр чи Бианкаг таньдаг байсан хэрэг үү? гэв. Түүнийг нэг ч удаа хараагүй гэдгээ нотолсонд захирагч намайг яллах гэж маш шамдсан бөгөөд намайг Бианкаг эртнээс таньдаг байсан, өөр хүнтэй гэрлэх гэхэд нь өширхөхдөө алсан гэсэн яриа олны дунд тарсан байна. Иймээс энэ хэргийн цаана их л учир битүүлэг явдал байна гэж Валетти ярив. Энэ бүхэн бүгд Улаан хүрэмтийн л хэрэг бөгөөд түүнийг нь би үнэндээ юугаар ч нотолж чадахгүй байна гэж хариу өчив. Валетти намайг уйлан тэвэрч, ядаж амийг чинь аврахын төлөө чадах бүхнээ хийнэ гэж амлав. Миний хувьд найдвар тун бага байлаа. Гэвч Валетти бол ухаалаг, хууль мэддэг хүн бөгөөд намайг аврахын тулд бүхнийг хийнэ гэдгийг би ч мэдэж байв. Бүтэн хоёр өдрийн турш би нүдэн балай чихэн дүлий суув. Тэгтэл Валетти хүрч ирдэг байна
— Гаслантай ч атугай тайтгарлыг авчирлаа би. Амьд мэнд, чөлөөтэй байх болно. Тэгэхдээ өрөөсөн гаргүй болно доо гэв. Амь насыг минь аварсанд сэтгэл хөдлөн найздаа талархав. Хэрэг явдлыг дахин хянуулах талаар захирагч сонсох ч дургүй байсан бөгөөд шударга биш санагдахгүйн улмаас эцсийн эцэст Флоренцын түүхийн номуудаас үүнтэй адил зүйл олдох аваас тэнд хэрэгтэнд ямар ял оноосон байна яг тийм ялыг надад оноохыг зөвшөөрсөн тухай тэр ярив. Валетти аавынхаа хамт хуучин номуудыг өдөр шөнөгүй толгои өөд таталгүй уншсаар минийхтэй ижил хэргийн тухай өгүүлсзн зүйлийг олсон байна. Тэнд нь зүүн гарыг нь тас цавчиж хамаг хөрөнгийг нь хураан авч өөрийг нь үүрд хөөн зайлуулах шийтгэл байжээ. Эдүгээ би ч бас тийнхүү шийтгүүлэх болсон тул тулан ирэх тэр зүрх шимшрэм мөчийг хүлээж бие сэтгэлээ бэлдэх хэрэгтэй болжээ. Олон хурсан задгай зээлийн газар гараа цаазын тавцан дээр тавихад цус минь олгойдон өөрийг минь будсан аймшигт тэр мөчийг та бүхэнд дүрслэн хэлж би чадашгүй нь ээ! Намайг эдгэн эдгэтэл Валетти гэртээ суулгасан бөгөөд хичээн чармайж олсон бүхнийг минь шүүхийн орлого болгосон тул дараа нь өгөөмөр сэтгэлээр зардал мөнгө өгч билээ. Би Флоренцоос Сицил рүү аялан тэндээсээ өөрт олдсон анхны хөлгөөр Константинополь руу хөвөв. Найздаа өгсөн мөнгөнд найдвар минь чиглэгдэж байсан бөгөөд гэртээ суулгана уу гэж би бас түүнээс гуйв. Гэтэл тэр нөхөр маань намайг яагаад өөрийнхөө байр сууцанд суудаггүй юм бэ гэж асуусанд би учиргүй их гайхав. Нэгэн үл таних хүн миний нэрээр Эллин хороололд нэг байшин худалдаж аваад намайг удахгүй ирэх болно гэж хөрш айлуудад хэлчихээд явсан гэж найз маань ярив. Тэр даруй нөхрийнхөө хамт тийш явж очвол хуучин танилууд маань намайг баяр хөөр болон угтаж авав. Надад зориулж байшин худалдаж авсан хүний үлдээсэн эахидлыг нэгэн өвгөн худалдаачин өөрт минь өгөв.
Түүнийг уншвал «Цалойкос! Үгүй болсон өрөөсөн гараа Чамайг үгүйлэхгүй байгаасай гэж хоёр гар амсхийхийг мэдэхгүй бүтээхэд бэлэн байна. Чиний харж байгаа байшин, дотор нь байгаа бүхэн чинийх, бас хүн зоныхоо хамгийн баян улсын тоонд орох болтол чинь жил бүр чамд их мөнгө өгч байх болно. Чамаас илүү аз заяагүй нэгэн эрд чи итгэж болно!» гэж бичсэн байлаа. Хэн үүнийг бичсэн болохыг би таамагласан ба франц хүн юмуу гэж би бодсон, улаан нөмрөгтэй юм байна лээ гэж худалдаачин эр миний асуултад хариулав. Үл таних тэр эр журамт сайн бүхнээс адалчихсан юм биш байна шүү гэдгийг би баттайяа мэдэх болов. Гэрийн доторхи тавилга сэлтийг дээд зэргээр төхөөрсөн бөгөөд урьд өмнө миний үзэж хараагүй сайхан бараа бүхий дэлгүүр бас бэлдсэнийг би үзэв. Түүнээс хойш арван жил өнгөрөн одож энэ завсар миний бие хэрэгцээ шаардлагын гэхээсээ илүү дадсан сурсан зангаасаа болж худалдаа наймааны аянаа үргэлжлүүлсээр байгаа боловч аз заяа минь хаясан тэр газар орны барааг ахин ер харсангүй билээ. Тэр үеэс эхлэн жил бүр мянган алтан зоос надад ирдэг болсон юм. Тэрхүү золгүй эрийн сайн хүн болохыг мэдэх нь надад сайхан боловч хөнөөгдсөн Бианкагийн аймшигт дүр зураг ер мартагдахгүй тул сэтгэлийн минь зовлонг тэр эр арилгаж үл чадмуй.
Эллин худалдаачин Цалойкос эл намтрыг ярьж дуусав. Бусад нь түүнийг машид анхааран сонссон ба ялангуяа үл таних эрийн сэтгэл ихэд хөдөлсөн янзтай байлаа. Тэр хэд хэдэн удаа гүн шүүрс алдсан бөгөөд нүдэнд нь нэгэнтээ нулимс цийлэгнэх шиг Мулейд санагджээ. Тэд эл намтрын тухай удтал хөөрөлдөцгөөлөө.
— Амь насыг тань аюулд учруулж, эрдэнэт биеийн тань эрхтнээс хайргүй салгасан тэр үл таних эрийг та тэгээд үззн яддаггүй юм гэж үү? Хэмээн замаас нийлсэн эрийг асуухад Эллин худалдаачин
— Эл сэтгэлийн шаналанд намайг унагаж, амьдралыг минь хорлосон гэж бурхан шүтээнийхээ өмнө түүнийг сэтгэл зүрхэндээ зүхдэг үе эхэндээ байсан боловч дайснаа хайрлаж яв гэж захисан эцгийн итгэлд тайтгарлыг олж, тэр эр бас надаас илүү их золгүй байгаа бус уу гэж боддог болж билээ гэв.
— Та сайхан хүн юм! гэж үл таних эр дуу алдаад сэтгэл хөдлөн Эллин эрийн гарыг атгав. Гэтэл харуул манаануудын ахлагч тэдний яриаг тасалдуулав. Сэтгэл зовнисон янзтай майханд орж ирээд энэ бол жингийн цуваа руу дээрэмчдийн голцуу довтолдог тэр газар мөн тул санаа амар байж болохгүй, тэгээд ч харуулууд алсад хэд хэдэн морьтонгуудын бараа харагдах шиг боллоо гэсэн гэж мэдэгдэв.
Худалдаачид эл мэдээг сонсоод ихэд хирдхийн цочицгоов. Харин үл таних эр Селим тэдний тийнхүү цочин сандарсанд гайхан арабын бүлэг дээрэмчдээс айхааргүй сайн хамгаалалттай яваа юм биш үү гэв.
— Тиймээ эрхэм ээ! Тийм новшнуудаас бол ч айх юмгүй амар байж болохсон билээ. Харин саяхнаас аюумшигт Орбасан дахин үзэгдэх болсон бөгөөд ямагт сэрэмжтэй байхаас аргагүй юм гэж харуулуудын ахлагч түүнд хариу хэлэв.
Тэр Орбасан гэгч хэн юм бэ гэж үл таних эрийн асуухад хамгийн ахмад худалдаачин
— Эл гайхалтай эрийн тухай янз янзын домог хүмүүсийн дунд яригддаг юм. Зарим нь түүнийг нэгэн зэрэг таваас зургаан хүнтэй үзэлцэн дийлдэг тул хүний хэрээс хэтэрсэн хүч чадалтай хүн гэдэг. Зарим нь бол золгүй явдлын эрхээр энэ хавьд орогнох болсон зоригт франц эр гэдэг юм. Гэвч юу боловч тэр жигшүүрт муу дээрэмчин, хулгайч гэдэг нь тодорхой гэж хариулав.
Тэгтэл худалдаачдын нэг болох Леза
— Үүнийг та нотлох аргагүй. Хэдийгээр тэр дээрэмчин боловч шударга журамт эр билээ. Дүүд минь тэр тийм байдлаар хандсаныг би жишээ болгон өгүүлж болох юм. Тэр өөрийн бүлгийг журамлан цэгцэлж, чадсан бөгөөд түүний бүлгийн цөл дундуур хэрэн яваа цагт өөр бүлэг тэдний ойр хавьд үзэгдэж зүрхэлдэггүй юм. Бас тэр бусдын адил дээрэмдэх нь үгүй, жингийнхнээс зөвхөн даатгалын мөнгө төдийхнийг авдаг ба түүнийг татгалзалгүй төлсөн хүн ямар ч аюул осолгүйгээр цааш аялан явах болно. Учир нь Орбасан цөлийн эзэн нь билээ гэв.
Аянчид ийнхүү майхандаа хөөрөлдөн суувч буудалласан газрын эргэн тойрон зогсох харуулууд үймэлдэж эхлэв. Зэвсэглэсэн морьтонгуудын нэлээд том бүлэг хагас цагийн газар үзэгдэв. Тэд шуудхан тэдний буудлын зүг довтолгон айсуй мэт. Иймээс харуулын улсын нэг нь өөрсдийгөө довтолгоонд өртөх нь гэдгийг мэдэгдэхээр майханд оров. Тэднийг тосон эсэргүүцэх үү, эсвэл довтлохыг нь хүлээх үү, чухам хэрхвэл дээр вэ гэдгийг худалдаачид зөвлөцгөөлөө. Ахмет болон өөр хоёр ахимаг худалдаачин сүүлчийнхийг нь зүйтэй санал гэсэн боловч омголон Мулей, Цалойкос хоёр эхний саналаар хөдлөхийг шаардаж үл таних эрийг эл саналыг дэмжинэ үү гэж хүсэв. Тэгтэл цаадах нь улаан одод бүхий бяцхан цэнхэр алчуур бүснээсээ яаралгүйхэн гаргаж ирээд түүнээ жаданд уян үүнийг майхны оройд хатга гэж зарц нарын нэгэнд тушаав. Энэ дохиог үзээд морьтонгууд зүгээр л өнгөрч одно гэж амь насаараа дэнчин тавьсан ч болно гэж хэлэв. Эл явдал амжилттай болно гэдэгт Мулей итгэсэнгүй, гэвч боолуудын нэг нь алчуур уясан жадыг майхны оройд хатгажээ. Энэ завсар буудлын газар байсан бүхэн зэвсэг барьж морьтонгуудыг сэтгэл түгшин харуулдацгааж байлаа. Гэтэл тэд нь майхан дээрх дохиог харсан бололтой, буудал чиглэн довтолж явснаа гэнэт болиод алсуур тойрон давхиж одов.
Аянчид нэгэн зуур гайхашран зогсож морьтонгууд болон үл таних эрийг ээлжлэн харах аж. Цаадах нь ер юу ч болоогүй юм шиг майхны үүдэнд хэнэггүй зогсон талын алс хаяаг ширтэн байлаа. Тэрхүү нам гүмийг эвдэн Мулей сая ам нээж
— Үл мэдэх хүчирхэг эр минь ээ, цөлийн зэрлэг догшин бүлэг дээрэмчдийг дохио төдийгөөр хазаарлан баригч чи юун хүн бэ? гэж дуу алдав,
— Миний аргыг та мөн байдлаас нь хэт дөвийлгөн үнэлж байна. Олзноос зугтах үедээ би эл дохиог мэдэж авсан юм. Ямар утгатай болохыг нь өөрөө ч мэдэхгүй, гагцхүү энэ дохиог хэрэглэн аялагч хүн хүчирхэг хамгаалалтанд байдаг юм байна гэдгийг л мэдэж авсан билээ гэж Селим Барух хариу өчив.
Худалдаачид үл таних эрд талархаад түүнийг өөрсдийн аврагч хэмээн нэрийдэв. Үнэхээр ч морьтонгуудын тоо үлэмжхэн байсан тул жинчид удтал эсэргүүцэж барахааргүй байсан билээ. Эдүгээ тэд сэтгэл уужран амраад наран жаргах дөхөж, элст хөндийн дээгүүр оройн салхи сэвэлзэж эхэлмэгц хөдөлж цааш аялав.
Маргааш нь тэд цөлөөс гарахаас нэгэн өдрийн хэр аяны замд буудаллав. Аянчид дахин том майханд цугларсан хойно худалдаачин эр Леза яриа эхэлж
— Аюумшигт Орбасон шударга журамт хүн гэж би өчигдөр та бүхэнд хэлсэн билээ. Дүүгийнхээ хувь заяаны тухай яриагаар өнөөдөр би түүнээ нотлохыг минь зөвшөөрнө үү. Эцэг минь Агарад шүүгч байлаа. Бид эцгээс гурвуулаа. Би ууган нь бөгөөд эрэгтэй эмэгтэй хоёр дүү маань надаас хамаагүй залуу байв. Хорин нас хүрмэгц нэг авга ах маань намайг өөрийн дэргэд байлгасугай гэж дуудав. Насан элэн элтэл нь дэргэд нь байх аваас өв хөрөнгөө залгамжлуулна гэж надад хэлсэн билээ. Гэтэл түүний бие өндөр нас сүүдэр зооглосон тул би дөнгөж хоёр жилийн өмнө төрсөн гэртээ харьсан бөгөөд ямар аймшигт хувь зохиол ар гэрт минь учирсан хийгээд Аллахын аварлаар тэр явдал тэгширснийг ер мэдээгүй явжээ гэж өгүүлэв.

ФАТМЕГ АВАРСАН НЬ
Миний дүү Мустафа болон бүсгүй дүү Фатме хоёр маань бараг чацуу билээ. Бүстэй дүү маань сайндаа л хоёр наеаар ах болов уу. Тэд бие биедээ туйлаас хайртай бөгөөд эмгэг хуучтай эцгийн минь өвгөн насны дарамтыг хөнгөрүүлэх бүхнийг хамтдаа хийдэг байжээ. Фатмег арван зургаан нас хүрэхэд нь дүү маань баяр наадам хийжээ. Тэгээд багынх нь найз охидыг бүгдийг нь урин, идээ будааны дээдийг эцгийн цэцэрлэгт засан орой болох үес зочдоо өөрийн хөлслөн авсан гоёж чимэглэсэн гурван шурагт далбаат онгоцноо урин суулгаж далайд яльгүй алсхан зугаалуулахаар шийджээ. Тун сайхан орой болсон ба оройн цагаар далайн зүгээс ажиглахад хотын байдал гойд үзэсгэлэнтэй байдаг тул Фатме болон түүний найз охид эл урилгыг баяр хөөр болон хүлээж авчээ. Охидод энэ нь тун их таашаагдсан тул далай руу улам алс хөвье гэж дүүгээс маань гуйцгаажээ. Хэдэн хоногийн өмнө далайн дээрэмчдийн онгоц түүгээр үзэгдсэн тул Мустафа тэдний саналд дурамжхан байжээ. Хотоос холгүй нэгэн хошуу далайд түрэн орсон байдаг бөгөөд тэндээс наран далайн усанд шингэхийг харах гэж охид хүссэн байна. Чингээд хошуу тойронгуутаа тэд зэвсэглэсэн хүмүүс бүхий мөн тийм гурван шурагт хөлөг холгүй явааг хараад сайны дохио яавч биш гэдгийг тухайлсан дүү минь хөлгөө эргүүлж эргийн зүг сэлүүрд гэж сэлүүрчдэд тушаажээ. Цаадах хөлөг нь илүү олон сэлүүрчидтэй байсан тул дүүгийн маань хөлгийг мөшгөн хөөж гүйцэн аваад эрэг талыг барин хөвж эхэлсэн тул түүний санаа зовсон нь дэмий хэрэг байсангүй гэдэг нь нотлогджээ. Учирсан аюулыг мэдмэгц охид ухасхийн босцгоож орь дуу тавьж эхлэв. Тэднийг тайвшруулах гэж Мустафа оролдоод дийлсэнгүй нааш цааш ингэж сандран гүйлдээд байх юм бол хөлөг аюулд учирч хөмөрч мэднэ гэж тайван байлгах гэж ятгасан боловч тусыг олсонгүй билээ. Чингээд нөгөө завь онгоцыг ойртон ирэхэд бүгд хөлгийн хитэг рүү ухасхийсэн тул тэр нь живжээ. Энэ завсар гэтэл урьд өмнө үзэгдэж харагдаагүй завь онгоцыг эрэг дээрээс ажиглан байсан бөгөөд хэдийнээс эхлэн хүмүүс далайн дээрэмчдээс болж сэтгэл түгшин байсан тул эл завь онгоц, сэжиг бүхий санагджээ. Эргээс хэд хэдэн хөнгөн онгоц манай нөхдийг хамгаалах гэж ухасхийн хөдөлсөн байна. Гэвч тэд живэгсдийг аврах л цагаа олж иржээ. Үймээн сандрал дундуур дайсны онгоц ул мөргүй алга болж амжсан байлаа. Аврагдагсдыг хоёр онгоцонд суулгасан ба бүгд аврагдсан эсэхийг мэдэх хүн байсангүй. Чингээд хоёр онгоц, бие биедээ ойртон ирэхэд үзвэл элээ халаг минь! миний бүсгүй дүү нэг найз охиныхоо хамт алга байжээ. Гэтэл онгоцны нэгэн дээр хэний ч үл таних нэг этгээд байгааг бас олж илрүүлжээ. Мустафагийн сүрдүүлсний үрд тэр эр өөрийгөө зүүн зүгт хоёр бээрийн зайтай газар бархагаа хаян зогссон дайсны хөлгийн багийн хүн, охидыг уснаас татаж гаргахад нь туслах санаатай байтал нөхөд нь санд мэнд зугтаахдаа орхичихсон байна гэдгийг хүлээжээ. Бас хоёр охиныг хөлөг дээр гаргаж байхыг харсан гэдгээ хэлсэн байна. Өвгөн болсон эцгийн минь уй гашууд хязгаар хэмжээ гэж байсангүй. Мустафа ч бас л үхтэл гутарсан байна. Учир нь хайртай дүү охин нь алдагдаж, дүүгийнхээ золгүй явдлын буруутан болсон өөрийгөө хараан зүхээд зогсохгүй Фатмегийн гашуун зовлонг хуваалцан яваа найз охины нь аав, ээж түүнийг өөрт нь гэргий болгон өгөхөөр зөвшөөрсөн байсан бөгөөд гагцхүү тэр охины аав, ээж нь ядуу, удам гарлаар буурай тул эцэгтээ түүнийг хэлж зүрхлэхгүй юмсанжээ. Эцэг маань бол хатуу ширүүн хүн байлаа. Уй гунигаа яльгүй дарагдмагц Мустафаг дуудуулан авчруулаад
— Чиний ухаангүй явдлаас болж өтөл насны минь тайтгарал, үзэх нүдний минь баясгалан үгүй боллоо. Харцанд минь өртөхгүй газар үүрд тонил. Чамайг болон чиний үр удмыг би хараан зүхэж байна. Фатмег олж авчирсан цагт л чиний толгой эцгийн хараал зүхлээс цэвэрших болно гэжээ.
Ингэнэ гэж хөөрхий дүү минь ер санаагүй явжээ. Бүсгүй дүүгээ найз охины нь хамт эрж олъё гэж үүнээс бүр өмнө нэгэнт шийдчихээд гагцхүү эцгийн ерөөлийг хүснэ гэж бодон байтал цаадах нь хараал зүхлээр булж, хорвоог хэрүүлэн хэсүүлэхээр илгээсэн байна. Тэрхүү гасланд өмнө нь нухлуулчихсан байсан тул өөрийнх нь буруугаас болоогүй золгүй явдлын зэм хэрээс хэтэрсэн нь харин ч зоригийг нь чангалжээ. Тэгээд баригдсан далайн дээрэмчин рүү очиж тэдний хөлөг хаашаа явах ёстой байсныг асууж нөхөд нь боолын худалдаа эрхэлдэг бөгөөд голцуу Бальсорад их гарын худалдаа хийдэг юм гэдгийг нь мэдэж авчээ. Аян замдаа гарахаар гэртээ эгж ирвэл эцгийн хилэн бага зэрэг дарагдсан бололтой, зам зуур хэрэг болох алтан зоос бүхий хүүдий өгүүлсэн байлаа.
Мустафа Зорайдений эх, эцэгтэй уйлан хайлан байж салах ёс гүйцэтгэжээ. Түүний сэтгэлт бүсгүйг ийн нэрийддэг байжээ. Тэгээд Валъсорын зүг аян замдаа гарсан байна.
Манай бяцхан хотоос шууд Бальсора руу явдаг хөлөг нэгээхэн ч үгүй тул Мустафа хээр талаар аялахад хүрчээ. Иймээс Бальсорад далайн дээрэмчдээс даан их хожуу очихгүйн тул өдрийн турш сунасан урт зам туулах хэрэгтэй байлаа. Гэвч сайн хүлэгтэй, ганзагалаа үгүй учир эл хотод зургаа дахь хоног дээрээ хүрч чадна гэж найдаж болох байлаа. Гэтэл дөрөв дэх өдрийнхээ орой зам зуур гав ганцаараа довтолгон явтал нь гэнэт гурван эр дайран орж иржээ. Тэд сайтар зэвсэглэсэн, тэгээд ч мөнгө болон хүлгийг гэхээсээ илүү амь насыг авахыг илүүд үзэж байгааг ажиж мэдээд тэдэнд бууж өгье гэдгээ хашгиран мэдэгджээ. Тэд мориноосоо бууж хөлийг нь морины гэдсэн доогуур хүлээд дундаа оруулан нэг нь морины цулбуураас хөтлөн нэг ч үг дуугаралгүйгээр тэндээс яаран довтолгож одсон байна.
Мустафа тухайлж үл мэдэх эргэлзэлд автсан ба золгүй эрийн хувьд эцгийн нь хараал хэрэгжиж байх шиг санагджээ. Алив бүхнээ дээрэмдүүлж орхиод утсан чинээ улаан амиа авч гардаг юмаа гэхэд охин дүү, Зорайден хоёроо аварч чадна гэж найдах арга байна гэж үү. Мустафа болон түүний үг дуугүй харгалзагчид лавтайяа нэг цаг хэртэй явсны эцэст хажуу тийш эргэн нэгэн уулын ам ороон оржээ. Тэр уулын ам нь чилгэр чилгэр моддоор хүрээлэгдсэн, намирсан хар ногоон зүлэгтэй, түүний дундуур түргэн урсгалт бяцхан горхи хоржигнон урсах нь сэтгэлийн дотор амгаланг төрүүлмүй. Тэнд нь бас арван таваас хорь орчим асар майхан шаалттай байгааг үзжээ. Майхны гадаснуудаас тэмээд болон сайхан аргамгууд уясан байлаа.
Майхнуудын нэгнээс нь ятгалгийн хөгжүүн аялгуу дуурсан хоёр эрийн яруухан хоолой хадна. Ийм цэнгүүн сайхан буудал шилж буусан улс өөрийн нь эсрэг муу санаа өвөрлөх аргагүй юм шиг дүүд минь санагдсан тул хүлгийг нь тайлсны эцэст буу гэж дохисон харгалзагчдынхаа дохио зангааг айх юмгүй дагажээ. Тэгээд түүнийг бусдаасаа том, дотроо гоё, бараг тансаг гэхээр засаж янзалсан асарт дагуулан орцгоожээ. Алтан утас эрхээсэн гоё жинтүүнүүд, нэхмэл хивс, алтадмал хоовон сэлт нь өөр газар бол баян тансаг, элбэг дэлбэг байдлыг илтгэх байлтай атал тэнд зоримог дээрмийн олз төдийхөн мэт харагдмуй. Олбогны нэгэн дээр нэгэн атигар өвгөн суунам бөгөөд царай жигшүүртэй муухай, арьс нь хар хүрэн, гялалзсан өнгөтэй бөгөөд ам, нүдийг нь тойрон хэр муу санаа заль мэхийн жигшүүрт шинж тодрох тул байдал төрхийг нь зэвүүцэм болгох ажээ. Хэдийгээр тэр эр додигор байх гэж оролдсон боловч түүнд зориулж энэ асрыг ингэж төхөөрсөн юм биш байна гэдгийг Мустафа төдөлгүй ойлгожээ. Тэгээд ч харгалзаж ирсэн улсынх нь ярианаас эл бодол нь бүр ч батлагдсан байна.
— Хүч хаана байна? гэж атигар эрээс наадуул нь асуусанд цаадах нь
— Бяцхан авд мордсон. Харин намайг өөрийгөө орлож бай гэж тушаасан гэжээ.
— Бодлогогүй л юм хийж дээ. Учир нь энэ нохой үхэх ёстой юмуу эсвэл амь насаа мөнгөөр золих ёстой юмуу гэдгийг даруй шийдэх хэрэгтэй байна. Гэтэл үүнийг Хүч чамаас илүү мэдэх билээ гэж дээрэмчдийн нэг нь хэлжээ.
Өөрийгөө доромжлуулав гэж бодсон атигар эр босоод эсрэг этгээдийнхээ чихийг алгадан хариугаа авахаар гараа сунгасан боловч санаснаар нь болсонгүйд харааж гарав. Үнэнийг хэлэхэд бусад нь ч бас мөчөөгөө өгсөнгүй тул тэдний хэрүүлд асар доргин байлаа. Тэгтэл асрын үүд гэнэт нээгдэж персийн ханхүү шиг залуу бөгөөд үзэсгэлэнтэй, чилгэр, сүрлэг эр орж иржээ. Өмссөн хувцас, агссан зэвсэг нь гэвэл эрдэнийн шигтгээтэй чичлүүр уутга, гял цал буусан илд хоёроос өөр нүдэнд тусах юмаар бараг энгийн, харин нүдний хурц харц, нийт байдал төрх нь бишрэм бөгөөд айх сэтгэлийг үл төрүүлмүй.
— Асарт минь хэрүүл дэгдээж хэн чинь зүрхлэв? гэж айн дагжсан дээрэмчдэд хандаж зандрав. Хэсэг зуур нам гүм байсны эцэст Мустафаг авчрагсдын нэг нь юу болсныг тайлбарлажээ. Тэдний «Хүч» хэмээн нэрийдсэн эрийн царай уурандаа улсхийх шиг болоод
— Хэзээ би чамайг ер нь өөрийнхөө оронд суулгаж байсан билээ, Хассан? гэж атигар эр рүү аймшигтай чангаар хашгирчээ. Цаадах нь айсандаа агзасхийн урьд өмнөхөөсөө ч илүү атигар амьтан болж орхиод асрын ам руу гэлдэрчээ. Хүч дориун хүчтэй өшиглөсөнд атигар эр асрын үүдээр түүдаг мэт хийсэн гарчээ.
Атигарыг бараа сураггүй алга болсны эцэст нөгөө гурван эр Мустафаг энэ завсар олбог дээр тухлан хажуулсан асрын эзний өмнө авчраад
— Барь гэж тушаасан хүний тань бид авчирлаа гэж гэнэ. Цаадах нь баригдсан эрийг удтал ажиглан харж байснаа
— Сулиейкийн Басса! Юуны учир Орбасаны өмнө зогсож байгааг оюун ухаан чинь чамд хэлж өгөх биз ээ гэжээ. Үүнийг сонсоод дүү минь түүний өмнө сөхрөн
— Өө, эрхэм ээ! Би бол золгүй буурай нэгэн болохоос бус таны эрж буй Басса биш тул та андуурч байгаагаас зайлахгүй! гэж хариулжээ. Асарт байсан бүхэн үүнийг сонсоод гайхширчээ. Гэтэл асрын эзэн
— Чамайг сайн мэдэх улсыг би чамтай нүүрэлдүүлэх тул ингэж маяглах нь чамд тусаар бага гээд Зулеймаг авчир гэж тушаав. Нэгэн ахимаг авгайг асарт оруулж ирээд миний дүүг заан энэ Сулиейкийн Басса мөн үү гэсэнд «Мөөн!» гээд энэ бол Басса болохоос өөр хэн ч биш гэдгийг вивингирдчийн бунхныг барин тангаргална гэжээ.
— Заль мэх чинь зэрэглээ мэт замхран арилж байгааг харж байна уу, новш минь? Сайхан чичлүүр хутгаа чиний цусаар будна гэхэд чи тийм хувь хүртэхээргүй өөдгүй амьтан л даа. Харин маргааш ургахын улаан нарнаар хүлгийнхээ сүүлнээс чамайг уяад Сулиейкийн Басса чамайг түүнээс толгодын ард салан салтал нь ой дундуур довтолгох болно гэж Хүч хилэгнэн хэлжээ. Тэгэхэд нь дүүгийн минь зориг мохож
- Энэ бол ичгүүрт үхэлд хүргэсэн хатуу сэтгэлт эцгийн минь хараал байхаас зайлахгүй, бас энхрий хонгор дүү минь чи, Зорайден минь чи балрах нь энэ! гэж уйлан өгүүлжээ. Дээрэмчдийн нэг гарыг нь ард нь хүлэх зуураа
- Маяг чинь чамд ер тус болохгүй, харин асраас гарч үз, түүний хөмхий зуун чичлүүр хутгаа байн байн харан байгааг үзэхгүй байна гэж үү. Ганц шөнө ч болсон амьд байя гэж бодвол гарч үз гэжээ.
Дээрэмчид дүүг минь асраас гаргах гэж байх яг тэр үес нэгэн олзлогдсон эрийг өмнөө туун орж ирсэн өөр гурван дээрэмчидтэй халз тулгарчээ. Тийнхүү орж ирээд тэд
— Чиний тушаасан ёсоор бид Бассаг авч ирлээ гээд баригдсан эрийг Хүчийн сууж буй олбогийн өмнө аваачжээ. Олзлогдсон эрийг тийш нь аваачих зуурт дүү маань түүнийг ажиглах завшаан олдсон бөгөөд түүний өөртэй нь төстэй байдал аргагүй ажиглагджээ. Тэр эр өөрийг нь бодвол арай бараан царайтай, арай харавтар сахалтай ажээ. Хоёр дахь олзлогдогчийг үзээд Хүч ихэд гайхсан янзтай байжээ. Тэгээд миний дүү, нөгөө эр хоёрыг байн байн ээлжлэн харах зуураа
- Та хоёрын хэн нь жинхэнэ нь байна аа? гэжээ,
- Сулиейкийн Бассаг хэлж байгаа бол тэр чинь би байна! гэж саяын баригдаж ирсэн хүн бардам дуугаар хариулжээ. Хүч түүнийг сүрдэм догшноор удтал харж байгаад Бассаг аваад гар гэж дуугай дохижээ. Үүний эцэст дүү рүү минь хүрч очоод хүлгийг нь хутгаар тас огтлон өөрийнхөө хажууд олбог дээр ирж суу гэж дохисон байна. Тэгээд
- Чамайг тэр хэрцгий этгээдийг гэж бодсон минь харамсалтай байна, танихгүй нөхөр минь. Гэхдээ тэр гайхлын мөхлийг товлосон яг тэр цагт ах дүүсийн минь гарт орсныгоо тэнгэрийн таалал гэж үзвэл зохино гэжээ. Аливаа алгуурлал өөрийн нь хувьд аюултай тул даруй аян замаа үргэлжлүүлэхийг минь зөвшөөрнө үү гэж цорын ганц энэрлийг л дүү минь түүнээс хүссэнд Хүч ямар гэгч яаралтай хэрэг гарсныг нь лавлаад Мустафа бүгдийг ярьсны эцэст энэ шөнийг асарт минь өнгөрөөж өөрийгөө болон хүлгээ амраа, маргааш болоход бүтэн хагас өдрийн дотор Бальсорад хүрэх дөт зам зааж өгнө гэж ятгажээ. Дүү маань түүнийг зөвшөөрөөд ихэд хүндлүүлэн дээрэмчийн асарт өглөө болтол тавтай нойрссон байна.
Өглөө нь сэрээд үзвэл асарт гав ганцаараа байх атал үүдний цаана хүмүүсийн ярилцах сонсдоод тэдний нэгний дуу асрын эзнийх нөгөөгийнх нь хар бараан царайт атигар эрийнх шиг санагджээ, Түр зуур чагнан хэвттэл суллаад явуулчихвал бүгдийг илчлэх тул харь этгээдийг алах хэрэгтэй гэж атигар наадхаа шамдан ятгаж байгааг сонсоод зүрх нь палхийжээ.
Өчигдөр өөрт нь тийм ширүүн догшин хандахын шалтгаан нь Мустафа болсон тул тэр атигар эр өөрийг нь үзэн ядаж байгаа юм байна гэдгийг дүү минь мэджээ, Хүч хэсэгхэн зуур бодолхийлэв бололтой байснаа
— Үгүй ээ, тэр бол миний зочин, зочны эрх миний хувьд ариун, тэгээд ч тэр биднийг илчлэх бодолтой юм шиг надад санагдахгүй байна гэв.
Ингэж хэлчихээд асрын үүдийг яран орж ирээд,
— Амгаланг айлтгая Мустафа, өглөөнийхөө ундыг уучихаад чамайг үдэж мордуулна гэжээ. Тэгээд дүүд маань нэгэн цом шербет бариад түүнийг уусныхаа дараа морио эмээллэцгээсэн бөгөөд Мустафа маань тэнд ирж байснаа бодвол сэтгэл амсхийн мориндоо үсрэн мордсон нь мэдээж билээ. Төдөлгүй асар майхан сэлт ард нь хоцорч ой руу шургасан өргөн замаар орон явцгаажээ. Өчигдрийн баригдаж ирсэн тэр Басса гэгч нь тэдэнд гэм хор болохгүй орон нутагтаа тэвчин байх болно гэж амласан боловч хэдэн долоо хоногийн өмнө зоригт эрсийнх нь нэгийг барьж аваад аймшигтайяа тарчилгасны эцэст дүүжлүүлсэн тухай Хүч дүүд маань яриад түүнийг удтал отон байсан, одоо энөөдөр тэр үхэх ёстой гэжээ. Тэндээс өөрөө амь мэнд гарсандаа баярлаж явсан тул Мустафа үүний эсрэг ер юм хэлж зүрхэлсэнгүй.
Ойн захад гараад Хүч мориныхоо амыг татан зогсоож дүүд маань цааш явах зам заагаад баяртай хэмээн гараа өгөн
— Мустафа, чи ер бусын тохиолдлоор дээрэмчин Орбасаны зочин болсон тул үзсэн, дуулсан бүхнээ бусдад битгий илчлээрэй гэж би чамаас шаардахгүй. Чи зүй бусаар үхлийн аюумшигт тулсан тул би чамд түүнийг цагаатгах өртэй хүн. Энэ чичлүүр хутгыг дурсгал болгон ав, тусламж хэрэгтэй үед үүнийг надад илгээгээрэй, тэгвэл би чамд тус болох болно. Энэ хүүдийтэйг бол чи аян замдаа хэрэглэнэ бизээ гэжээ. Дүү маань ариун журамт эрийн ёсоор хандсанд нь түүнд талархаад чичлүүр хутгыг авч, харин хүүдийтэйг авахаас татгалзсан байна. Гэтэл Орбасан дахин түүний гарыг атгаж хүүдийтэйг газарт унагаж орхиод ой руу салхи мэт хурдан довтлон оджээ. Түүнийг гүйцэж очихоос нэгэнт өнгөрснийг үзээд Мустафа хүүдийтэйг авахаар мориноосоо буугаад тэр хүүдийд үлэмжхэн тооны алтан зоос байгааг үзэж зочлон хонуулсан нөхрийнхөө өгөөмөр сэтгэлийг гайхавч барсангүй билээ. Тэгээд аврагдсандаа Аллахад талархан шударга журамт дээрэмчнийг түүний ивээлд даатгаад Бальсора орох аян замаа цааш урам зориг төгс хөөн оджээ.
Ингэж яриад Леза дуугай болж өвгөн худалдаачин Ахметийн зүг асуусан янзтай харав.
— Хэрэв ийм явдал болсон бол Орбасаны тухай бодлоо би өөрчлөх минь. Тэр дүүд чинь үнэхээр сайн хандсан байна гэжээ.
— Тэр зоригт мусульман эрийн ёсоор ханджээ. Гэхдээ чи үүгээр энэ намтраа дуусгахгүй бизээ. Учир нь дүүд тань цаашид юу тохиолдсон, охин дүү Фатмег чинь болон нөгөө үзэсгэлэнт Зорайденийг чөлөөлж чадсан эсэхийг бид бүгд үргэлжлүүлэн сонсохыг туйлаас хүсэн байх шиг надад санагдах юм гэж Мулей дуу алдав.
— Тэр бүхнийг ярьснаар та бүхний залхууг хүргэхгүй бол би дуртайяа цааш нь үргэлжлүүлэн ярья. Юу боловч дүүгийн минь эл намтар адал явдалтай, гайхалтай нэгэн билээ гэж Леза хариу өчжээ.

Аян замд гарснаасаа хойших долоо дахь өдрийн үдэд Мустафа Бальсорын хаалгаар орж очжээ. Жинчдийн нэгэн буудалд буусан даруйдаа жил бүр энд болдог боолын худалдаа хэзээ эхлэх вэ гэж асуужээ. Гэтэл сэтгэл шимшрүүлсэн хариу сонссон нь тэр боолын зах хаагдсанаас хоёр хоногийн хойно ирсэн хэрэг байлаа. Түүний хожуу ирсэнд харилцагч этгээд нь харамсан, захын сүүлчийн өдөр бүх л худалдан авагчдын харааг булаасан үзэсгэлэн төгөлдөр хоёр боол эмэгтэй авчирсан тул танд их гарзтай юм болжээ. Хүмүүс тэр хоёроос болж ёстой л уралцаж, нүдэлдсэн, тэгээд ч маш өндөр үнээр худалдагдсан бөгөөд тэдний одоогийн эзэн түүндээ лав харуусахгүй байгаа бизээ гэж ярьжээ. Тэгэхэд тэр хоёрын тухай лавлан асуувал өөрийнх нь эрж яваа золгүй хоёр бүсгүй мөн гэдэгт эргэлзэх үндэс байсангүй. Тэр хоёрыг хоёуланг худалдан авсан хүн бол Бальсораас дөчин цаг явж хүрэх газар суудаг язгууртан, баян боловч өвгөн болсон, урьд нь тэргүүн эзний усан цэргийн жанжин байсан бөгөөд эдүгээ хураасан зөөсөн хөрөнгөн дээрээ амар жимэр суугаа Фиули-Кос гэгч хүн гэдгийг мэдэж авчээ.
Эхлээд Мустафа өдөрчийн газар ч холдож амжаагүй Фиули-Косын араас хөөхөөр даруй мориндоо үсрэн мордмоор байсан боловч ганцаар очоод хүчирхэг бараа бологсод бүхий түүнээс олзыг нь булаан авах байтугай өөдөөс нь хуруугаа ч сарвалзуулж чадахгүй шүү дээ гэдгийг бодож үзжээ. Тэгээд өөр арга сэдэхээр шийдэж түүнээ ч удалгүй олжээ. Сулиейкийн Бассатай андуурч өөрийг нь аюулд учруулах шахсан явдал энэ нэрээр Фиули-Косын гэрт очиж зовлонд учирсан хоёр охиныг аврах гээд үзвэл яасан юм бэ гэж бодогдуулжээ. Иймээс тэр хэд хэдэн зарц, морьд хөлслөн авч, өөрийгөө болон зарц нараа үнэтэй цайтай хувцсаар хувцаслаж аваад Фиулийн шилтгээн рүү оджээ. Ингэхэд нь Орбасаны өгсөн мөнгө аминд нь орсон байна. Таван өдөр аялсны эцэст эл шилтгээний дэргэд хүрч очжээ. Тэр нь нэгэн сайхан талд орших бөгөөд эргэн тойронд нь өндөр хэрэм барьсан тул барилга байшингийнх нь зарим нэг орой төдийхөн л харагдмуй. Мустафа тэнд хүрч очмогц үс сахлаа хараар будаж нүүрэндээ нэгэн зүйл ургамлын шүүс түрхсэнд тэр нь нөгөө Бассагийн царайны өнгөтэй адил хүрэн болгосон байна. Тэгээд зарц нарын нэгийг шилтгээн рүү илгээж Сулиейкийн Бассагийн нэрийн өмнөөс хоноглуулна уу гэж гуй гэжээ. Зарц төдөлгүй эргэж ирсэн бөгөөд түүний хамт сайхан хувцасласан боолууд ирж Мустафын морины цулбуураас хөтлөн шилтгээнд удирдан оруулжээ. Тэнд мориноос нь түшин буулгацгааж өөр дөрвөн боол өргөн гантиг шатаар дагуулан Фиули руу оруулжээ.
Эл хөгжөөнтэй өвгөн дүүгий минь хүндэтгэн хүлээж аваад тогоочийнхоо бэлтгэсэн амттан шимттэн бүхнээр дайлсан байна. Хооллон суух зуураа Мустафа яриагаа байн байсаар шинэ боол бүсгүйчүүдийнх нь тухайд хандуулсанд Фиули тэдний үзэсгэлэн гоог шагшин магтаад гащхүү ямагт гуниглан байгаад нь харамсан, гэхдээ мөд тайтгарах биз гэж найдаж байгаагаа хэлэв. Дүү минь ингэж хүлээж авсанд нь сэтгэл машид тэнийн сайхан итгэл найдвартайгаар амрахаар хэвтжээ.
Тэгээд лав нэг цаг хэртэй унтаад байтал нь нүд гялбуулсан дэнгийн гэрэл түүнийг сэрээжээ. Өндийж үзвэл Орбасаны майханд тааралдсан нөгөө хар царайтай атигар эр өрөөсөн гартаа дэнлүү барьчихсан, зэвүүцэм муухай инээвхийлэн дарвагар амаа шазайлган өмнө нь зогсож байсанд анхандаа зүүдэлж байна гэж боджээ. Би чинь сэрүүн байна уу, үгүй юу гэж Мустафа гараа базалж, хамраа чимхэж үзсэн боловч үзсэн зүйл нь өнеө л янзаараа байж байв гэнэ. Гайхан эргэлзэхээ нэгэнт больсны хойно Мустафа
— Миний оронд чи яах гэж ойртож ирэв гэж зандран асуусанд атигар
— Ингэж бүү сэтгэлээ зовоо, эрхэм ээ! Юуны учир таны эид ирснийг би олж мэдсэн. Бас ч таны гэгээн дүрийг сайтар санаж байна. Хэрэв Бассаг өөрийн гараар дүүжлэлцээгүйсэн болж гэм та намайг хуурч дөнгөх байсан нь үнэн. Гэхдээ харин одоо би тантай нэгэн асуудал хэлэлцэхээр энд ирчихээд байна гэжээ
— Яагаад энд ирснээ юуны өмнө хэл гэж илчлэгдсэндээ хилэгнэсэн Мустафа хариу өчсөнд цаадах нь
— Үүнийг би танд хэлж болно. Хүчтэй би таарч тохирч байх аргагүй болоод тэндээс оргосон. Гэхдээ бидний хэрүүл Мустафа, чамаас болсон юм шүү дээ. Тэгэхлээр чи надад дүүгээ эхнэр болгож өг, би та нарын оргоход туслахыг бодъё. Дүүгээ надад өгөхгүй гэвэл чинь би шинэ эзэндээ очиж шинэ Бассагийн тухай бага сага юм ярих болно! гэжээ.
Хүссэн зорьсондоо баттай хүрэх болчихоод байхад энэ ёрын амьтан хүрч ирээд бүхнийг баллах гэж байгаад айж, уурласандаа Мустафа ухаан алдах шахжээ. Зорьсондоо саадгүй хүрэх ганцхан зам байгаа нь эл лүдийг хороох явдал байлаа. Иймээс орноосоо ухасхийн атигар руу үсэрч хүртэл ийм юм болно гэдгийг тухайлж байсан цаадахь нь дэнлүүгээ газарт унаган унтрааж харанхуйд гүйн одоод амь авар гэж аймшигтай чанга хашгирчээ.
Ухаалаг шийдвэр одоо бүхнээс эрхэм байлаа. Охидыг түрхэн зуур орхиж амиа бодохоос өөр арга байсангүй. Иймээс үсрэн бууж болох эсэхийг үзэхээр цонх руу очсон байна. Доош харвал тун өндөр бөгөөд цаана нь давж гарах ёстой өндөр хэрэм харагдмуй. Цонхон дээр гайхашран зогсож байтал үймсэн олны дуу өрөөнд ойртон ойртсоор үүдэнд тулж ирэхэд эргэлзэж түдгэлзэх юмгүйгээр хутга, хувцас хунараа аваад цонхоор үсэрчээ. Газарт хүчтэй унасан боловч үе мөч нь ер хугарч гэмтээгүйг мэдээд үсрэн босч шилтгээнийг хүрээлсэн хэрэмний зүг гүйн очиж авиран давж задгай газар гарсанд мөрдөн хөөгсөд нь мэл гайхаж цэл хөхөрчээ. Тэгээд нэгэн бяцхан ойд хүрэн хүртлээ гүйсээр тэндээ туйлдаж гүйцээд үхэтхийн унасан байна. Одоо хэрхвэл зохих вэ гэдгээ тэнд эргэцүүлэн боджээ. Хүлэг морьд болон зарц нараа орхихоос өөр зам байгаагүй, харин бүсэндээ байсан мөнгийг авч гарч чаджээ. Түүний элдвийг сэдэгч толгойд нь авралын өөр нэг зам тодорчээ.
Тэгээд ой дундуур явсаар нэгэн тосгонд хүрээд тэндээс хямдхан шиг нэг морь худалдаж аван төдөлгүй нэг хотод очоод эмч сурагласанд настай, туршлагатай нэг эмчийг зааж өгчээ. Түүнтэй уулзаад хэдэн алтан зоос өгсний үрд хүнийг үхсэн мэт унтуулдаг, бас дараа нь даруй сэргээдэг тийм хоёр зүйлийн эм мэдэж авчээ. Тийм эмтэй болсны эцэст тэнэмэл эмч гэж санагдахуйц болохын тулд урт гэгчийн хиймэл сахал, хар орхимж, элдэв янзын хайрцаг сав, хуруу шил тэргүүтэч худалдан аваад тэднээ илжгэнд ачаалан Фиули-Косын шилтгээн рүү буцан оджээ. Сахал нь түүний царайг огт өөр болгосон ба өөрийгөө ч танихааргүй болсон учир энэ удаад танигдахгүй гэдэгтээ бат итгэлтэй байж болох байлаа. Фиулид очоод өөрийгөө Чакаманка будибаба гэдэг эмч ирээд байна гэж мэдэгд! гэсэнд бүгд өөрийн нь санасан ёсоор болжээ. Тэнэг хөгшинд эл чамин нэр ер бусын санагдсанд түүнийг даруй ширээнд урин суулгажээ. Чакаманкабудибаба Фиулитэй уулзан ярилцаад нэг цаг болоогүй байтал бүх шивэгчингээ эрдэмт эмчээр эмчлүүлэхээр хөгшин баян шийджээ. Хайртай дүүтэйгээ уулзана гэхээс хөөр баяраа нууж ядсан Мустафа татвар эмсийнхээ байр руу дагуулан яваа Фиулийн араас зүрхээ догдлуулан дагажээ. Тэд сайхан засаж чимэглэсэн нэг тасалгаанд орж очсонд тэнд нь нэг ч хүн байсангүй.
— Чамбаба ч билүү хэн ч билээ, эрхэм эмч ээ, та хананд байгаа тэр нүхийг харж ав. Миний татвар эмс нэг нэгээрээ ирж түүгээр өрөөсөн гараа гаргах болно, тэгэхэд нь чи судсыг нь барин өвчтэй эсэхийг нь үзээрэй гэж Фиули-Кос хэлжээ. Мустафа түүнийг нь эсэргүүцсэн боловч тэднийг харах гэсэн хүсэл нь бүтсэнгүй. Харин тэдний ямар байдалтай байдгийг тухай бүр хэлж өгөх саналыг Фиули зөвшөөрчээ. Тэгээд бүснээсээ нэгэн урт нэрсийн жагсаалт гаргаж ирээд татвар эмсийнхээ нэрийг нэг нэгээр нь өндөр дуугаар дуудсанд тухай бүр хананы цоорхойгоор нэг гар гарч ирэн эмч судсыг нь барьж байлаа. Зургаан хүний нэрийг хэдийнэ дуудсан бөгөөд эмч тэднийг бүгдийг нь эрүүл гэжээ. Тэгтэл Фиули долоо дахь нь болох «Фатме» гэдэг нэрийг дуудсанд бяцхан цагаан гар хананы цоорхойгоор гарч ирэв. Баярласандаа салгалан байж Мустафа тэр гарыг шүүрэн бариад ноцтой хүнд өвчтэй юм байна гэдгийг хичээнгүйлэн тайлбарлажээ. Фиули ихэд санаа зовинон, түүнд даруй эм найруулж өг гэж эрдэмт эмч Чакаманкабудибабад тушаажээ. Эмч гарч одоод бяцхан цаасан дээр «Фатме минь ээ! Хоёр өдрийн хугацаагаар үхүүлэх тийм эмийг уухаар шийдэх аваас би чамайг аварч чадна. Дахин амьдруулах эм надад бас бий. Хүсвэл энэ эм надад тус болохгүй нь гэж хэлээрэй. Тэгвэл энэ чинь зөвшөөрсний чинь тэмдэг болох юм шүү» гэсэн зурвас бичжээ.
Тэгээд гэм хоргүй нэгэн эм авч татвар эмийнхээ хамт Фиулийн хүлээн байгаа тасалгаанд орж очоод өвчтэй Фатмегийн судсыг дахин барьж үзэх зуураа зурвасаа бугуйвчны нь дотуур шургуулж эмээ ханын цоорхойгоор өгчээ. Фиули Фатмегийн улмаас сэтгэл ихэд зовон байгаа бололтой байсан бөгөөд бусдыг нь дараа аятай үөд үзүүлэхээр болжээ. Мустафын өрөөнөөс гараад тэр гунигтай янзаар
— Чадибаба, Фатмегийн өвчнийг чи юу гэж бодож байгаагаа үнэнээр нь хэл гэсэнд Чакаманкабудибаба гүн санаа алдан
— Өө, эрхэм ээ! Тэнгэр таныг тайтгаруулах болтугай, амийг нь авах шунасан халуун туссан юм байна гэсэнд Фиули дүрсхийн уурлаж
— Эмч нэртэй муу нохой чи юу гэнэ ээ? Хоёр мянган алтан зоосоор авсан тэр эм үнээ мэт үхэх ёстой боллоо гэж үү? Түүний амийг аврахгүй юм бол толгойг чинь авна гэдгийг мэдээрэй! гэжээ. Тэнэг юм хэлчихлээ гэдгээ мэдээд дүү минь Фиулийг тайтгаруулсан байна. Тэднийг ийнхүү ярилцан байтал татвар эмсийн байрнаас нэгэн хар арьст зарц өгсөн эм чинь тус болохгүй байна гэж эмчид хэлэхээр иржээ.
— Чакамдабабелба ч билүү хэн ч билээ чи мэддэг чаддаг бүхнээ гаргаж үз, би чамайг хүссэний чинь хэрээр шагнана гэж Фиули-Кос тийм их мөнгө үхээд өнгөрөх нь гэж айсандаа бараг гиншин дуу алджээ.
— Бүх зовлонгоос ангижруулах хандмалыг би түүнд өгье гэж эмчийн хэлсэнд Фиули
— Тэг, тэг түүнд хандмал өгч үз гэж өвгөн Фиули мэгшин хэлжээ. Сэтгэл нь сэргэсэн Мустафа үхсэн мэт нойрсуулдаг эмээ авахаар яваад хар арьст зарцад түүнээ өгч нэг удаад хэдий хэмжээгээр уувал зохихыг зааж үзүүлсний дараа Фиули руу очиж далайн эргээс эмийн зарим ургамал түүх хэрэгтэй боллоо гэж хэлчихээд хаалгаар яаран гарч оджээ.
Шилтгээнээс холгүй орших нуурын эрэг дээр очоод зүсээ хувилгасан хувцас хунараа тайлан усанд шидсэнд тэд нь хөгжилтэйеэ хөвөн оджээ. Тэгээд бутанд орж нуугдан шөнө болохыг хүлээгээд Фиулийн шилтгээний дэргэд байх булшны газар руу сэмхэн явж оджээ.
Мустафаг шилтгээнээс гарч явснаас хойш нэг цаг болов уу үгүй юу татвар эм Фатме нь амь тавих гэж байна гэсэн аймшигт мэдээг Фиулид авчирчээ. Эмчийг хурдхан олж ир гэж нуур руу хүн явуулсан боловч зарсан хүн нь гав ганцаараа эргэж ирээд хөөрхий эмч усанд унаж живж үхсэн бололтой, түүний хар орхимж усанд хөвж явна, бас сүр бараатай сахал үс нь энд тэнд долгион дээр харагдлаа гэж хэлжээ. Аврах ямар ч боломж үгүйг үзээд Фиули өөрийгөө болон орчлонг бүхэлд нь хараан зүхэж сахлаа зулгаан хана мөргөн байжээ. Гэвч энэ бүхэн ер тус болсонгүй. Төдөлгүй Фатме бусад татвар эмсийн гар дээр амьсгал хураажээ. Түүний үхсэн тухай сонсмогц Фиули гэртээ үхдэл байлгаж тэвчдэггүй тул даруй авс хийж хүүрийг оршуулгын газар аваач гэж тушаажээ. Бусад булшнаас гаслан ганирах дуу гаран байсанд хүүр булшлагчид авч явсан авсаа шалавхан газар тавьчихаад зугтаан оджээ.
Булшнуудын ард, нуугдаж байсан Мустафа тэндээс авс дамнан явсан улсыг айлган хөөж явуулчихаад нуугдсан газраасаа гарч ирэн зориуд авч гарсан дэнлүүгээ барин сэргээх эм бүхий шил сав гаргаж ирээд Фатмегийн авсны тагийг сөхжээ. Гэтэл дэнгийн гэрэлд огт танихгүй царай харагдсанд түүний айсныг үгээр хэлэх арга үгүй! Охин дүү минь болон Зорайдений аль нь ч биш шал өөр хүүхэн тэр авсанд хэвтэж байжээ. Шинээр учирсан гай зовлонгоос сэхээрэх хүртлээ тэр нэлээд удсан бөгөөд өрөвдөх сэтгэл уур омгийг нь давсан тул шилээ онгойлгож эмнээсээ цутган өгсөнд тэр бүсгүй амьсгаа аван, нүдээ нээж хаана байгаагаа удтал гайхан байх шиг санагджээ. Эцэст нь болсон явдлыг ухаармагц авснаас ухасхийн гараад Мустафын хөлд сөхрөн
— Аймшигт эрх чөлөөгүй байдлаас намайг аварсан буянтан танд хэрхэн талархвал зохих билээ би! гэж дуу алджээ. Мустафа түүний баяр талархлын үгийг таслан
— Охин дүү минь болох Фатме биш, яагаад чи ийнхүү аврагдахад хүрсэн байдаг билээ? Гэж асуусанд цаадахь нь түүнийг гайхан хараад
— Урьд нь ухаан санаанд багтахгүй байсан зүйл одоо надад тодорхой боллоо. Тэр шилтгээнд хүмүүс намайг Фатме гэдэг байсан юм. Тэгээд чи надад зурвас болон авралын эмийг өгсөн юм байжээ гэж хариулжээ. Аврагдсан эмэгтэйгээс охин дүү болон Зорайдений тухай ярь гэж дүү минь шаардаад тэр хоёр хоёул шилтгээнд байгаа, гэхдээ Фиулийн дадсан заншлын дагуу өөр нэртэй болцгоосон, одоо тэднийг Мирка, Нурмахал гэдэг болсныг мэдэж авчээ.
Ийнхүү эндсэндээ дүү минь туйлаас гутран байгааг үзээд аврагдсан татвар эм Фатме түүнийг зоригжуулж тэр хоёр бүсгүйг ямар ч байсан аврах арга зааж өгье гэж амлажээ. Үүнийг сонсоод сэргэсэн Мустафад шинэ найдвар төрж тэр аргаа хэлж өгнө үү гэж гуйсанд бүсгүй
— Хэдийгээр би Фиулийн татвар эм болоод таван сар болж байгаа ч гэсэн бүр анхнаасаа эхлэн аврагдахын хүслэн болж байлаа. Гэхдээ энэ нь надад ганцааранд минь давшгүй зүйл байсан юм. Шилтгээний дотор талын хашаанд нэг усан оргилуур байсныг чи лав ажигласан биз. Түүнээс арван хоолойгоор ус оргилон байдаг юм. Тэр усан оргилуур миний нүдэнд туссан юм. Эцгийн минь гэрт мөн тийм усан оргилуур байдаг бөгөөд ус нь ус дамжуулах том хоолойгоор цутган ирдгийг би санаж билээ. Эл усан оргилуурыг тийм янзаар байгуулсан юмуу, үгүй юу гэдгийг мэдэхээр нэгэн өдөр би Фиулид тэр гайхамшгийг нь ямар гээч уран барилгачин барьсан юм бэ гэж асуусанд, «Би өөрөө байгуулсан юм. Чиний энд харсан зүйл бол юу ч биш. Ус нь эндээс мянган алхмын цаанаас нэгэн горхиноос босоо хүн айвуухан явах бүдүүн хоолойгоор урсан ирдэг юм. Энэ бүхнийг би өөрөө сэдсэн юм» гэж хариулсан билээ. Үүнийг сонссоноос хойш эгшмийн төдийд эр хүний хүчийг олж усан оргилуурын хажуугаас нэгэн чулуу ховх татан аваад хүссэн зүгтээ оргон зайлахсан гэж би ямагт хүсэх болсон юм. Тэр үс дамжуулах хоолойг одоо би чамд үзүүлье, түүгээр чи шөнө шилтгээнд хүрч тэднийг суллаж болох юм. Гэхдээ чи эмсийн байрыг шөнийн цагаар манадаг боолуудыг дийлэхийн тул наад зах нь хоёр эр хүний хамт явах хэрэгтэй гэжээ.
Тэр бүсгүй ийн ярихад нь хэдийгээр хоёр удаа санасандаа хүрч чадалгүй чадагдсан ч миний дүү Мустафа дахин зориг орж Аллахын ивээлээр татвар эмийн ярьсан төлөвлөгөөг хэрэгжүүлнэ гэж найджээ. Шилтгээнд ороход туслах аваас төрөлх орон гэртээ харихад чинь тусална гэж эмэгтэйд амлажээ. Чухам хаанаас тэрхүү үнэнчээр тус болох хоёр юм уу гурван хүнийг олох вэ гэдэг бодол дүүгийн сэтгэлийг шаналган байлаа. Тэгтэл Орбасаны хутга санаанд нь орсон бөгөөд түүний амласан нь гачланд учраад байгаа энэ үедээ яаран тус дэм авах санаа төрүүлжээ. Тэгээд дээрэмчдийг эрж олохоор булшны газраас Фатмегийн хамт гарч оджээ.
Эмч сурж очсон тэр хотдоо очоод сүүлчийнхээ мөнгөөр морь худалдан авч Фатмег хотын захад нэгэн ядуу авгайнд хөлсөөр суулгасан байна. Өөрөө бол Орбасантай анх уулзсан тэр уулсын зүг одоод гурван өдрийн дотор тэнд хүрч очжээ. Тэнд нөгөө асар байж байсанд санаандгүй байтал нь Орбасаны өмнө явж очвол цаадах нь найр тавин угтаж авчээ. Чингээд бүтэлгүй болсон оролдлогуудаа ярьсанд үргэлж нухацтай байдаг Орбасан байн байн инээвхийлэн, ялангуяа эмч Чакаманкабуддибаба болохоор шийдсэнийг нь дуулаад инээхгүй байж ер чадсангүй. Атигарын зальхай явдлыг сонсоод хилэгнэн, дайралдсан газраа түүнийг өөрийн гараар дүүжилнэ гэж андгайлав. Аян замын алжаалаа тайлмагц чинь даруй туслахад бэлхэн гэж дүүд минь амлажээ. Иймээс Мустафа дахин Орбасаны асарт амарч хоноод маргааш нь үүрийн гэгээнээр мордоцгоожээ. Орбасан унаа зэвсэг сайтай гурван зоригт эрийг дагуулж гарчээ. Тэд морины хурд мэдэн довтолгосоор Мустафа аврагдсан Фатмег орхисон бяцхан хотод хоёр өдрийн дотор хүрч очжээ. Тэндээс Фатмег аван цааш давхисаар Фиулийн шилтгээн ойрхон харагдах бяцхан ойд хүрээд шөнө болохыг хүлээхээр тэндээ буудаллацгаав. Харанхуй болмогц Фатмегаар газарчлуулан ус дамжуулах хоолой эхэлдэг горхи руу гэтсээр очиж удалгүй тэр хоолойгоо олсон байна. Тэнд тэд Фатмег нэгэн зарцын хамт морьдоо харуулахаар үлдээгээд өөрсдөө тэр хоолойгоор дамжин өгсжээ. Гэхдээ тийнхүү өгсөхийн өмнө усан оргилуураар дамжин шилтгээний доторхи хашаанд орно, тэнд баруун зүүн буланд нь хоёр цамхаг бий, баруун талын цамхгаас тоолон зургаа дахь хаалганд хоёр хар боолоор мануулсан Фатме, Зорайден нар байгаа гэдгийг Фатме тэдэнд дахин давтан хэлж өгчээ. Зэр зэвсэг, эвдлэх хэмхлэх багаж агссан Мустафа, Орбасан нар өөр хоёр нөхрийн хамт ус дамжуулах хоолой руу орцгоов. Ус хэдийгээр тэдний бүслэхээр татаж байсан боловч тэд ер сааталгүй урагш ахисаар байлаа. Хагас цаг өнгөрсиий эцэст тэд усан оргилуурт хүрээд даруй эвдлэгч багажаа ажиллуулж гарав. Хана нь зузаан, бөх байсан боловч дөрвөн эрийн хамтарсан хүчинд удаан тэссэнгүй, төдөлгүй бардаагаар шурган гарахуйц нүх гарчээ. Орбасан хамгийн түрүүнд түүгээр гараад бусдыгаа гарахад нь тусалжээ. Чингээд бүгд хашаанд гарсны эцэст зааж өгсөн хаалгыг нь олох гэж өмнөө харагдах шилтгээний ханыг ажиглацгаажээ. Гэтэл чухам аль хаалга нь зөв бэ гэдэг дзэр тэдний санал зөрөөд байлаа. Учир нь баруун талын цамхгаас зүүн талынх руу нь тоолбоос битүүлсэн нэг хаалга тааралдах аж. Тиймээс Фатме энэ хаалгыг оролцуулж хэлсэн эсэхийг тэд мэдэхгүй байлаа. Орбасан улаан эргэлзсэнгүй.
— Миний сайн илд ямар ч хаалгыг онгойлгоно гээд зургаа дахь хаалга руу алхсанд бусад нь дагалдав. Хаалга онгойлгож үзвэл зургаан хар боол шалан дээр унтаж хэвтэв. Хаалга андуурснаа мэдээд сэмхэн эргэж гарах гэтэл буланд нэг хүний бараа сүүтэгнэн босоод бүхний танил дуугаар тусламж эрэн хашгирав. Энэ нь Орбасаны хүрээний атигар байжээ. Юу болж байгааг хар боолууд ухаарахаас өмнө Орбасан атигар руу дүүлэн хүрээд бүсий нь тайлан аманд нь алчуур чихэж, хоёр гарыг нь ард нь хүлээд Мустафа хоёр нөхрийн хамт хагасыг нь хүлж байгаа боолуудын зүг эргэж бүгдийг нь дарж авахад тусалжээ. Тэгээд боолуудын хэнхдэгт хутга тулган байж Нурмахал, Мирза нар хаана байна гэж асуусанд хажуугийн тасалгаанд бий гэж тэд нь хэлжээ. Мустафа тийш дайран орвол үймээн шуугианаар сэрсэн Фатме, Зорайден нар тэнд байжээ. Тэгээд тэд гоёл, чимэг, хувцас хунараа яаран бөөгнүүлж аваад Мустафаг даган гарсан байна. Нөгөө хоёр дээрэмчин нь гарт тааралдсан бүхнийг тонон дээрэмдье гэж Орбасаныг ятгасан боловч наадах нь тэднийг хориглож, алт мөнгө хулгайлахаар харанхуй шөнөөр халх хийж хашаа байшинд гэтэж ордог болжээ гэж Орбасаны тухай хүмүүс хэлцэх болно гэжээ. Мустафа аврагдагсдын хамт ус дамжуулах хоолой руу яаран шургаж орсон бөгөөд Орбасан даруй тэдний араас орох болно гэж амлажээ. Тэднийг ус дамжуулах хоолойд орсон хойно Орбасан дээрэмчдийн нэгний хамт атигарыг хашаанд гаргаж, зориуд авч гарсан мяндсан олс хоолойд нь уяж усан оргилуурын хамгийн өндөр хэсгээс дүүжилжээ. Өөдгүй амьтны урван тэрсэлснийг тийн шийтгэсний дараа Мустафагийн араас ус дамжуулах хоолойгоор орон оджээ. Хоёр бүсгүй өөрсдийн ариун журамт аврагч Орбасанд уйлан хайлан талархсан боловч Фиули-Кос тэднийг газар сайгүй мөрдүүлэн мөшгүүлж мэдэх тул наадах нь тэднийг яаран зугт гэж шавдуулжээ. Маргааш нь Мустафа болон аврагдсан бүсгүйчүүл Орбасанаас машид сэтгэл уяран салцгаасан бөгөөд тэд түүнийг хэзээд мартахгүй гэдэг нь гарцаагүй билээ! Харин нөгөө чөлөөлөгдсөн татвар эм Фатме төрөлх нутгийн зүг хөлөг онгоцонд суун одохоор зүс буруулан Бальсора руу явсан байна.
Хурдан таатай аяны эцэст манайхан төрөлх нутагтаа иржээ. Эл учралд хөөрөн баярласандаа өвгөн эцэг минь арай л амь тавьчихаагүй юм гэдэг. Тэгээд тэдний ирсний маргааш эцэг минь нэгэн том найр наадам хийсэнд хотынхон тэр аяараа цуглажээ. Хуран чуулсан төрөл төрөгсөд, найз нөхдөдөө дүү минь эл намтраа ярихад хүрсэн бөгөөд бүгд л нэгэн дуугаар миний дүүг болон ариун журамт дээрэмчнийг бахдан шагшсан юм гэдэг. Харин дүүг минь яриагаа дуусгахад аав минь босч очоод Зорайденийг хөтлөн түүнд авчирч,
- Тэгэхлээр одоо би хараал зүхлээ чиний өмнө наминчилъя. Цуцахыг мэдээгүй зүтгэлийнхээ шанд үүнийг ав. Эцэг ёсны минь ерөөлийг сонс. Ахын хайр, уран ухаан, зүтгэл чармайлтаар чамтай эгнэх эрчүүлээр хот маань хэзээ ч бүү дутаг гэж жавхлан төгс дуугаар хэлсэн юм гэнэ лээ.
Жингийн цуваа цөлийн захад гарсан бөгөөд олон хоногийн, турш хүсэмжлэн явсан ногоон зүлэг, саглагар моддыг үзээд аянчид хөөрөн баясацгаав. Нэгэн сайхан аманд жинчдийн дэн буудал байсан бөгөөд аянчид маань тэнд хоноглохоор шийджээ. Хэдийгээр тэнд тав тух, тохилог байдлаар тааруу боловч цөлийн дундуур аялан явахад сэтгэлд үргэлж хадаатай байдаг аюул осол, ядаргаа зүдэргээ, зовинол тэргүүтэн нэгэнт үгүй болсон тул бүгд л урьд өмнөхөөсөө илүү хөгжүүн, итгэптэй болоод хүн бүхний сэтгэл тэнийж, наргин наадахын ид хав эзэмджээ. Залуу, наргианч худалдаачин Мулей нэгэн инээдэмтэй бүжиг бүжиж, түүнийхээ аясад нийцсэн дуу дуулсан нь няхуур чанд эллин Цалойкосыг ч инээлгэсэн байна. Гэхдээ тэр ганзага нийлсэн нөхдөө зөвхөн бүжиг дуугаар хөгжөөгөөд зогссонгүй өмнө нь ярихаар амласан намтар түүхээ илүүд үзэж, дэвхцэн цовхочсон бүжгийнхээ дараа амсхийсний эцэст «Бяцхан Мукийн намтрыг» ярьж эхлэв.

Баярлалаа, хэд дахин уншсан ч уйдамгүй сайхан үлгэрүүд шүү.

БЯЦХАН МУКИЙН НАМТАР

Миний төрөлх хайрт Нисиа хотод бяцхан Мук гэгддэг нэгэн хүн амьдран сууж байлаа. Хэдийгээр миний бие тэр үес тун бага балчир байсан боловч түүнээс болж нэгэнтээ аавдаа бараг үхэтлээ торлогдуулсан тул энэ хүн миний сэтгэлд тов тодорхой байдаг билээ. Миний л мэдэхээс бяцхан Мук хэдийнэ өвгөжөөр болсон эр бөгөөтөл гурваас дөрвөн төө нуруутай нэгэн байлаа. Тэгэхдээ түүний биеийн галбир тун жигтэй. Бие нь тийм жижиг, турьхан атлаа бусад хүмүүсийнхээс хавьгүй том, данхар толгойтой. Түүний бие нэгэн том байшинд ганцаараа суух бөгөөд хоол ундаа өөрөө хийнэ. Дөрвөн долоо хоног тутам нэг удаа гадаалах тул ямагт үд дундын үес байшингаас нь асар их уур олгойдон гардаггүйсэн бол түүний амьд үхсэний алин болохыг хотынхон мэдэх аргагүйсэн. Гэвч орой бүхэн дээвэр дээгүүрээ нааш цааш холхин яваа нь харагдах бөгөөд гудамжнаас харахад зөвхөн түүний том толгой л дээвэр дээгүүр явж байгаа мэт санагдмуй. Би болон миний нөхөд аливаа хүнийг дооглон шоолдог дүрсгүй жаалууд бөгөөд бяцхан Мукийн гадаалах өдөр нь бидний хувьд ганц бахтай үе байдаг байлаа. Түүний гадаалдаг тодорхой нэгэн өдөр бид бяцхан Мукийг гарч ирэн иртэл нь байшингийнх нь үүдэнд цугларан хүлээнэ. Тэгээд үүд онгойн, эхлээд маш том чалматай данхэр толгой цухуйж, дараа нь хасаж, танасан хүрэм, өргөн шалбуур өмд, чухам чичлүүр хутганд Мукийг зүүсэн юмуу, Мук чичлүүр хутга зүүсэн юмуу гэдэг нь огтоос мэдэгдэхгүй урт чичлүүр хутга хавчуулсаи өргөн суран бүс бүхий бие нь гарч ирэхэд бидний баясан хөөрсөн дуу агаарт хадна. Бид малгайгаа дээш шидлэн түүнийг тойрч галзуу мэт бүжиглэцгээнэ. Бяцхан Мук тун нухацтайгаар толгой дохин бидэнтэй мэндчилээд урьд хожид миний ер үзээгүй том өргөн шаахай өмссөн хөлөө чирэн ягуухан алхана. Багачуул бид араас нь дагаж гүйн «Бяцхан Мук! Бяцхан Мук!» гэж хашгиралдана. Бид бас түүнд зориулж наргиантай шүлэг гаргасан бөгөөд түүнийгээ энд тэндгүй дуулцгаадаг билээ. Тэр нь
Суудаг байр нь орд харш
Гардаг өдөр нь сард ганц
Данхан дэнхэн толгойтой
Дайчин бяцхан анахай чи
Эргээд нэг хараач дээ.
Элдээд биднийг бариач дээ гэсэн үгтэй билээ.
Бид ийнхүү наргиан наадам хийдэг болсоор удсан бөгөөд би үүнийг бусдаас илүү хорсголонтойгоор үйлддэг байснаа нуух юун. Би түүний хүрэмнээс татаж чангаах бөгөөд нэг удаа учиргүй том шаахайны нь өсгий дээр гишгэчихсэнд урагш харуулдан унаж билээ. Энэ нь надад туйлаас инээдтэй санагдсан боловч бяцхан Мук манай гэрийн зүг явж байгааг үзээд эл инээд наргиан оргүй арилав. Шуудхан явж ороод тэнд нэлээд азналаа. Би байшингийн хаалган дээр нуугдан харвал эцэг маань түүнийг хүндэтгэн сугадсаар гарч ирээд үүдэн дээр дахин дахин мэхийн ёсолж салах ёс гүйцэтгэхийг нь үзэв. Миний зориг зүрх шалчийж гүйцээд нуугдсан газраа удтал суусан боловч зодуураас илүү тарчилган шаналгах өлсгөлөнд хөөгдөн гарч толгойгоо зүрхшээн унжуулсаар эцгийн өмнө явж очлоо.
— Миний дуулснаар бол чи сайхан сэтгэлт Мукийг доромжилсон байна, Би чамд энэ Мукийн намтрыг ярьж өгнө. Чи хойшид түүнийг шоолохоо болих нь мэдээж. Гэхдээ ийн ярихын өмнө болон ярьсны дараа хүртдэгээ хүртэх болно гэж аав минь тун нухацтай өгүүлэв.
Хүртдэг зүйл маань юу вэ гэвэл түүний машид хичээнгүйлэн тоолж гүйцэтгэдэг хорин таван цохилт болой. Иймээс түүний бие урт гансаа аваад хуван толгойг нь эргэдэн салгаж намайг урьд өмнийхөөсөө хавьгүй илүү хорлонтойгоор гөвшиж гарав.

Чингээд хорин тавын тоо гүйцмэгц намайг анхааран сонс гээд бяцхан Мукийн тухай ярьж эхлэв.
Уг нь Мукрах гэгдэгч бяцхан Мукийн эцэг нь энд Нисиад суудаг нэр хүндтэй боловч ядуу нэгэн байжээ. Түүний бие бараг л хүүгийнхээ одоогийнх шиг зожиглон суудаг байжээ. Эцэг нь хүүгийнхээ гажиг согогтой бие бялдраас ичих тул түүнийгээ хүний нүднээс далд өсгөж ийм зожиг байдлыг эрхэмлэх болгожээ. Бяцхан Мук арван зургаа хүрээд байхдаа ч хөгжөөнтэй хүүхэд хэвээр байлаа. Тэгээд угийн сүрхий эцэг нь хүүхэд зангаа хэдийнэ орхих болсон байтлаа тийнхүү тэнэглэж, маанагтав хэмээн түүнийг ямагт загнах бөлгөө.
Хөөрхий хөгшин нэгэнтээ тун сүрхий унаж бэртээд насан эцэс болж юу ч мэдэхгүй бяцхан Мукийг хоосон үлдээжээ, Талийгаач эцэг нь төлж чадахааргүй их өртэй байсан хатуу чанд ах дүүс нь золгүй бяцхан хүүг байшингаас нь хөөн гаргаад хорвоогоор хэсэж аз заяагаа хай гэжээ. Би аялан явахад бэлэн гэж хариулаад бяцхан Мук эцгийнхээ хувцсыг авмаар байна гэсэнд үүнийг нь зөвшөөрөв. Эцэг нь том биетэй бүлэрхүү хүн байсан тул хувцаснууд нь түүнд хэрхэн таарах билээ. Гэвч Мук төдөлгүй эвийг нь олж уртадсаныг нь хайчилж хаяад өмсчихжээ. Гэхдээ тэр өргөнөөс нь бас хасах хэрэгтэй гэдгийг мартсан бололтой тул одоо ч тийм жигтэй харагдаж байгаа юм. Том чалма, өргөн бүс, халхгар өмд, цэнхэр хүрэм сэлт нь бүгд тэр өдөр түүний өмссөн, эцгээс нь үлдсэн өв хөрөнгө билээ. Тэгээд эцгийнхээ урт, дамаскийн чичлүүр хутгыг бүсэндээ хавчуулж, нэг бяцхан таяг бариад хаалгаар гаран оджээ.
Нэгэнт аз заяагаа хайж олохоор гарсан тул түүний бие бүхэл өдөржин баяртай алхжээ. Газар хэвтэх шилний хагархай наранд гялалзахыг үзээд түүнийг сайхан алмас болон хувирч юун магад гэж бодон авч өвөртлөн явсаар алсад сүмийн бөмбөгөр орой гал мэт туяаран, нуурын ус толь мэт гялалзахыг үзээд ид шидийн газар ирэв гэж итгэн бөөн баяр болж тэр зүг яаран оджээ. Гэвч халаг минь, тэрхүү зэрэглээ төдөлгүй арилан одоод ядарч сульдсан бие, өлссөндөө үрчилзэн хоржигнох ходоод нь нүгэлт орчлонд байгааг нь сануулна. Өлсөн шаналж ийнхүү хоёр өдрийн турш аялжээ. Хээрийн үр жимс түүний цорын ганц хоол, хөрст хатуу газар унтах дэвсгэр нь болж байлаа. Гурав дахь өдрийнхөө өглөө нэгэн өндөрлөг дээрээс том хотын бараа харжээ. Цамхаг дээгүүр нь хавирган саран гялалзаж, барилга байшингуудын нь дээвэр дээр туг алаглан намирч бяцхан Мукийг дуудан даллан байх мэт санагджээ. Мук гайхан таг дуугүй зогсоод хот, хотын хавийг ажиглаад «За, тэнд л бяцхан Мук аз заяагаа олох болно доо. Тэнд, эсвэл хаана ч биш» гэж өөрөө өөртөө хэлээд хэдий эцэж сульдсан ч агаарт нэгэнтээ үсэрч гэнэ. Тэгээд хамаг хүчээ шавхан хотын зүг алхжээ. Гэвч тэр нь хэдий ойрхон харагдсан боловч бяцхан үө мөч нь хөшчих шахан байсанд байн байн далдуу модны сүүдэрт амрахаар суух тул үдийн үед сая тэнд хүрч очжээ. Ингэж үйлээ үзэн алхсаны эцэст хотын хаалган дээр очоод бяцхан хүрмээ янзлан чалмагаа илүү гоёмсгоор зангидан бүсээ тэнийлгэж чичлүүр хутгаа засаж зүүн, гутлынхаа тоосыг арчаад таягаа аван хотын хаалгаар зоримог гэгч яваад орж гэнэ дээ. Хэд хэдэн гудамжаар явсан боловч нэг ч хаалга үүд онгойж хэн ч түүний бодож байсанчлан «Бяцхан Мук нааш орж, хооллож ундлаад бяцхан хөлөө амраа» гэж дуудсангүй.
Түүний бие эгц урагш харан алхаж явснаа баруун талдаа байгаа нэгэн том, гоё байшинг мөрөөдөнгүй харан зогстол цонх нь онгойж нэг хөгшин авгай толгойгоо цухуйлган дуулах мэт уянгалуулан байж
- Бушуулцгаа, бушуулцгаа Будаагий чинь чаначихсан Амт шимт нь сайхан байг гэж Аятай тавлаг ширээ засуулъя. Бушуул, бушуул хөршүүд минь Будаагий чинь хэдийнэ чаначихсан гэжээ.
Эл байшингийн үүд даруй онгойж олон нохой муур тийш орохыг Мук харжээ. Уг урилгыг хүлээж авах уу байх уу гэж тэр түр зуур эргэлзэн зогссоноо зүрхлэн эл байшинд явж оржээ. Түүний урд хэдэн муурын зулзага явж байсанд эд гал зуух нь хаана байдгийг лав надаас илүү мэдэх биз гэж сэтгээд тэднийг дагахаар шийдэв.
Мук шатаар өгсөн гараад цонхоор гадагш харж байсан хөгшин авгайтай халз тулгэрчээ. Авгай түүнийг таагүй янзтай хараад хэрэг зоригийг нь асуусанд бяцхан Мук
— Та бүх хүнийг чанасан будаа ид гэж урьсан шүү дээ. Тэгээд би учиргүй их өлсөж байгаа тул энд орж ирсэн билээ гэж хариулсанд тэр хөгшин авгай тачигнатал хөхрөн
— Жигтэй залуу минь, чи ингэхэд хаанаас ирсэн хүн бэ? Намайг зөвхөн хайртай муурнууддаа зориулж хоол хийдгийг бүх л хотоороо мэддэг бөгөөд би үе үе тэдэндээ хань болгох гэж хөршийнхөө муурнуудыг урьдаг юм гэжээ.
Бяцхан Мук эцгийнхээ нас нөгчсөнөөс хойш хичнээн их зовж зүдэрч яваагаа яриад өнөөдөр муурнуудтайгаа цуг хооллооч гэж түүнээс гуйв.
Бяцхан залуугийн үнэн сэтгэлийн үг сэтгэлд нь нийцсэн тул тэр авгай түүнийг гэртээ саатахыг зөвшөөрч элбэг дэлбэг хоол унд өгчээ. Чингээд түүнийг цадтал идэж уун, тамир тэнхээ орсны эцэст авгай удтал ажиглан харж байснаа
— Бяцхан Мук аа, чи миний дэргэд үлдээд ажил төрөлд минь тусал. Хийх юм бага, аж байдал чинь сайн байх болно гэж хэлжээ. Мууранд зориулж чанасан будаа амттай санагдсан тул бяцхан Мук зөвшөөрч, Аавци авгайн зарц болж л дээ. Түүний бие амар хялбар боловч жигтэй ажилтай болжээ. Аавци авгай хоёр эр, дөрвөн эм мууртай, бяцхан Мук өглөө бүхэн тэдний үсийг самнан үнэт тосоор тосолно. Авгайг гадагш гарсан үед тэднийг харж хандана, хооллох үед нь тэдний тавгийг өмнө нь тавьж өгөн шөнө болоход торгон дэвсгэр дээр хэвтүүлэн хилэн хөнжлөөр хучиж өгнө. Тэднийд бас хэд хэдэн бяцхан ноход байх бөгөөд тэднийг нь бас харж хандах ёстой байлаа. Гэвч Аавци авгайн төрсөн үр шигээ үздэг муурнуудыг бодвол тэд нь тийм их яршиг төвөг удахгүй. Бүхэл өдрийн турш тэр авгайгаас гадна нохой, муурнуудаас өөр амьд амьтны бараа харахгүй тул Мук эцгийнхээ гэрт байсныхаа нэгэн адил зожиг амьдралаар амьдарч байлаа. Хэсэг хугацаанд идэх хоол бэлэн, хмйх ажил бага, бяцхан Мукийн хувьд тун таатай, хөгшин авгай ч түүний ажил төрөлд сэтгэл ханамжтай байлаа. Гэтэл байн байсаар муурнуудынх нь ааш авир муухай болж иржээ. Хөгшнийг гадуур гармагц тэд нь галзуурсан мэт өрөөн дотуур тонгочин дүүлэлдэж бүгдийг нь урвуулж хөрвүүлж орхих бөгөөд замдаа таарсан зарим сайхан сав суулгыг ч унагаж хагалдаг болжээ. Авгайг шатаар өгсөн ирж явааг сономогц дэвсгэр дээрээ нам хэвтээд ер юу ч болоогүй мэт сүүлээ шарвалзуулан угтана, Өрөө тасалгаагаа ийм эмх журамгүй болсныг үзээд Аавци авгай уурлан хилэгнэж бүхнийг Мукэд тохно. Мук өөрийн буруугүйг чадлынхаа хэрээр нотлох гэж оролдовч тэр авгай зарцаасаа илүү тийнхүү гэмгүй царайлах муурнууддаа итгэх ажээ. Бяцхан Мук энд ч бас өөрийн аз заяаг олоогүйдээ туйлаас гуниглан Аавци авгайн өгсөн ажлыг орхин одохоор дотроо шийджээ. Мөнгөгүй бол хүн хичнээн зовдгийг эхнийхээ аяллаар үзэж мэдсэн тул эзэн авгайнхаа амласан боловч ер өгөөгүй байгаа хөлсийг ямар нэгэн аргаар авахыг хичээх болов гэнэ. Үргэлж цоожтой байдаг тул дотор нь юу байдгийг бяцхан Мук ер үзээгүй боловч эзэн авгай ямагт дотор нь юм үглэн байхыг сонссон тийм нэгэн өрөө Аавци авгайн байшинд байдаг бөгөөд тэнд түүний чухам юу тэгж агдлан нуудгийг мэдэхмйн тулд амиа өгөхөөс ч буцамгүй санагддаг байлаа. Чингээд одоо аян замд хэрэглэх мөнгөний тухай бодмогц эл авгай эрдэнэс баялгаа тэнд нуудаг биз гэсэн бодол аяндаа төржээ. Гэвч үүд нь ямагт цоожтой байх тул тэр эрдэнэсэд хүрэх арга олдсонгүй.
Тэгтэл нэг өглөө Аавци авгайг гадагш гарсан үеэр тэр авгайд ямагт ад үзэгдэж байдаг харин бяцхан Мук зүйл бүрээр эрхлүүлэх тул Мукад туйлаас дассан нэг нохой халхгар өмднөөс нь зулгаан намайг дагаад яв гэж байх шиг аяглэн байлаа. Нохойтой дуртайяа тоглодог Мук түүнийг даган явбал тэр бяцхан нохой Аавци авгайн унтлагын өрөөнөө урьд өмнө тэнд байдгийг нь ер ажиж мэдээгүй нэгэн намхан үүдний дэргэд авчрах нь тэр. Үүд нь яльгүй онгорхой байлаа. Бяцхан нохой түрүүлэн орсонд Мук түүнийг дагалджээ. Түүний хүслийг удтал татсан нөгөө өрөөндөө орж ирснийг мэдээд учиргүй баярлажээ. Мөнгө олдох нь уу гэж газар сайгүй харуулдсан боловч ер юу ч байсангүй. Эргэн тойрон эөвхөн хуучин хувцас, жигтэй сонин хэлбэртэй сав суулга л байх аж. Тэр савнуудын нэг нь Мукийн анхаарлыг гойд татав. Тэр нь болор сав бөгөөд дээрээ гоёмсог дүрс чимэг бүхий ажээ. Мук түүнийг аван ,тал тал тийш нь эргүүлж тойруулан үзэв. Гэтэл, ээ халаг! энэ нь дээр нь дөнгөж тогтох төдий тагтай байсныг мэдсэнгүй. Тэр таг нь газар унаад будаа болтлоо үйрчихжээ.
Айсандаа бяцхан Мук амьгүй мэт удаан гөлрөн зогсов. Одоохон оргон зайлахгүй бол хөгшин авгай түүнийг нам цохих тул хувь заяа нь даруй шийдэгдэв. Чингээд тэндээс аялан одохоор шийдээд аян замдаа Аавци авгайн хураасан зуйлээс хэрэг болчих юм юу байна гэж дахин эргэн тойрноо харсанд нэгэн асар том шаахай нүдэнд нь тусжээ. Тэр нь хэдий сайхан биш боловч өөрийнх нь шаахай аяны ая даахааргүй болсон, бас ч Аавци авгайн эл шаахай том тул түүнийг өмсчихвөл хүмүүс ядаж түрийтэй гутал өмсчихөж гэж бодож болохоор байлаа. Тэгээд даруй өөрийнхөө муу улавчийг тайлж хаяад эл том шаахайг өмсжээ. Дээрээ арслангийн толгойн гоёмсог сийлбэр бүхий таяг буланд дэмий хэвтэж байсныг мөн аваад тэндээс яаран гарч одов, Тэр даруй өрөөндөө орж хүрмээ өмсөж, эцгийнхээ чалмаг ороон, чичлүүр хутгаа бүсэндээ хавчуулаад хөл мэдэн гүйж байшингаас гараад Хотын гудамжаар харайлгажээ. Хөгшнөөс айсандаа хотоос гарсан хойноо ч гүйсээр л сөхөрч унан унатлаа гүйсээр байлаа. Бүх л амьдралдаа түүний бие ингэж гүйж байсан нь ер үгүй бөгөөд ямар нэгэн үл үзэгдэх хүч түүнийг түлхэн байх шиг санагдсан тул биеэ татан зогсож чадамгүй байв. Тийн гүйсээр эцэст нь эл шаахай нь ямагт урагш тэмүүлэн өөрийг нь авч явааг ажиж мэджээ. Түүний бие гүйхээ болих гэж янз бүрээр оролдсон боловч ер бүтсэнгүй. Тэгэхэд нь бүр арга тасраад, хүн мориндоо хэлдэг шиг «Зогсооч, хөөе, зогсооч!» гэсэнд сая шаахай нь зогсож, Мук туйлдаж гүйцээд газарт гулдайн унажээ.
Ийм шаахайтай болсондоо Мук учиргүй их баярлав. Үүний тусламжтайгаар газар дэлхийд аз жаргалаа хайх аян замд нь тус дэм болох зүйлийг олж болох юм байна гэж сэтгэжээ. Бяцхан Мукийн бядгүй бие ийм том толгойг авч явахад туйлаас зовлонтой тул хэдий их баярласан боловч ядарсандаа даруй унтжээ. Аавци авгайн гэрт эл шаахайг олоход тусалсан бяцхан нохой зүүдлэгдэж өөрт нь хандан ингэж хэлэв гэнэ: «Хайрт Мук минь ээ, чи энэ шаахайн ашиг тусыг сайн мэдэхгүй байна. Уг шаахайг өмсөөд өсгий дээрээ гурав эргэх юм бол чи хүссэн газартаа нисэн хүрэх бөгөөд нөгөө бяцхан таягаар эрдэнэс олох болно. Учир нь тэр таяг алт булсан газар гурван удаа, харин мөнгө булсан газар бол хоёр удаа тогшдог юм» Бяцхан Мук ингэж зүүдлээд сэрмэгцээ эл гайхалтай зүүдийг эргэн эргэн санаж даруй туршин үзсүгэй гэж шийджээ. Тэгээд шаахайгаа өмсөн өрөөсөн хөлөө өргөж байгаад өсгий дээрээ эргэлдэж гарав. Эл урлагийн дасгалыг учиргүй том шаахай өмсчихөөд дараа дараагаар гурван удаа хийх гэж урьд өмнө оролдож үзсэн хүн бол бяцхан Мукийн тэр даруйдаа санасандаа хүрээгүйг гайхахгүй бизээ. Ялангуяа түүний данхар толгой нэгэн бол ийшээ, нэгэн бол тийшээ дийлэн байсныг бодох юм бол бүр ч ойлгомжтой болох билээ.
Хөөрхий бяцхан эр хэд хэдэн удаа хамраараа газар хатган тун хүчтэй унасан боловч уг оролдлогоо дахин давтахаас мохсонгүй чармайсаар сая санасандаа хүрчээ. Өсгий дээрээ ээрүүл мэт эргэлдээд зэргэлдээх нэг том хотод хүрье гэж шивнэсэнд шаахай нь түүнийг аван агаарт хөөрч үүлсийн дундуур салхи мэт хурдан довтолгоод бяцхан Мукийг юу болсныг сэхээрч завдаагүй байтал нэгэн том зээлийн газар буулгачихжээ. Тэнд олон олон мухлаг байх бөгөөд тоо томшгүй олон хүн нааш цааш яаран гүйлдэж байлаа. Мук хүмүүсийн дунд нааш цааш хэсэг алхсанаа сэлүүхэн гудамж бараадсан нь дээр юм байна гэдгийг төдөлгүй ухаарав. Учир нь тэрхүү зээлийн газар хүмүүс байн байн шаахай дээр нь гишгэхэд харуулдаж уначих гээд, бас бүсэндээ ёрдойх чичлүүр хутгаараа хажуугаараа өнгөрөгсдийг байн байн хатгах тул түүнд уурласан хүмүүсийн нударгаас арайхийж зайлж явжээ.
Яльгүй ч болсон мөнгө олохын тулд юуны өмнө хэрхвэл зохихыг бяцхан Мук нухацтайхан бодов. Хэдийгээр түүнд нуусан эрдэнэс олдог бяцхан таяг байгаа боловч алт буюу мөнгө булсан газрыг чухам хаанаас тэр даруй олох билээ? Бас өөрийгөө бусдад мөнгөөр үзүүлж болох боловч ингэхээргүй бардам хүн билээ. Тэгтэл хурдан хөл нь сая санаанд нь орсонд шаахайнхаа хүчинд мөнгө олж болох юм байна шүү гэж сэтгээд хурдан гүйгчээр хөлслөгдөхөөр шийдэв. Энэ хотын ван энэ мэт ажилд бусдаас илүү их хөлс төлдөг биз гэж найдаж болох тул вангийн ордныг сураглан очоод ордны үүдэнд зогсож байсан харуул ямар хэргээр явааг нь асуусанд ажил хайж явна гэж хариулбал боолчуудын харгалзагчид аваачиж уулзуулжээ. Түүнд Мук өөрийн хүсэлтийг илтгээд вангийн мэдээчийн ажилд томилж өгнө үү гзж гуйв. Харгалгагч Мукийг толгойноос хөлийг нь хүртэл сонжин хараад,
— Чи сөөм хүрэхгүй шахам хөлтэй байж вангийн хурдан гүйгч болох гээ юү? Эндээс зайл, би тэнэг мангуу амьтан бүхэнтэй цаг нөгцөөх гэж энд байдаг юм биш гэсэн боловч бяцхан Мук үнэнээсээ ийм санал тавьж байгаагаа андгайлан хамгийн хурдан гүйгчтэй уралдах хүсэлтэйгээ хэлжээ. Харгалзагчид эл явдал инээдэмтэй санагдсанд орой болтол тэмцээнд бэлтгэхийг түүнд тушаагаад гал тогоонд дагуулан орж цадтал нь хооллож ундал гэв. Тэгээд өөрөө ван руу одож түүнд бяцхан Мук хийгээд түүний хүсэлтийг айлтгалаа. Ван нь нэн наргианч эр байсан тул боолчуудын харгалзагч тэр анахайг инээдэм наадам болгохоор үлдээсэн нь таашаагджээ. Уг уралдааныг нийт ордноороо тавтай тухтай үзэж болох тул ордны арын зүлэгт талбай дээр тэмцээнийг явуул гэж түүнд даалгаад тэр анахайг хичээнгүйлэн анхаарч халамжлахыг дахин анхааруулав. Ван агь, гүнж нартаа энэ орой ямар наргиантай зүйл үзэх болж байгааг нь хэлж, тэд цааш нь зарц нартаа ярьж, орой болоход эл уралдааныг тэсч ядан хүлээж байсан хөлтэй бүхэн зүлэгт талбай руу багшран цував. Тэнд нь бардам амт анахайн гүйхийг харах үзэгчдэд зориулж индэр зассан байлаа.
Ван болон түүний агь, гүнж нарыг эл индэр дээр гарч ирэн суудлаа эзлэхэд бяцхан Мук зүлэгт талбай дээр урагш давшин гарч эрхэмсэг сурвалжтануудын өмнө туйлын эелдгээр мэхийн ёсолжээ. Тийм бие бялдартай хүнийг тэндхийн улс урьд өмнө ер үзээгүй тул анахайг хармагц бүх нийтээр баясан дуу алдацгаажээ. Данхар толгойтой бяцхан бие, халхгар өмд, бяцхан хүрэм, завь шиг том шаахайтай мөгжгөр хөл, энэ бүхэн нь даанч санаанд оромгүй зүйл ажээ! Энэ нь тун ч инээдэмтэй бөгөөд харсан бүхэн тачигнатал хөхрөхөөс өөр арга үгүй мэт санагдмуй. Хэдий тэд тийнхүү тачигнатал хөхрөн байсан боловч бяцхан Мук ер самгардсангүй, бяцхан таягаа тулан гарааны газар өрсөлдөгчөө хүлээн зогсож байлаа. Боолчуудын харгалзагч нь Мукийн хүссэн ёсоор хамгийн хурдан гүйгчийг эрж олжээ. Тэр нь олны дундаас гарч ирээд анахайн хажууд зогсов. Тэгээд хоёул уралдах дохиог амьсгаа даран хүлээж байлаа. Тогтсон ёсоор Амарза хэмээх гүнж гивлүүрээрээ дохисонд нэгэн бай руу харвасан хоёр сум мэт уралдагч хоёр зүлэгт талбайн нөгөө зах руу харайлгав.
Анхандаа Мукийн өрсөлдөгч урагш үлэмж сугаран гарсан боловч Мук шаахайнхаа шидээр түүнийг гүйцэж түрүүлээд цаадхыгаа амьсгаадан харайлгаж явахад аль хэдийнээ барианы газар оччихсон зогсож байлаа. Үзэгчид нэгэн үе гайхан мэлэрч таг чиг болжээ. Гэвч ванг алга ташихад хурсан олон шагшин шуугьж, бүгд «Уралдаанд түрүүлсэн бяцхан Мук мандтугай!» гэж хашгиралдацгаав.
Энэ завсар бяцхан Мукийг индрийн дэргэд авчирцгаасан бөгөөд түүний бие вангийн өмнө сөхрөн
— Хүчирхэг ван минь ээ, энд би танд чадах зүйлээ өчүүхэн төдий турших маягаа
үзүүлэв. Хурдан гүйгчдийнхээ тоонд оруулна уу гэж танаас хүсье гэсэнд ван хариуд нь
— Үгүй, чи бол миний гарын хурдан гүйгч, зөвхөн миний дэргэдийн хүн байх болно. Хайрт Мук минь, чи жил бүр зуун алтан зоос хөлс болгон авч, ямагт миний тэргүүн зэргийн зарц нарын ширээнээ хооллож байх болно гэв.
Өдий болтол эрэн хайсан аз жаргалаа арайхийж олов гэж Мук итгэсэн бөгөөд зүрх сэтгэл нь баяр хөөрөөр бялхан, мөн вангийн онцгой ивгээлд баярлаж байлаа. Учир нь ван түүнийг хамгийн яаруу, хамгийн нууц ажилд зарах бөгөөд түүнийг нь үлэмж нарийн, санаанд багтамгүй богино хугацаанд гүйцэтгэдэг байв.
Гэтэл вангийн бусад зарц нар Мукэд төдий л сайн байсангүй. Хурдан гүйхээс өөр юу ч мэдэхгүй анахайгаас болж эзнийхээ ивээлд багтахаа больж байгаадаа хорсон байжээ. Иймээс тэд түүнийг хөөн зайлуулахын тулд нэг бус удаа хуйвалдацгаасан боловч ван өөрийн хурц тэргүүн хурдан гүйгчид (энэ алдрыг тэр туйлын богино хугацаанд олж авчээ) машид итгэх тул ер юу ч болсонгүй.
Эл явдал хараанаас нь мултралгүй өнгөрч чадаагүй тул сайхан сэтгэлт Мук өш өвөрлөхийн оронд дайснуүдынхаа сэтгэлийг татаж тэдэнд ач тус болъё гэж сэтгэжээ. Тэгтэл аз жаргалдаа болоод анзаарахаа больсон таяг нь санаанд нь оров. Эрдэнэс баялаг олох юм бол тэдгээр ноёд өөрт минь талтай болох бизээ гэж боджээ. Одоогийн энэ вангийн эцэг нь газар нутагтаа дайсан халдах үес эрдэнэс баялгаасаа ихийг газарт булсан гэдгийг олонтаа сонссон бөгөөд бас тэр нууцаа хүүдээ хэлж амжилгүй насан өөд болсон юм гэж хүмүүс хэлцэхийг ч дуулжээ. Өмнөх вангийн алтаа нуусан газрыг олж юу магад гэж найдан энэ үеэс эхлэн Мук бяцхан таягаа ямагт барьж явдаг болов. Нэгэн орой түүний бие тохиоддлоор урьд өмнө цөөхөн очиж байсан ордны цэцэрлэгийн алсын нэгэн бөглүү хэсэгт явж байтал гэнэт таяг нь гарт нь агших мэт болсноо гурван удаа газар тогшихыг мэдрэв. Энэ нь чухам ямар учиртайг түүний бие сайн мэдэж байлаа. Иймээс даруй чичлүүр хутгаа суга татан гаргаж ирээд хүрээлэн байгаа моддод нь тэмдэг тавьж, эргэж ордонд оров. Тэндээс хүрз олж аваад шөнө болохыг хүлээн суулаа.
Эрдэнэсийн санг ухна гэдэг нь бяцхан Мукийн хувьд санаснаас нь хавьгүй төвөгтэй хэрэг байлаа. Гар нь тамир муутай хүрз нь том, хүнд тул хэдийнэ хоёр цаг гаруй ажилласан боловч ганц хоёрхон тохой гүн болжээ. Тэгээд эцэст нь төмөр шиг дуугарах нэгэн хатуу юманд хүрз нь тулав. Чингэмэгц улам ч шаламгайлан ухсаар том гэгчийн төмөр таг гаргаж ирэв. Тэр нь чухам юуны таг болохыг үзсүгэй гэж ухсан нүхэндээ явж ортол тэр нь алтан зоос дүүргэсэн том гэгчийн сав байж байлаа. Гэвч түүнмй ядмаг бие эл савыг өргөж дийлсэнгүй тул өмд, бүсэндээ алтан зоосноос даахынхаа хэрээр хийж, мөн хүрмээ түүгээр дүүргээд үлдсэнийг ,нь дахин хичээнгүйлэн нууцалж авсан алтаа үүрэв. Хэрэв шидэт шаахайгаа өмсөөгүй байсан бол зогсож байгаа газраасаа алхам ч холдохгүй байсан бизээ. Авсан алтныхаа хүндэд арай ядан зогсож байлаа. Гэвч хэнд ч ажиглагдалгүйгээр өрөөндөө орж очоод алтан зооснуудаа буйдангийнхаа гудсан доогуур хадгалав гэнэ.
Өөрийгөө ийм их алтан зоостой болсныг үзээд бяцхан Мук одоо байдал өөрчлөгдөж ордон дахь дайснуудынхаа дунд олон аялдан дагалдагч, талархан дэмжигчидтэй болно гэж итгэжээ. Сайхан сэтгэлт Мукийг хэн ч хичээнгүйлэн хүмүүжүүлээгүй юм байжээ. Түүнээс биш мөнгөөр жинхэнэ нөхрийг олж авна гэж санахын ч хэрэггүй байхсан гэдэг нь үүнээс илт билээ. Элээ минь, тэр үес Мук шаахай дээрээ эргэн хүрэм дүүрэн алттайгаа цуг бараа сураггүй алга болчихсон ч болоосой!
— Энэ үеэс эхлэн бяцхан Мукийн атга атгаар тараах болсон мөнгө ордны бусад албатуудын атаархлыг төрүүлэх болов. Буурч Ахули «Энэ хуурамч мөнгө үйлдэгч байна» гэж, боолчуудын харгалзагч Ахмет «Ванг сайхан үгээр илбэдчихдэгээс зайлахгүй» гэж, Мукийн хамгийн заналт дайсан, өөрөө вангийн санд хуруу дүрэхийг ямагт бодож явдаг нярав Архаз бол шууд л «Тэр хулгай хийснээс зайлахгүй» гэжээ. Чингээд энэ явууллагаа баттай болгохьин тулд үгсэн нэгдсэн бөгөөд тэргүүн мэдээч Коршуц нэгэн өдөр вангийн өмнө нэн зовнин шаналсан царайтай хүрч очжээ. Түүний эл байдал хэний ч нүдэнд тусахуйц байсан тул ван түүнээс чи юугаар гачигдав гэж асуусанд,
— Эзнийхээ ивгээлд багтахаа больж байгаадаа харамсах юм гэсэнд ван
— Чи юу ярина вэ? Хэдийнээс би ивгээлийнхээ нарангаар чамайг гийгүүлэхээ болио вэ? гэж асуув. Тэгэхэд нь тэргүүн мэдээч нь түүнийг тэргүүн нууц хурдан гүйгчээ алтаар дарж, хөөрхий үнэнч албат нартаа юу ч өгөхөө больжээ гэж хэлэв.
Ван эл мэдээг сонсоод машид гайхан бяцхан Мукийн алт түгээж байгаа тухай яриулсан бөгөөд үгсэгсэд Мукийг ямар нэгэн аргаар эрдэнэсийн сангаас мөнгө хулгай хийсэн биз гэж сэрдэн байгаагаа уламжилжээ. Тэртэй тэргүй тооцоо тайлан гаргах төдий л дуртай биш байдаг няравт хэрэг явдал ийн эргэсэн нь таатай байлаа. Бяцхан Мукийг аль болохоор газар дээр нь барин авч улайлгахын тулд алхам бүрт нь нууцаар мөрдөн мөшгө гэж ван тушаав гэнэ. Энэ золгүй өдрийг залган авсан шөнө өөрийнх нь өглөгч зангийн улмаас мөнгөн сан нь бараг хоосорсныг үзээд хүрзээ аван ордны цэцэрлэг дэх нууц эрдэнэсээсээ нөөцөө сэлбэхээр одоход нь буурч Ахули, нярав Архаз нарын тэргүүлсэн харуулууд алсаас харуулдан дагаж, түүнийг савтай алтнаас аван хүрмэндээ хийхээр завдах үес дайран хүрч хүлээд даруй вангийн өмнө авчрав. Тэртэй тэргүй нойронд нь садаа болсонд уцаарласан ван хөөрхий нууц тэргүүн хурдан гүйгчээ тун энэрэлгүй хүлээн авч даруй байцааж гарав. Алттай савыг газраас бүхэлд нь ухан гаргаж, хүрз хийгээд дүүрэн алтан зоос хийсэн бяцхан хүрмийн хамт вангийн өлмийд авчирч тавьсан байлаа.
Алтан зоостой эл савыг яг газар булж байхад нь харуулуудын хамт Мукийг улайн цайм барьж авлаа гэж сангийн нярав хэлэв. Тэгэхэд нь вам яллагдагчаас энэ үнэн үү, булсан мөнгөө хаанаас авсан бэ гэж асуув.
Бяцхан Мук өөрөө ямар ч гэм зэмгүй тул эл савыг булаагүй, харин ухаж гаргах гэж бодсон юм гэдгээ хэлсэнд тэнд байсан бүгд тачигнатал хөхрөлдөн, ван бяцхан эрийн, санаа дагасан эл адайр үгэнд машид хилэгнэн
—Юу гэнээ мал аа! Чи ван эзнээ тонон дээрэмдчихээд ийм ичгүүргүй тэнэгээр хууран мэхлэх нь үү? Сангийн нярав Архаз, эрдэнэсийн минь санд энэ алт дутаж байгаа эсэхийг хэлэхийг чамаас би шаардаж байна! гэж хашгиран хэлэв.
Тэгэхэд нь сангийн нярав хэдийнээс эхлэн вангийн санд энэ болон энэнээс ч их алт дутаад байгааг сайн мэдэж байгаа бөгөөд үүнийг хулгайлагдсан гэдэгт андгай тангараг тавьсан ч бэлэн гэж хариулжээ. Үүнийг сонсоод ван бяцхан Мукийг гавлан дөнгөлж шоронд хий гэж тушаагаад түүнээс хураан авсан алтыг бол эрдэнэсийн санд буцааж хий гэж сангийн няравт өгөв. Хэрэг явдал өөрт нь ийм таатайгаар шийдэгдсэнд сэтгэл ханасан түүний бие гэртээ хариад гялалзсан алтан зооснуудыг тоолж гарчээ. Гэхдээ эл хүний үнэргүй эр уг савны ёроолд нэгэн бичиг байсныг хэнд ч, хэзээ ч үзүүлсэнгүй билээ. Тэр бичигт «Дайсан этгээд газар нутгийг минь бүрхэн орж ирсэн тул миний бие энд сан хөмрөгийхөө нэгэн хэсгийг хадгалав. Үүнийг олсон хүн даруй хүүд минь эс өгвөөс эзэн вангийнх нь хараал хүрэх болтугай. Ван Саади» гэжээ.
Бяцхан Мук шоронд туйлын өрөвдөлтэй байлаа. Вангийн эд юм хулгайлбал толгойн цаазад унадаг гэдгийг мэдэж байсан боловч таягны нууцыг ванд хэлэхийг хүсэхгүй байлаа. Учир нь үүнийг болон, шаахайг нь тэр хүчээр булаан авна гэж айж байв. Харамсалтай нь энд шаахай нь ямар ч нэмэр тус болох аргагүй ажээ. Хананд хадсан гинжээр агдлан гинжилчихсэн тул түүний бие өсгий дээрээ эргэж болохгүй байсанд сэтгэлээр унан гасалмуй. Гэвч маргааш өдөр нь толгойн цаазад унасныг нь мэдэгдэхэд шидэт таягтай байгаад үхсэнээс түүнгүйгээр амьд явъя гэж сэтгээд ванд нууц зүйл хэлье гэж хүсэмжлээд түүнд таягныхаа ид шидийг хэлж өгчээ. Ван анхандаа түүний хэлсэнд ер итгэсэнгүй. Тэгэхэд нь бяцхан Мук хэрэв ван намайг толгойн цаазаар аваачихгүй гэж ам өгвөөс би үүнийг танд туршин үзүүлье гэжээ. Ван цаазаар авахгүй гэж ам өчгөө өгөөд Мукэд харуулалгүйгээр хэдэн алтан зоос газарт булуулаад түүнийг таягаараа эрж ол гэж тушаав. Таяг нь уг алт булсан газар гурван удаа тун тодорхой тогшсон тул агшин зуур түүнийг олов. Үүнийг үзээд сангийн нярав өөрийг нь мэхэлснийг ван мэдэж дорно зүгийн орнуудад заншсан ёсоор өөрийгөө боомилж үхсүгэй гэж түүнд мяндсан шидэмс явуулсан байна. Харин бяцхан Мукэд бол,
— Хэдийгээр би чамайг цаазаар авахгүй гэж амласан боловч таягны нууцаас гадна бас өөр юм чамд байх шиг надад санагдаж байна. Иймээс хурдан гүйдгийнхээ учир холбогдлыг хүлээхээс нааш чамайг суллахгүй, насаар чинь хорих болно гэжээ. Шоронд өнгөрөөсөн ганцхан шөнөөс залхаж гүйцсэн бяцхан Мук бүх л ур чадвар минь шаахайд байгаа юм гэж үнэнээ хэлсэн боловч өсгий дээр нь гурав эргэдэг нууцыг ванд хэлсэнгүй. Ван түүнийг нь туршин үзэхээр өөрийн биеэр эл шаахайг өмсөөд цэцэрлэг дундуур галзуу мэт харайлгаж гарав. Зогсох гэж хичнээн хүсэвч уг шаахайг яаж зогсоодгийг мэдэхгүй байсан бөгөөд ийнхүү бага боловч бах таваа хангахаас татгалзахгүй болсон Мук түүнийг тамир тасран газарт унан унатал нь гүйлгэжээ.
Ван сэхээ ороод өөрийг нь бахардаж унатал гүйлгэсэн бяцхан Мукэд учиргүй их уурлан
— Амийг чинь өршөөх эрх чөлөө олгоно гэж би чамд амласан билээ. Гэхдээ чи арван хоёр цагийн дотор газар нутгаас минь зайлан одох хэрэгтэй, эс тэгвээс би чамайг дүүжлүүлнэ гээд шаахай, таяг хоёрыг нь сангийнхаа байшинд хадгалуулжээ.
Өмнөхөөсөө ч илүү хөөрхийлэлтэй болсон бяцхан Мук ордонд чухал үүрэг гүйцэтгэж болох юм шиг бодож байсан тэнэг зангаа хараан зүхсээр эл нутгийн хязгаарыг тэмцэн одов. Түүний хөөгдөн гарч яваа эл нутаг нь аз болоход өчүүхэн тул хэдийгээр хэлцэшгүй тааламжит шаахайдаа дасан дадсан түүнд алхах гэгч туйлын ярвигтай байсан боловч найман цагийн дотор хил хязгаарт нь ирчихсэн байлаа.
Бүх хүнд өширхсөн түүний бие хил гаталмагц ой тайгын хамгийн аглаг буйдад гав ганцаар аж төрөх гэж амьтан хүний явдаг замаас гарав гэнэ. Нэгэн өтгөн ойд өөрийнх нь шуударсан зориг хүсэлд дүйхүйц талбар тааралджээ. Инжрийн том том саглагар модоор хүрээлүүлсэн тунгалаг горхи, сахлаг зөөлөн өвст зүлэг түүнийг урин даллан байх мэт санагдсанд амандаа юу ч хийлгүйгээр энд үхлийг хүлээсүгэй гэж шийдэн тэнд унаад өгчээ. Үхлийн тухай сэтгэл шимшрэн бодсоор унтчихжээ. Тэгээд сэрвэл өлсөхийн зовлон өөрийг нь тарчилган шаналгаж эхэлсэн тул өлбөрч үхэх нь осолтой хэрэг гэж сэтгээд идчихэж болох юм байна уу, үгүй юу гэж эргэн тойрноо харав.
Боловсорч гүйцсэн сайхан инжир Мук сүүдэрт нь унтсан модонд багсайн харагдсанд авиран гарч идэж үзвэл учиргүй сайхан амттай ажээ. Цадталаа идэж аваад бууж цангаагаа гаргасугай хэмээн горхи руу очив. Жигтэйхэн урт хоёр чих, урт монцгор хамар бүхий толгойн нь дүрс усанд туссаныг үзээд айн цочсон нь хэлцэшгүй! Айн мэгдсэн түүний бие чихээ барьж үзвэл тэд нь үнэхээр хагас тохой хэр урт болчихсон байлаа.
— Аз жаргалаа илжиг мэт хөлөөрөө дэвсэлсэн тул би илжгэн чихтэй болжээ! гэж дуу алдаад моддын доогуур эргэлдэн байснаа дахин өлсөхөд тэр хавийн модонд өөр идчихмээр жимс самар ер үгүй тул бас л инжрээр голоо зогоохоос өөр арга байсангүй. Учиргүй их инээдэмтэй харагдахгүйн тулд чихээ том чалманыхаа доор хийсэнд багтаж ядан байсан боловч хоёр дахь удаагаа инжир идэхэд нь тэр нь алга болж байгааг мэдэв. Тэгмэгц үнэн эсэхийг нь мэдсүгэй гэж даруй горхи руу гүйн хүрч үзвэл үнэхээр чих нь хуучин хэвдээ орж үзэшгүй муухай урт хамар нь алга болсон байлаа. Эдүгээ түүний бие яагаад ингэсний учрыг ухаарав. Эхний модноос инжир авч идэхэд урт хамар чихтэй болсон бөгөөд хоёр дахь модны нь жимс түүнийг анагаажээ. Сайны зүгийг түшсэн хувь заяа нь аз жаргалтай болох бас нэгэн хэрэгслийг өөрт нь атгуулсныг баясан мэдрэв. Иймээс эл хоёр модны жимснээс даахынхаа хэрээр түүж аваад дөнгөж саяхан орхин гарсан газар нутаг руугаа буцаж одов. Тэнд очоод замд тааралдсан эхний сууринд хувцас хунараа сольж огтоос танигдахгүйгээр болж аваад нөгөө вангийн суудаг хот руу зорин гарч төдөлгүй тэнд очжээ.
Энэ нь боловсорсон жимс ховор зэвэр болчихдог жилийн улирал байлаа. Иймээс бяцхан Мук ордны үүдэнд очиж суув. Вангийн хоолонд зориулан энэ мэт ховор зэвэр зүйлийг буурч эндээс худалдаж авдгийг эртнээс мэддэг байлаа. Мук тэнд суугаад удаагүй байтлаа буурчийг ордны хашаан дундуур айсуй явааг харав. Буурч ордны хаалган дээр худалдаачдын дэлгэсэн барааг үзэж байснаа сая Мукийн сагсан дээр хараагаа тусгав. Тэгснээ,
— Өө, энэ чинь ховорхон эд байх чинь вэ. Эрхэм дээдэстэнд лав таалагдана. Сагстайгаа чи хэдээр өгөх юм бэ? гэж асуужээ. Бяцхан Мук хэр тааруу үнэ хэлсэнд дорхиноо санал нийлэн авалцаж өгөлцөв. Буурч сагстайг нэг боолд өгчихөөд цааш одов. Ордныхны толгойд нөгөө золгүй явдал учирмагц өөрийг нь уг жимсийг худалдсаны хувьд хайж олоод шийтгэх болно гэж айсандаа бяцхан Мук даруй тэндээс зайлан оджээ. Ван хоолондоо сэтгэл нэн ханамжтай байсан бөгөөд хийсэн хоол хийгээд өөрт нь зориулж хамгийн ховор нандин зүйл санаа тавин эрж олдогт нь буурчид магтаалын үгийг дараа дараагаар нь урсган байлаа. Ямархуу нандин идээ зэхсэнээ сайтар мэдэх буурч маасайн инээмсэглэж хааяа нэг «Энэ ч арай эцэс нь биш шүү» гэх юмуу «төгсгөл нь сайн бол бүгд сайн гэдэг дээ» гэх мэт үг хэлэн байсан тул вангийн агь, гүнж нар одоо чухам юу авчирдаг бол гэж машид шохоорхон суулаа. Тэгээд түүнийг дур булаасан инжир авчруулсанд тэнд байгсад өөрийн эрхгүй дуу алдацгаажээ.
— Яасан сайхан боловсорсон юм бэ! Яасан гоё амттай байгаа бол! Буурч аа, чи үнэхээр гайхалтай эр бөгөөд бидний онцгой ивгээлийг хүртэх нь зүйн хэрэг юм! гэжээ. Ван ийнхүү ярих зуураа энэ мэт амттан шимттэнг үлэмж ариглан хэмнэдэг журмаараа инжрийг өөрийн гараар ширээнээ тараав. Агь, гүнж бүхэнд хоёр хоёрыг, ордны хатагтай нар, сайд түшмэлүүдэд нэг нэгийг өгөөд үлдсэнийг нь өмнөө тавьж их л сэтгэл ханамжтайгаар залгиж гарав.
Тийн байтал гэнэт гүнж Амарза нь
— Тэнгэр минь, та чинь ямар хачин болчихов оо, аав минь! гэж дуу алдав. Бүгд ванг гайхан харвал асар том чих толгойд нь далбаганан урт хамар эрүүг нь даван унжиж байлаа. Тэнд байгсад бүгд бас л бие биеийг хачирхан гайхаж харцгаав. Цөмөөрөө их бага ямар нэг хэмжээгээр толгойдоо мөн ийм чимэгтэй болсон байлаа.
Ордныхны аймшиг түгшүүр ямар байсныг бодоцгоогтун! Даруй хотын бүх эмч рүү хүн зарсанд тэд нь бөөн бөөнөөрөө хүрч ирээд үрлэн эм болон элдэв хандмал уулгасан боловч урт чих, хамар хэвээрээ л байлаа. Агь нарын нэгэнд мэс засал хийсэн боловч чих нь дахиад л ургачихжээ.
Мук нуугдсан газраа эл бүх л намтрыг сонсон суусаар байсан бөгөөд одоо хөдлөх цаг боллоо гэдгийг мэджээ. Инжир зарж олсон мөнгөөрөө түүний бие өөрийг нь эрдэмтэн мэргэдийн адил харагдуулахуйц хувцас хэдийнэ худалдан авч амжсан байлаа. Ийнхүү зүсээ хувиргах өмсгөл зүүлт нь ямааны хялгасаар хийсэн урт сахлаар бүрэн дүүрэн бүрдэл болжээ. Бяцхан хүүдий дүүрэн инжир аваад вангийн ордонд хариас яваа эмчийн байдлаар хүрч очоод миний тус дэмийг авна уу гэжээ. Анхандаа түүнд ер итгээгүй боловч бяцхан Мукийг агь нарын нэгэнд инжир өгч идүүлээд чих, хамрыг нь хуучин хэвд нь оруулсанд бүгд л тэр харийн эмчээр эмнүүлэх гэж хүсэцгээв. Гэтэл ван үг дуугүй түүний гараас хөтлөн лавриндаа оруулаад эрдэнэсийн сан руу ордог үүдийг нээн араасаа дагаад яв гэж Мукэд дохив.
— Энэ бол миний эрдэнэс баялаг. Чи намайг энэ ичгүүрт өвчнөөс аврах бөгөөс эндээс юу ч байсан хамаагүй санаандаа тохирсон зүйлийг шилэн авагтүн гэж ван хэлжээ. Энэ нь бяцхан Мукийн чихэнд уянгат хөгжим мэт сонсоджээ. Хаалгаар оронгуутаа шаахайгаа тэнд хэвтэж байгааг үзсэн бөгөөд яг хажууд нь мөн таяг нь байж байлаа. Вангийн эрдэнэс баялгийг гайхан шагширч байгаа царай гарган түүний бие танхим дундуур явж байгаад шаахайныхаа дэргэд хүрч очив уу үгүй юу яаран хөлдөө углаж, таягаа шүүрч аваад хуурамч сахлаа хуу татан хаяж гайхан мэлэрсэн ванд хөөгдөн туугдсан Мукийнх нь танил царайг харуулан
— Үнэнч зүтгэлийг үнэлж үзээгүй шударга бус ван чи үйлдсэн хэргийнхээ шан болгож эл үзэшгүй муухай зүс царайг ав. Өдөр бүхэн бяцхан Мукийг санан дурсаж байх болтугай гэж чихийг чинь хэвээр үлдээе гэж хэлээд өсгий дээрээ яаран эргэж холын холд аваачихыг хүсэв. Чингээд ванг туслаач гэж хашгирч завдаагүй байтал нисэн оджээ. Түүнээс хойш бяцхан Мук энд элбэг дэлбэг боловч хүмүүсийг үл ойшоох тул гав ганцаараа аж төрөн суудаг болсон юм. Түүний бие ихийг үзэж амссаны учир хэдийгээр гадаад байдал нь хүний хачирхал төрүүлэхүйц боловч дооглон тохуурхахаасаа илүү хүндэтгэвэл зохих тийм ухаантай хүн болсон юм.
Эцэг минь надад ийн ярьсан бөгөөд миний бие эл сайхан сэтгэлт бяцхан эртэй тийнхүү буруу зөрүү харьцсандаа гэмшин байгаагаа илэрхийлсэн боловч эцэг минь надад оноохоор шийдсэн шийтгэлийнхээ үлдсэн хагасыг хүртээсэн болно. Би нөхдөдөө тэр бяцхан эрийн гайхалтай намтрыг ярьж өгч билээ. Түүнээс хойш бид түүнийг машид хайрлах болоод нэг маань ч дооглон тохуурхахаа болив. Харин ч түүнийг насан эцэс болон болтол нь хүндлэн дээдэлж Кади, Муфти нарын өмнө ёсолж байгаа мэт гүнээ мэхийн ёсолдог байж билээ.
Алсын аянд өөрсдийгөө болон, тэмээ малаа тэнхрүүлэн хүч сэлбэхээр аянчид энэ өдрийг жинчдийн буудалд амарч өнгөрөөхөөр болов. Өчигдрийн хөгжөөнт байдал өнөө ч бас л үргэлжилж тэд аливаа тоглоом наадмаар зугаацан байлаа. Хоолны дараа тав дахь худалдаачин Али Сизаг бусдын нэгэн адил ямар нэгэн намтар түүх ярь гэв. Та бүхэнд өгүүлчихмээр гоц гойд хэрэг явдлаар амьдрал минь нэн хомс тул өөр нэгэн зүйл, чухамдаа «Хуурамч хан хүүгийн үлгэр» ярья гэжээ.

_________________

Ok

ХУУРАМЧ ХАНХҮҮГИЙН ТУХАЙ ҮЛГЭР

Александрид нэгэн уран хүний дэргэд суралцаж байсан шударга, шулуун оёдолчин залуу Лабакан гэгч байжээ. Лабаканыг хөх зүү хөндлөн барихдаа эв дүйгүй гэж хэлэх аргагүй, харин ч гоё чамин зүйл оёж хатгаж чадна. Түүнийг залхуу гэх юм бол бас буруу. Гэхдээ бусад нөхөдтэйгөө эв түнжингээр гойдгүй. Учир нь тэр хэдэн ч цагаар хамаагүй, зүүгээ улайдаж, утаснаасаа утаа уугьтал уйгагүй оёх нь олонтаа бөгөөд ингэсний нь эцэст өөр хэний ч хийж чадахааргүй тийм сайхан эд бэлэн болно. Гэхдээ зарим үес (харамсалтай нь энэ нь илүү олонтаа тохиолддог билээ!) гүн бодолд автан гөлрөн суух бөгөөд царай, байдал нь нэг л жигтэй болдог тул багш нь болон бусад нөхөд нь «Лабакан нөгөө л эрхэм дүрээ олжээ» гэхээс өөр юм хэлж эс чадна.
Баасан гаригт бусад хүмүүс мөргөлөөс таран ажил төрлөө хийхээр гэрийн зүг тайвуухан алхах үес эвлүүлж дэвлүүлж чармайн цуглуулсан гоёлын хувцсаа өмссөн Лабакан сүмээс гарч хотын гудамж талбайгаар тайван бардам алхлан найз нөхдийнх нь нэг тааралдаад «Амгалан байх болтугай», «Сайн байна уу?» гэж мэнд мэдэх аваас гараараа ихэмсгээр дохих юмуу, цаадах нь нэр хүнд бүхий хүн бол ихэмсгээр толгой дохино. Тэгэхэд нь багш нь тохуурхан «Лабакан минь, уг нь чи ханхүү байх хувьтай хүн байж дээ» гэхэд учиргүй баярлан «Та бас үүнийг ажиж мэдсэн бий?» гэх юмуу, «Би үүнийг эртнээс боддог болсон юм» гэж хариулна.
Эрхэмсэг дагалдан оёдолчин Лабакан ийм байдлаар нэлээд хугацаа өнгөрөөсөн бөгөөд үүнээс бусдаар бол тэр нь сайн хүн, авьяаслаг ажилчин тул багш нь түүний тэр тэнэглэлийг тэвчсээр байлаа. Гэтэл нэгэн өдөр яг Александрийг дайран аялж явсан, султаны дүү Селим энэ тэр зүйлийг засуулж янзлуулахаар нэг гоёлын хувцсаа оёдолчинд ирүүлсэнд хамгийн нарийн нандин зүйл хийж чаддагаар нь түүнийг Лабаканд өгсөн байна. Орой болж оёдолчин дагалдан сурагчдынхаа хамт өдрийнхөө ядаргааг гаргасугай гэж амрахаар явсан хойно хааны дүүгийн хувцас өлгөөтэй байгаа ажлынхаа газар эргэж очих тэсгэлгүй их хүсэл Лабаканд төржээ. Тэгээд гял цял хатгамал, хилэн, торгоны солонгорсон өнгийг харан харан тэр хувцасны өмнө удтал зогсож гэнэ. Тэгээд өөрийн эрхгүй өмсөж үзсэнд тэр нь чухам л өөрт нь зориулж хийсэн юм шиг таарч байгааг үзээд, «Би түүний адил ханхүү шиг биш байна гэж үү? Оёдолчин багш маань намайг ханхүү болох хувьтай төрсөн хүн гэж хэлээгүй билүү?» хэмээн өөрөөсөө асуун тасалгаан дотуур нааш цааш алхан байжээ. Эл хувцасны хамт тэрхүү дагалдан оёдолчин ханхүүгийн бодол санааг эзэмдсэн мэт болжээ. Өөрийгөө танигдаж мэдэгдээгүй ханхүү гэдгээс өөрөөр бодохоо болиод иймийн учир дорд байдлынх нь халханд автан төрөлхийн дээд чанарыг нь таньж мэдээгүй мулгуу хүмүүс өдий болтол оршин суусаар байгаа газар нутгийг орхин одож даян дэлхийг хэрэн хэсэхээр сэтгэл шулууджээ. Энэ гоё хувцсыг ямар нэг сайн сэтгэлт ид шидтэн илгээсэн мэт санагдсан тул эл нандин бэлгийг алдахгүйн тулд өөрийн гэсэн цөөн хэдэн мөнгөө авч шөнийн харанхуйгаар дулдуйдан Александрийн хаалгаар гарч оджээ.
Гоёмсог хувцас болон түүний эрхэмсэг байдал төлөв явган яваад нь ер нийцэхгүй учир шинээр бий болсон ханхүүгийн ийн хэрэн яваа нь газар сайгүй бусдын гайхшийг төрүүлж байлаа. Энэ тухай нь хүн асуухад ингэж явах учир шалтгаан бий юм хэмээн учир битүүлэг байдлаар хариулахад хүрч байв. Явган яваа нь бусдын нүдэнд инээдэмтэй харагдуулж байгааг мэдмэгц хямд үнээр нэг хөгшин морь худалдаж авсан нь ноомой, гарын аяар нэгэн байсан тул түүнд ёстой л дүйжээ. Учир нь үл мэдэх эрэмгий морьтон эрийн эрдмийг үзүүлэх гэж үйлээ үзэх хэрэг түүнд гарсангүй билээ.
Нэгэн өдөр Марва хэмээн нэрийдсэн мориороо сажлан замаа хөөж явтал нь нэгэн морьтон эр хүрч ирээд өөр хүнтэй энэ тэрийг ярилцан явахад зам хорох нь амар байдаг тул хамтдаа явахыг зөвшөөрнө үү гэж гуйжээ. Тэр морьтон бол хөгжүүн залуу эр бөгөөд ханилан явахад таатай нэгэн байлаа. Төдөлгүй хаанаас хаа хүрэх гэж яваа тухай Лабакантай яриа үүсгэсэн бөгөөд тэр мөн л оёдолчны дагалдан сурагчийн нэгэн адил ямар ч зорилгогүйгээр даян дэлхийгээр хэрэн хэсэхээр яваа болж таарав. Өөрийгөө Омар гэдэг, Кайрын золгүй тэргүүн жанжин Ельфи Бейн ач бөгөөд одоо нас нөгчихийн өмнө авгынхаа захисан зүйлийг биелүүлэхээр яваа минь энэ билээ гэж ярьжээ. Лабакан харин өөрийн тухай илэн далэнгүй ярьсангүй, удам угсаа өндөр, сэтгэлийн тааваар аялан яваа гэх төдийхнийг нь л түүнд ойлгуулжээ.
Хоёр залуу эрхэм бие биесийг таашаан цааш аян замаа хөөжээ. Аян зам нийлсний хоёр дахь өдөр санаа тавин яваа захиас тань юу вэ гэж Лабакан цуг яваа нөхрөөсөө асуугаад дараах зүйлийг сонсмогц машид гайхсан байна. Кайрын тэргүүн жанжин Ельфи Бей нь Омарыг хар нялхаас нь өсгөн хүмүүжүүлсэн бөгөөд төрсөн эцэг эхээ ер мэдэхгүй ажээ. Чингээд Ельфи Бей дайсан дайран довтлоход гурван удаагийн золгүй тулалдаанд үхлийн шарх олоод дутаах болохдоо сая өөрийн тэжээвэр хүүд ачаа биш, харин зурхайчийнхаа зөгнөн хэлсэн гай барцадаас айхдаа хорин хоёр нас хүрэх өдөр нь дахин нүүр учран золгох андгай тавин ордноосоо зайлуулсан нэгэн хүчирхэг захирагчийн хүү юм шүү гэдгийг нь хэлсэн ажээ. Ельфи Бей түүнд эцгийнх нь нэрийг хэлсэнгүй боловч яг хорин хоёр нас хүрэх өдрөө буюу ирэх Рамадан сарын таванд Александриас зүүн тийш дөрвөн өдрийн аяны газар агч алдарт Эль-Серужахын баганууд руу очих хэрэгтэй. Тэгээд тэнд зогсож байгаа эрсэд түүний өгсөн чичлүүр хутгыг «Та бүхний хайж буй хүн би байна» гэж хэлээд өргөн барих ёстой бөгөөд тэднийг «Чамайг ивээн авах Вивангиридич алдарштугай!» гэж хариу хэлэхэд нь тэднийг даган явах хэрэгтэй. Тэд түүнийг эцэг дээр нь дагуулж очих ёстой гэж захисан байна.
Оёдолчны дагалдан сурагч Лабакан эл зүйлийг сонсоод машид гайхсан бөгөөд ханхүү Омарыг атаархан ажих болж, хүчирхэг тэргүүн сайдын ач болох хувь заяа хэдийнэ түүнд оногдсон байтал бас дээр нь угсаат хүний хүү болох эрхэм хувь заяасан байхад ямар ч ханхүүд шаардлагатай бүхнийг өөрт нь хайрлахын хамтад бас нэр сүргүй удам угсаа, ерийн амьдралын замыг тохуу болгон оноожээ гэж бодон бухимдаж явлаа. Тэгээд өөрийгөө болон ханхүүг жишин бодож өөрөө бол сайхан баясгалантай нүдтэй, шулуун хянга хамар гээд л царай зүсний хувьд нэн сайханд орохоор, ялгуун, найрсаг харьцаатай тийм нэгэн гэдгээ нуух аргагүй байлаа. Гэхдээ бас тийм давуу тал хамт яваа нөхөртөө байгааг мэдсэн боловч эл ажиглалтаас уламжлан угсаат эрхэм эцэгт нь жинхэнэ ханхүүг бодвол Лабакан илүү таашаагдах юм байна гэж сэтгэжээ.
Энэ бодол Лабаканы толгойд өдөржин эргэлдсээр хээр талд унтахаар хэвтэхэд нь ч салсангүй, Өглөө сэрээд хажуудаа гарцаагүй ирэх аз жаргалаа зүүдлэн байгаа бололтой үнэн амгалан нойрсон буй Омар дээр харц нь тусмагц өөрт төрсөн бодлыг арга эв, хүчээр дарсугай гэж бодсон боловч муу заяа нь дийлжээ. Харьж яваа ханхүүгийн таних тэмдэг болох чичлүүр хутга унтаж хэвтээ түүний бүснээс цухайн байсанд эзний нь цээжинд дүрсүгэй гэж аяархан сугалан авав. Гэвч хүний амь хорооно гэхээс дагалдан сурагч залуугийн өрөвч сэтгэл айн түгшиж чичлүүр хутгыг аваад ханхүүгийн хурдан хүлгийг унаснаар сэтгэл нь ханажээ. Чингээд Омарыг сэрж итгэл найдвар бүхнээ дээрэмдүүлснээ мэдэхээс өмнө итгэлгүй замын хань нь хэд хэдэн бээр газар түрүүлэн давхиж одсон байлаа.
Лабакан ханхүүг дээрэмдсэн энэ өдөр нь яг ариун Рамадан сарын нэгэн байсан бөгөөд түүний сайн мэдэх Ел-Серужахын багананд хүрч очих ёстой өдрийг нь болтол дөрвөн хоног үлдээд байлаа. Хэдийгээр эл баганын орших газар нь цаанадаж хоёрхон өдрийн аяны зайтай байсан боловч жинхэнэ ханхүүд гүйцэгдэхээсээ ямагт айн тэнд хүрэх гэж улам улам шамдан явав.
Хоёр дахь өдрийнхөө орой нь Лабакан Эль-Серужахын багануудын барааг харав. Тэр нь өргөн талын дундах бяцхан өндөрлөг дээр байх бөгөөд хоёроос гурван цагийн хэр хол газраас харагдмуй. Түүний барааг хармагц Лабаканы зүрх оволзоод иржээ. Сүүлийн хоёр өдрийн турш хэрхвэл зохихоо бодох цаг түүний хувьд хангалттай байсан тул мөсгүй явдлаа бодохоос айх сэтгэл төрнө. Гэвч ханхүү болох заяатай төрсөн шүү дээ гэх бодол нь түүнийг дахин зоригжуулах тул зорьсноо гүйцэлдүүлэхээр санаа амирлангуй явах ажээ.
Эл-Серужах хавийн газар эл хуль тул хэдэн өдрийн бэлтгэлгүй гарсансан бол шинэ ханхүү гацагдаж гуцагдахын зовлонд учрах байлаа. Тэгээд тэр хэсэг далдуу модны дор мориныхоо дэргэд буудаллан хожмын хувь заяагаа хүлээн суув.
Маргааш нь үдийн алдад морь, тэмээ бүхий их цуваа талын дундуур Эл-Серужахын зүг наашлан явааг үзэв. Тэр цуваа баганын орших толгойн хормойд зогсож гоёмсог асар майхан шаан буудаллахыг үзвэл баян тэргүүн сайд буюу хааны аян жин гэлтэй харагдах ажээ. Энэ олон хүмүүс өөрийнх нь төлөө түвэг удан энд ирсэн гэдгийг Лабакан тухайлсан бөгөөд болдогсон бол өнөөдөр л тэдэнд ирээдүйн нь захирагчийг үзүүлчихмээр байсан боловч тэртэй тэргүй маргааш өглөө зориглосон эрмэлзлэл нь бүрэн дүүрэн биелэх тул ханхүүгийн маягаар явж очих тэсгэлгүй хүслээ хазаарлан барьж байлаа.
Магнайгаа хагартал баярлан хөөрсөн Лабаканыг доорд заяатай, хэнд ч ажиглагдамгүй байсаар үхэх тавилантнаас угсаат эцгийн нөмөр нөөлөгт өргөн аваачих ёстой амьдралынх нь тэр чухаг эгшинд золгуулахаар өглөөний наран сэрээжээ. Багана руу давхин очихоор морио эмээллэн байхад нь хэдийгээр зальхай явдал нь санаанд нь орж, сайхан итгэл найдвар нь талаар болон мэхлэгдсэн ханхүүгийн гаслан бодолд нь урган тодорсон боловч нэгэнт шооны нүх буудгаа бууж, хийсэн хэргээсээ мултрахаасаа өнгөрсөн бөгөөд бас ч хүчирхэг хааны өмнө хүү тань би гээд очиход чамлагдах юм өөрт нь ер үгүй гэдгийг аминчхан бодол нь шивгэнэн байлаа. Эл бодолдоо урамшсан Лабакан мориндоо үсрэн мордож жинхэнэ ханхүүгийн ёсоор довтолгон хүрэх гэж хамаг зориг зүрхээ чангалжээ. Тэгээд нэг мөч хүрэхтэй үгүйтэй хугацаанд толгойн ёроолд хүрч очсоод мориноосоо буун тэр толгойн хавьд олноор ургасан бутнуудын нэгнээс уяж ханхүү Омарын чичлүүр хутгыг өргөн барьсаар толгой өөд өгсөж гэнэ. Баганын ёроолд дээд язгуурт, хаан хүний янзтай өвгөжөөр хүнийг хүрээлэн зургаан эр зогсож байжээ. Алтан саан торгон дээл өмсөж кашемир бүс бүслээд гялалзсан эрдэнийн чулуун шигтгээ бүхий цагаан чалма ороосон нь тэр өвгөжөөр эрийг баян, нэртэй сүртэй хүн гэдгийг илтгэмүй.
Лабакан түүний зүг явж очоод доор мэхийн ёсолж чичлүүр хутгыг өргөн барих зуурга «Таны хайж буй хүн би байна» гэж хэлсэнд өвгөн баярын нулимс мэлтэлзүүлэн
— Чамайг ивээн авах Вивангиридич алдарштугай. Хайртай хүү Омар минь хөгшин эцгийгээ тэвэр! гэж хариулжээ. Хөөрхий муу оёдолчин эл ёслол төгөлдөр үгийг сонсоод машид уяран баярлах ичих хослуулан өвгөн ноёнд тэврүүлж гэнэ.
Гэвч шинэ байдлынхаа аз жаргалыг агшин зуурын төдийд л сэтгэл амгалан мэдрэх ёстой байжээ. Юу гэвэл өвгөн ноёны тэврээс мултармагцаа нэгэн морьтон талын дундуур толгойн зүг шавдан явааг харжээ. Морьтон болон морь нь аргагүй л жигтэй санагдахуйц аж. Морь нь хашиндаа юмуу эсвэл туйлдаж гүйцсэндээ ч юмуу урагш ахихыг ер хүсэх нь үгүй, шогших алхахын хооронд бүдчин, унасан эзэн нь хурдхан давхиулах гэж дөрвөн мөчөө байдгаар нь савчин явлаа. Өөрийн Марва хэмээх морь ба жинхэнэ ханхүү Омарыг Лабакан дор нь таньсан бөгөөд хууран мэхлэхийн ад сэтгэлийг нь дахин эзэмдэж, ийм үед зүй ёсоор тохиолддогчлон олдсон эрхээ улайран хамгаалахаар шийдэв.
Морьтон эрийг бүр хол явахад нь түүний дохиж занган байгааг тэнд цугларсан улс харжээ. Марва хэмээх морь хэдий сальдархлан явсан ч эдүгээ тэр эр толгойн ёроолд хүрч ирээд мориноосоо бууж толгойн орой руу яаран өгсөв. Тийн өгсөх зуураа
— Та минь ямар ч улс байлаа гэсэн больж үз! Бузар зальхай амьтанд бүү хуурт! Больцгоо! Омар гэдэг чинь би байна. Ямар ч хар тэргүүтэн миний нэрийг зээлдэх ёсгүй! гэж хашгирав.
Хэрэг явдал ийн эргэсэнд тойрон зогссон улсын царайд гүн их гайхашрал тодроод өвгөн бүр ч учраа олохоо болиод аль алиныг нь асуусан янзтай ээлжлэн харах ажээ. Харин Лабакан ихэд чармайн байж эзэмдсэн тайван байдлаар
— Эрхэм эзэн бөгөөд эцэг минь ээ, энэ хүний үгийг сонсож бүү төөрөлдөгтүн! Миний л мэдэхээр энэ бол Александрийн нэгэн солиотой дагалдан оёдолчин сурагч билээ. Тэгээд ч бидний уурыг хүргэхээсээ илүү харууслыг төрүүлэх нэгэн болой гэжээ.
Эл үгс ханхүүг галзууруулах шахсан бөгөөд уур хилэн нь багтаж ядан Лабакан руу дайран орох гэсэнд хүрээлэн зогссон улс тэдний хоорондуур орж түүнийг агдлан барьж авсанд өвгөн ноён
— Хайрт хүү минь, үнэхээр энэ хөөрхий амьтан галзуу юм байна. Түүнийг хүлж тэмээнүүдийн нэгэнд ачиж явсан нь дээр. Золгүй амьтанд бид тус болж ч магадгүй гэжээ. Ханхүүгийн уур омог дарагдаад уйлан байж ноёны зүг
— Та бол миний аав мөн гэдгийг зүрх минь мэдрэн байна. Эхийг минь бодож миний үгийг сонсогтун! гэж дуу алдав.
— Ээ, тэнгэр биднийг тэтгэх болтугай, энэ хүн дахиад л солиорч эхэллээ. Хүн яахаараа. ийм юм бодож болдог байна вэ! гэж наадах нь хэлээд Лабаканы гараас шүүрэн авч түүгээр хөтлүүлэн толгойгоос буужээ. Тэгээд хоёул гоёмсог хөлтрөг бүхий моринд мордоцгоон цувааны манлайд талын дундуур довтолгон оджээ. Золгүй ханхүүг бол нэг тэмээнд тэгнэн хүлээд хоёр харуул хоёр талд нь салалгүй даган хөдөлгөөн бүрийг нь соргогоор хянан явмуй.
Өвгөн ноён Вехабитений султан Саауд билээ. Удтал үрийн бараа харалгүй байсаар хүсэн хүлээсний эцэст ганц ханхүү төрсөн боловч хүүгийнхээ заяа зургийг нэгэн зурхайчаас асуусанд цаадах нь тэр хүүг хорин хоёр нас хүрэн хүртлээ дайсанд автах аюулд учрах юм байна гэж хэлсэн учир эл аюулаас гэтэлгэхийн тулд өөрийн шалгарсан нөхөр Эльфи Бейд өсгөн хүмүүжүүлүүлэхээр өгсөн юмсанжээ. Чингээд хорин хоёр жилийн турш хүүгийнхээ барааг харахын хүслэнд энэлэн байсан билээ.
Үүнийг султан «нэрийдсэн» хүүдээ харих замдаа ярьсан бөгөөд түүний бие бялдар, ааш авирыг таашаан байгаагаа илэрхийлэв.
Ханхүүгийн ирж яваа тухай сураг бүх л хот тосгодоор түймрийн гал мэт түргэн тархсан тул тэднийг султаны харьяа нутагт ирмэгц оршин суугчид нь баяр хөөр болон угтан тосжээ. Тэдний явсан гудамж бүрт цэцэг, мөчрөөр ёслолын хаалга босгож байшин барилгыг нүд гялбам хурц өнгөт хивсээр чимэглэсэн бөгөөд ийм сайхан ханхүүг заяасан тэнгэр бурханд талархсан дууг хүн ард хадаан байлаа. Энэ бүхэн нь оёдолчны бардам зүрхийг аз жаргалаар халгиулан, харин уяа хүлэгтэй хэвээр цувааны араас үг дуугүй гайхшран дагаж яваа жинхэнэ Омарыг улам бүр гуниглан гутрахад хүргэж байлаа. Чухамхүү өөрт нь зориулагдсан эл бүх нийтийн баяр баясгалан дунд хэн ч түүнд санаа тавьсангүй. Омар гэдэг нэрийг мянга мянган хоолой хашгиран байвч эл нэрийг зүй ёсоор эзэмшигч түүнийг хэн ч анхаарсангүй бөгөөд сайндаа л ямар хүнийг ийнхүү агдлан хүлж авч яваа юм бэ гэж хэн нэг нь асуухад харгалзан яваа улс нь энэ бол нэгэн солиотой оёдолчин гэж хариулах нь ханхүүгийн чихэнд зэвүүтэй сонсдомуй.
Цуваа яв явсаар султаны нийслэл хотод ирсэн бөгөөд тэнд бусад хотыг бодвол бүр ч жавхлан төгөлдөр бэлдсэн байлаа. Султаны хатан ахимаг насны намбалаг авгай ордны хамгийн тансаг танхимд бүх л бараа бологсдынхоо хамт тэднийг хүлээж байлаа. Эл танхимын шаланд учиргүй том хивс дэвссэн бөгөөд хананд нь тод цэнхэр хөшгийг том том мөнгөн дэгээнээс алтан оосор бүчээр зүүжээ.
Цуваа хүрч ирэхэд хэдийнэ харанхуй болсон тул танхимд бөмбөлөг мэт өнгө өнгийн дэнлүү барьсан нь шөнийг өдөр мэт гийгүүлмүй. Гэхдээ султаны хатны сэнтий дээр залран суугаа танхимын тэр хэсэг илүү хурц, олон өнгийн гэрлээр гийх ажээ. Сэнтий нь алт, том том хаш чимэг бүхий бөгөөд дөрвөн давхарлаг суурьтай нэгэн бөлгөө. Дөрвөн их эмир улаан торгон шүхэр султаны хатны толгой дээр барин Мединийн шейх тогосын цагаан өдөн дэвүүрээр дэвэн сэрүүцүүлнэ.
Султаны хатан ийнхүү эр нөхөр болон хүүгээ хүлээн суулаа. Бас л түүнийг төрсөн цагаас нь хараагүй боловч олон удаагийн яруу тодорхой зүүд зөнгөөрөө түүнийг мянган хүний дотроос танина гэж итгэдэг билээ. Эдүгээ дөтлөн буй цувааны чимээ сонсдож бүрээ бөмбөрийн дуу хурсан олны уухайнд холилдон хүлэг морьдын туурайн чимээ ордны хашаанд дуулдан ирж яваа хүмүүсийн хөлийн чимээ тодрон тодорсоор танхимын хаалга цэлсхийн нээгдэж эгнээ эгнээгээрээ сөхрөн унасан зарц нарын дундуур султан хүүгээрээ хөтлүүлэн эхийн нь сэнтийн зүг яаран айсав.
— Өнө удтал санан мөрөөдсөн хүнийг чинь авчирлаа би гэж султан хэлсэнд
— Энэ миний хүү биш! Тэнгэр бурхнаас зүүд зөнд минь харуулсан царай зүс энэ биш байна! гэж үгийг нь тас дайран хэлэв.
Султан түүний мухар сохор итгэлийг нь няцаахаар завдан байтал танхимын хаалга саван нээгдэж, буй хүчээ шавхан байж гараас нь мултарсан харгалзагч нартаа хөөгдсөөр ханхүү Омар дайран орж ирээд сэнтийн өмнө үхэтхийн унаж
— Энд үхэх минь, харгис хатуу эцэг та намайг хороолгож хайрла, энэ ичгүүрт явдлыг би тэсэн тэвчиж чадашгүй нь! гэжээ. Энэ үгийг сонсоод бүгд сэрдхийн золгүй эрийг бүчин, яаран сандран ирсэн харгалзагч нар түүнийг барин авч дахин хүлэх гэтэл энэ бүхнийг үг дуугүй гайхан харж байсан хатан сэнтийнээсээ үсрэн босоод
— Аядацгаа! Үүнээс өөр хэн ч жинхэнэ хүү минь биш! Энэ бол нүдээрээ хэзээ ч хараагүй ч зүрх сэтгэлээрээ таньсан хүү минь мөн! гэв.
Харгалзагч нар Омараас дуртай дургүй холдсонд уур хилэн нь дүрсхийсэн султан солиотой эрийг хүл хэмээн тэдний зүг хашгирч
— Энд би шийднэ, авгай нарын зүүд зөнгөөр бус тодорхой, гарцаагүй тэмдгээр шийднэ. Энэ бол гээд Лабаканы зүг заан
—Миний хүү. Учир нь тэр миний нөхөр Ельфийн гарцаагүй тэмдэг болох чичлүүр хутгыг надад авчирч өгсөн юм гэж захирангуй дуугаар хэлжээ.
— Энэ чинь түүнийг хулгайлсан юм. Харгүй итгэлийг минь хорт санаагаар хариулсан юм! гэж Омар хашгиран хэлсэн боловч аливааг өөрийн санасны дагуу шийдэж сурсан султан хүүгийнхээ үгийг сонссонгүй. Иймээс золгүй Омарыг тамхимаас чирэн гаргахыг тушаажээ. Тэгээд хорин таван жилийн турш эв найртай аж төрсөн гэргийдээ дэлбэртлээ уурлан Лабаканы хамт өрөөндөө морилжээ.
Хатан нь бол эл болсон явдлын талаар туйлаас санаа зовон байлаа. Хууран мэхлэгч этгээд султаны зүрхийг эзэмдэн чаджээ гэдэгт эргэлзсэнгүй. Учир нь тэр золгүй эр зүүд зөнд нь өөрийн нь хүү болж олонтаа харагдсан билээ.
Уй гашуугаа яльгүй дарагдахад эр нөхөртөө бурууг нь нотлон итгүүлэх арга олох гэж хичээв. Өөрийн нь хүү гэж өөрийгөө нэрийдэн байгаа тэр эр таних тэмдэг болсон чичлүүр хутгыг авчирч өгсөн бөгөөд хатны мэдсэнээр бол тэр Омарын урьд өмнийн аж төрлийн талаар нэгд нэггүй яриулж авсан тул өөрийгөө илчлэхгүйгээр түүний оронд жүжиглэж чадах учир энэ нь тун ч бэрх байлаа.
Бүхнийг тодорхой яриулахаар тэр Эль-Сержухын багана руу Султаныг дагалдан явсан эрсийг дуудан ирүүлээд дараа нь хамгийн итгэлтэй шивэгчингүүдтэйгээ зөвлөлджээ. Тэд энэ тэр арга сонгон сонжин байтал хатны гоёл чимгийн нярав хүүхэн
— Эрхэм хүндэт эзэгтэй минь ээ, хэрэв би зөв дуулсан бол чичлүүр хутгыг авчирч өгсөн хүн таны хүүгээ гэж бодож байгаа хүнийг солиорсон оёдолчин Лабакан гэдэг гэж хэлсэн байх аа? гэж асуусанд
— Тиймээ, яг тийм. Гэхдээ чи үүгээр юу хэлэх гэсэн юм бэ? гэж хатан асуувал
— Хэрэв тэр хууран мэхлэгч өөрийнхөө нэрийг хүүд тань гүжирдэн тулгасан байвал та яана гэж бодож байна? Тийм бол хууран мэхлэгчийг илрүүлэх нэг сайхан арга байна. Би үүнийг танд нууцхан хэлмээр байна гэж цаадах нь хариулсанд хатан шивэгчиндээ чихээ хандуулбал нэгэн зүйлийг шивнэсэнд тэр нь хатны сэтгэлд нийцсэн бололтой, даруй султантай уулзахаар оджээ.
Хатан нь султаны сул талыг мэддэг бөгөөд түүнийг ашиглаж чаддаг ухаалаг авгай байлаа. Иймээс түүний үгэнд орж хүүгээ хүлээн зөвшөөрөх янз үзүүлээд нэгэн зүйл болзол тавихыг хүсэв. Огцом уурандаа гэргийгээ гомдоосондоо харамсан байсан султан болзлыг нь зөвшөөрнө гэсэнд хатан
— Би тэр хоёрын хоёулангийн нь уран авьяасыг шалгаж үзмээр байна. Өөр хүн бол тэднийг морь унаж. сэлэм эргүүлэх, жад шидэх мэтээр шалгана гэнэ байх, гэтэл үүнийг хүн бүхэн чадах тул ингэхгүй! Би тэдэнд мэргэн ухаан зарцуулахуйц зүйл өгөх болно. Тухайлбал, тэр хоёр нэг нэг дээл, нэг нэг өмд оёх ёстой бөгөөд хэн нь илүү гоё хийх нь вэ гэдгийг бид үзмээр байна гэжээ. Султан хөхрөн
— Чи ёстой ухаалаг юм сэджээ. Миний хүү тэр солиотой оёдолчинтой хэн нь илүү гоё дээл хийж чадах нь вэ гэж ураа шалгах юм биз дээ? Үгүй, ингэдэггүй юм гэжээ.
Тэгэхэд нь хатан урьд нь султан болзлыг хүлээн зөвшөөрсөн биш билүү гэдгийг дурдан сануулсанд хэлсэн үгэндээ хүрдэг султан арга буюу тэр дагуу сорихоор болсон боловч тэр солиотой оёдолчин өөрт оногдсон дээлийг хичнээн гоё хийлээ ч гэсэн түүнийг өөрийн хүү гэж зөвшөөрөн хүлээхгүй гэдгээ андгайлав.
Султан өөрөө хүү дээрээ очоод чиний гараа гаргаж хийсэн дээлийг үзэхийг хүсэж байгаа эхийнхээ өрөөнд оч гэж хэлжээ. Хөөрхий Лабаканы зүрх хөөр баяраар оволзон байлаа. Зөвхөн энэ л дутаад байгаа юм бол султаны хатан мөд намайг баясан бахдах болно гэж боджээ.
Ханхүү болон оёдолчинд зориулж тус тусдаа хоёр өрөө бэлджээ. Тэнд тэд ур чадвараа шалгах хэрэгтэй болсон бөгөөд тус бүрт нь хангалттай торго, хайч, утас, зүү өгөв.
Хүүгээ ямаршуу янзын дээл хийдэг бол гэж султан машид сонирхон байсан бөгөөд хатан нь харин сэдсэн арга нь бүтэх нь үү, үгүй юү гэж сэтгэл түгшин байлаа. Тэдэнд хоёр хоногийн хугацаа өгсөн бөгөөд гурав дахь өдөр нь султан хатнаа дуудуулаад түүнийг ирсний хойно нөгөө хоёр өрөө рүү хүн явуулж хоёр дээл болон оёдолчныг нь авчир гэлээ. Лабакан итгэл төгс орж ирээд дээлээ дэлгэн харуулсанд султан гайхан мэлэрчээ.
— Аав аа, та түүнийг хар, эрхэм хүндэт ээж ээ, та үүнийг хар. Энэ маань ур дүйн сор болсон эд биш гэж үү? Үүгээр бол би ийм зүйл хийж чадах уу гэж ордны хамгийн уран оёдолчинтой мөрийцөх байна гэж хэлжээ.
Хатан инээмсэглэн Омарын зүг хандаж
— Хүү минь, чи юу хийж авчрав даа? гэж асуусанд цаадах нь торго болон хайчийг шалан дээр дурамжханаар хаяад
— Омголон хүлгийг номхруулах, илд эргүүлэх, барьсан жадаа жаран алхам газар байгаа байнд зооход намайг сургасан билээ. Зүү барих ур дүйг би ер мэдэхгүй, тэгээд ч Кайрын захирагч Эльфи Бейн хүмүүжүүлсэн хүүд энэ нь доромж мэт байх байсан бизээ гэж хариулжээ.
— Өө, чи бол ззний минь жинхэнэ хүү мөн байна! Чамайгаа тэврэн хүүгээ гэж дуудах эрхтэй боллоо би! Эр нөхөр минь, эзлэн захирагч минь гээд хатан султаны зүг хандан
— Ийм ов таны эсрэг хэргэлснийг минь өршөө! Хэн нь ханхүү, хэн нь оёдолчин болохыг та бас л ялгаж мэдэхгүй байвал ямар уран хүнээс үүнийг суралцсан болохыг нь асуумаар байна, үнэхээр ч таны хүүгийн оёсон дээл гайхамшигтай сайхан болжээ, тийм үү? гэжээ.
Султан гүн бодолд автан, өөрийгэө ийм мулгуу илчилсэндээ ичин улайх, балмагдах хоёроо нуух гэж дэмий л оролдон байгаа Лабакан болон хатнаа итгэлгүйхэн ээлжлэн харсаар байв. Тэгээд
— Энэ нотолгоо ч бас хангалттай бишээ. Хууртсан эсэхээ мэдэх аргыг Аллах надад хайрлах болно гээд хамгийн хурдан хүлгээ авчир гэж тушаагаад мориндоо үсрэн мордож хотоос холгүй орших ой руу давхин оджээ. Эртний домгоор бол удам угсааны нь вангуудад хүнд үед зөвлөн тусалдаг Адолзайде хэмээх сайхан сэтгэлт шидэт бүсгүй тэнд байдаг гэдэг юм байжээ. Тэгээд султан тийшээ яаран одсон юмсанжээ.
Ойн тэхий дунд өндөр хуш моддоор хүрээлүүлсэн сэлүүхэн талбай байдаг бөгөөд домогт хэлэлцдэгээр бол тэнд эл шидэт бүсгүй аж төрөн суух бөгөөд эртнээс уламжлан уг удамдаа хүмүүс болгоомжлуулан захисаар ирсэн тул тэр газар хар тэргүүт хүн очих нь ховор байв.
Султан тэнд очмогц бууж морио нэг модноос уяад талбайн голд очиж
- Хэцүү бэрх үед өвөг дээдэст минь сайхан зөвлөлгөө өгдөг байсан гэдэг чинь үнэн бол тэдний ач үрийн нь гуйлтыг бүү жигш. Хүний ухаан хүрэхгүй зүйл дээр надад зөвлөж хайрла гэж чанга дуугаар хэлжээ. Түүнийг үгийнхээ сүүлчийг хэлж дуусав уу, үгүй юу хуш моддын нэг нь нээгдэн урт цагаан саарийгаар биеэ ороосон бүсгүй гарч ирээд
— Султан Саауд, ямар хэргээр над руу ирснийг чинь би мэдэж байна. Чиний хүсэл бол ариун хүсэл тул миний тус дэмжлэг чамд шаардагдах нь зүй. Энэ хоёр бяцхан хайрцгийг ав. Чиний хүү гэгдэхийг хүсэн байгаа тэр хоёроор эдний алийг нь авахыг сонгуул. Жинхэнэ нь өөрт оногдох хайрцгийг эндүүрэхгүй гэдгийг би мэдэж байна гээд түүнд гивлүүр бүхий эл бүсгүй алт сувдаар зайгүй шигтгэсэн зааны ясан хоёр бяцхан хайрцаг өгчээ.
Султаны онгойлгох гэж оролдоод чадаагүй таган дээр нь алмаасаар шигтгэсэн бичиг байх ажээ.
Хичнээн оролдоод онгойлгож чадаагүй бяцхан хайрцагнуудад юу байгаа бол гэж султан харих замдаа бодсоор явсан бөгөөд нэгэн дээр нь «Алдар хүнд», нөгөө дээр нь «Аз жаргал, эд баялаг» гэж бичсэн нь ч ер ойлгогдохгүй байлаа. Аль аль нь дур хүсэл татах энэ хоёр зүйлийн алийг нь сонгон авах нь өөрт минь ч бас л бэрх байх болно доо гэж султан дотроо бодож явлаа.
Чингээд ордондоо эргэж ирмэгцээ хатнаа дуудуулан шидэт бүсгүйн үгийг хэлсэнд сэтгэл зүрхийг нь татан байгаа тэр хүү л хан угсааг нь нотлох тэр зүйлийг сонгон авах болно гэсэн гайхалтай итгэл эхийн сэтгэлд бадарчээ.
Султаны сэнтийн өмнө хоёр ширээ тавьсанд султан өөрийн гараар хоёр хайрцгийг тэдэн дээр тавиад сэнтийдээ заларч боолуудын нэгийг танхимын үүдийг нээ гэж дохив. Султаны дуудсан гүрний сайд эмирүүд нүд алдам жавхлантайяа цутган орж ирэв. Тэд хана дагуу зассан гоёмсог олбог дээр сууцгаалаа.
Тэднийг бүгд суудлаа эзэлсний дараа султан дахин дохивол Лабаканыг оруулсанд бардам итгэлтэйгээр танхим дундуур алхан ирж сэнтийн өмнө сөхрөөд
— Эзэн бөгөөд эцэг минь та надад юу айлдахсан бол? гэж асуусанд султан сэнтий дээрээ өндийгөөд
— Хүү минь ээ, энэ нэр чамд зүй ёсоор дүйх эсэхэд эргэлзэх явдал гарчээ. Энэ хоёр хайрцагны нэг нь чиний удам гарлын үнэн мөнийг нотлох болно. Сонгон ав! Зөвийг нь авна гэдэгт чинь би эргэлзэхгүй байна! гэжээ.
Лабакан босоод хайрцагнуудын өмнө очиж алийг нь авбал зохих вэ гэж удтал гайхсаны эцэст
— Эрхэм хүндэт эцэг минь ээ, хүү тань байх аз жаргалаас илүү эрхэм дээд, эрхэм таны баялгаас илүү ариун юм юу байх билээ? Би «Аз жаргал, эд баялаг» гэсэн бичиг бүхий хайрцгийг сонгон авлаа гэв.
— Зөв сонгосон эсэхийг чинь бид мөд үзэж мэдэх болно, одоохондоо Мединагийн захирагчийн дэргэдэх олбог дээр сууж бай гээд султан боолууддаа дахин дохив.
Омарыг оруулж иржээ. Түүний харц гутранги, байдал төлөв нь гунигтай байх бөгөөд эл байдал нь цугларсан улсын бүгдийн сэтгэлийг эмзэглүүлжээ. Сэнтийн өмнө сөхрөөд султаны хүсэл зоригийг асуусанд султан аль нэгийг нь сонгон ав гэж хайрцагнууд руу занган өгүүлжээ. Омар босож ширээний өмнө очоод хоёр бичгийг анхааралтайяа уншаад
— Аз жаргал хичнээн найдваргүй, эд баялаг хичнээн хуурмагийг сүүлийн хэдэн өдрийн явдал надад сургалаа. Гэхдээ бас эвдлэн устгашгүй эд баялаг болсон эрэлхэг эрийн цээжинд оршиж байдаг нэр төр, алдар сууны гялалзсан од аз жаргалын хамт арилж үгүй болдоггүйг сургалаа. Хаан титмээс татгалзахад хүрлээ ч гэсэн би нэр төр, алдар сууг сонгох болно! гэв. Тэгээд өөрийн сонгосон хайрцганд гараа хүргэсэнд султан хүлээ гэж тушаагаад Лабаканыг өөрийн сонгосон хайрцаг бүхий ширээ рүү ир гэж дохисонд тэр мөн хайрцган дээр гараа тавив.
Гэтэл султан Меккад байдаг Земзем хэмээгч ариун булгийн ус бүхий сав авчруулан мөргөл үйлдэхээр гараа угаагаад зүүн зүг харан сөхрөн сууж
— Эцэг өвгөдийн минь бурхан тэнгэр! зуу зуун жилийн турш ураг удмыг минь ариун байлгасан та Аббасидийн нэрийг үл дүйцэх хүнээр бүү гутаан бузарлуул, тэнсэн шалгах энэ мөчид жинхэнэ хүүг минь тэтгэж хайрла! гэж мөргөв гэнэ.
Тэгээд босож сэнтийдээ дахин заларчээ. Хуран цуглагсад бүгд юу болохыг тэсч ядан хүлээж амьсгаа авч ч зүрхлэхгүй шахам байсан тул дээвэр дээгүүр хулгана гүйх юм бол дуулдахаар тийм нам гүм байлаа. Араар суугсад нь хайрцагнуудыг сайтар харахын тулд урдаа суугсдын мөрөн дээгүүр хүзүү сунган байв. Султан «Хайрцгийг онгойлго!» гэсэнд урьд нь хүчээр оролдоод дийлдэхгүй байсан тагууд нь аяндаа торхийн нээгджээ.
Омарын сонгон авсан хайрцганд хилэн жинтүүн дээр бяцхан алтан титэм очирын хамт, Лабаканы хайрцганд нэгэн том зүү, бага шиг утас байх нь тэр! Султан хоёуланг нь хайрцгаа авчир гэж тушаагаад бяцхан титмийг гартаа авсанд улам улам томрон тодорсоор жинхэнэ титмийн дайтай болохыг харахад тун гайхалтай байлаа. Тэгээд тэр титмийт султан өмнөө сөхрөн суусан хүү Омарынхаа толгой дээр тавин духан дээр нь үнсээд өөрийнхөө баруун гар талд зэрэгцэн суу гэжээ. Харин Лабаканд хандаж
— Гуталчин хэвнээсээ холддоггүй гэдэг эртний зүйр үг бий билээ. Тэгэхлээр чи зүүнээсээ салах ёсгүй юм байна. Хэдийгээр чи миний өршөөлийг үзэх ёсгүй боловч өнөөдөр хэлснээс нь миний ер татгалзаж болохгүй нэг хүн чиний төлөө мөргөн гуйсан тул утсан чинээ улаан амийг чинь өршөөе. Харин миний газар нутгаас даруй яаран зайлахыг зөвлөе гэжээ.
Ичиж гутарч гүйцсэн дагалдан оёдолчин хариу юу ч хэлж чадсангүй бөгөөд ханхүүгийн өмнө нулимс асгаруулан сөхрөөд
— Ханхүү, та намайг өршөөхсөн болов уу? гэсэнд ханхүү түүнийг сугадан босгох зуур
— Нөхөртөө үнэнч, дайсандаа өгөөмөр сэтгэлтэй байх нь Аббасидийн бахархал билээ. Амар амгалан явж үз! гэж хариулжээ.
«Аяа, миний ёстой жинхэнэ хүү минь!» гэж дуу алдан өвгөн султан сэтгэл уяран хүүгийнхээ цээжинд толгойгоо наасанд эмирүүд болон захирагчид хийгээд гүрний томчуул бүхэн суудлаасаа босон «Султаны шинэ хүү мандтугай!» гэж хашгирцгаасан бөгөөд бүх нийтийн үймээн шуугиан дундуур Лабакан сонгон авсан хайрцгаа сугавчлан сэмхэн гарч оджээ.
Тэгээд султаны морины жүчээнд орж Марва нэрт морио эмээллэн унаж хотын хаалганы зүг Александрийг зорин явав. Ханхүүгийн байдлаар өнгөрөөсөн амьдрал нь бүхэлдээ зүүд мэт санагдан гагцхүү сувд, алмаасан шигтгээ бүхий гоёмсог бяцхан хайрцаг л түүний зүүдлээгүй гэдгийг нь сануулах ажээ.
Яв явсаар Александрид хүрч очоод өвгөн багшийнхаа үүдэнд мориноосоо бууж оёдлын газраа оржээ, Тэр даруйд түүнийг таниагүй багш нь их л хөл болж юу захиалах гэж буйг нь асуужээ. Гэвч ирсэн зочноо ойртон ажигласны эцэст хуучин дагалдан Лабаканаа танимагц дагалдан болон шавь нараа дуудан ирүүлсэнд тэд нь ингэж угтана гэж санаагүй байсан хөөрхий Лабакан руу бүгд галзуурсан мэт дайран орж цохиж нударч индүү, хэмжүүр модоор дэлсэж зүүгээр хатган хурц хайчаар чичлэн түлхэлсээр эцэст нь ядарч туйлдсан түүний бие хуучин овоолоостой хувцсан дээр үхэдхийн унажээ.
Түүнийг тийнхүү хэвтэж байх зуур багш нь хулгайлсан хувцсыг нь дурдан загнажээ. Түүнд бүгдийг төлж өгөхөөр эргэж ирсэн гэдгээ батлан, үнийг нь гурав нугалж төлнө гэж хэлээд ч нэмэр болсонгүй багш нь ба дагалдан оёдолчид бүгд түүн рүү дахин дайрч бахаа ханатал зодож жанчаад хаалгаар гарган чулуудчихжээ. Нэвширч салмартлаа жанчуулсан түүний бие Марва мориндоо дүүжигнэн мордож жинчдийн хоноглодог дэн буудалд хүрээд тэнд туйлдаж, балбуулж гүйцсэн толгойгоо амраахаар хажуулж газар дэлхийн гаслан зовлон, ойшоогдож таашаагддаггүй ач гавьяа ба аливаа эд баялгийн хоосон, арилан одох чанарыг эргэцүүлэн бодож гэнэ. Тэгээд агуу дээд бүхнийг умартаж шударга журамт иргэн болохоор шийдэн унтжээ.
Багшийн нь болон дагалдан оёдолчдын хүнд гар түүнээс аливаа сэхүүн байдлыг нь хуу гөвчихсөн мэт санагдсан тул маргааш нь шийдвэртээ гутарсангүй.
Нэгэн эрдэнэсийн наймаачинд хайрцгаа өндөр үнээр зараад байшин худалдаж аван ажиллах байр төхөөрчээ. Бүгдийг сайтар төвхнүүлж «Оёдолчин Лабакан» гэсэн хаяг цонхондоо хадаж аваад нөгөө бяцхан хайрцганд байсан зүү утсыг барин багшийнхаа хайр найргүй урж тастсан хүрмийг нөхөхөөр суужээ. Өөртэй нь хүн уулзахаар ирсэнд хийж байсан зүйлээ орхиж яваад эргэм ирж түүнээ дахин үргэлжлүүлэх гэтэл гайхалтай юм нүдэнд нь тусжээ. Зүү нь хэний ч тус дэмжлэггүйгээр шамдан оёсоор, Лабакан өөрөө ч урам төгс үедээ ч хийж байгаагүй тийм хатгамал хийн байв гэнэ.
Үнэхээр тэр сайн сэтгэлт шидэт бүсгүйн өчүүхэн төдий бэлэг хүртэл тустай бөгөөд эрхэм чухаг ажээ. Эл бэлэг нь бас нэгэн эрхэм чанартай байсан нь юу гэвэл, өчүүхэн төдий утас нь ер дуусах нь үгүй бөгөөд зүү нь санасныхаа зоргоор шаламгайлан оёдог ажээ.
Лабакан дээр олон хүн ирж хувцас захиалдаг болсон тул түүний бие алс холд алдар нь түгсэн оёдолчин болжээ. Даавуу эсгэж зүүгээрээ нэг хатгахад л тэр нь цааш нь нүд ирмэх зуур зогсоо зайгүй оёсоор эсгэсэн хувцсыг бэлэн болгоно. Оёдолчин Лабакан сайхан, нэн хямд оёдог тул төдөлгүй хотынхон бүгдээрээ түүгээр хувцсаа захиалан хийлгэдэг болсон ба дагалдан нэг ч оёдолчингүйгээр, хаалгаа түгжиж байгаад ажиллаж бүхнийг амжуулдгийг нь Александрийнхан толгой сэгсрэн гайхдаг ажээ.
Ийнхүү «Аз жаргал, эд баялаг» гэсэн бичиг бүхий хайрцагны шидэт үг хэрэгжин биелжээ. Хэдий даруухан хэмжээтэй ч болов аз жаргал, эд баялаг сайн оёдолчны алхам бүрийг дагалдан, залуу султан Омарын нэр бүхний аманд шагшигдаж, тэр зоригт эр ард олныхоо бахархал, хайр хүндэтгэл, дайсныхаа аймшиг түгшүүр болсныг сонсох бүрдээ ханхүү болж үзсэн түүний бие «Нэр төр, алдар хүнд олно гэдэг осолтой хэрэг тул оёдолчин хэвээр хоцорсон минь яамай» гэж өөр зуураа боддог ажээ. Ийнхүү Лабакан өөрөө өөртөө сэтгэл хангалуун, өрөөл бусдад нэр хүндтэй аж төрөн суусан бөгөөд хэрэв энэ зуур зүү нь ид шидээ алдаагүй бол сайн сэтгэлт шидэт бүсгүй Адолзайдегийн дуусашгүй мөнхийн утсаар одоо ч бас оёсоор л байгаа биз ээ.
Наран мандмагц жингийн цуваа хөдөлж Биркет эль Хад буюу мөргөлчдийн булагт төдөлгүй хүрч очив. Тэндээс Каир ороход ердөө гуравхан цагийн аян хэрэгтэй билээ. Яг энэ үес хүмүүс жингийн цуваа ирэхийг хүлээн байдаг ба найз нөхөд нь Каираас тэднийг тосон ирж явааг үзээд худалдаачид даруй хөхин баясацгаав. Тэд хотод Бебел Фалхын хаалгаар оров. Учир нь вивангиридич энэ хаалгаар орж ирсэн гэх тул Меккагаас ирж байгаа хүн үүгээр орох нь өлзийтэй сайны дохио болдог гэнэ.
Зах зээлийн газар ирээд турк дөрвөн худалдаачин замаас нийлсэн үл таних эр болон эллин худалдаачин Цалойкос нартай салах ёс гүйцэтгэн найз нөхдийн хамт гэрийн зүг одоцгоожээ. Харин Цалойкос үл таних эрд нэгэн сайн дэн буудал зааж өгөөд хамтдаа үдийн хоол барья гэж урьжээ. Цаадах нь зөвшөөрч энэ завсар хувцсаа сольж амжвал л ирнэ гэж амлажээ.
Эллин эр аян замын зуур сэтгэлд нь гойд нийцэх болсон тэр эрийг сайтар дайлах гэж гараа гаргасан бөгөөд хоол унд зүй ёсоор ширээнд бэлэн болмогц зочноо хүлээн суув.
Өрөө рүү нь ордог хонгилоор удаан бөгөөд нүсэр алхаа айсан буйг сонсов. Түүнийг найрсгаар угтан очиж гэрийнхээ босгон дээр уулзан золгож урин оруулсугай гэж өндийсөн боловч үүдээ нээнгүүтээ нөгөө аюумшигт улаан нөмрөгт эр урдаас нь ирж явааг үзээд машид айн ухарчээ. Тэр түүний зүг дахин харвал энэ нь гарцаагүй үнэн байлаа. Нөгөө л өндөр лужир бие бялдар, хар нүд нь л зөвхөн гялалзан харагдах нүүрний халх, алтан утас эрхээн хатгамалсан улаан нөмрөг амьдралынх нь аймшигт үеэс хойш эндүүршгүй хадангишран үлдсэн билээ.
Цалойкосын цээж уймран хямарсан сэтгэлдээ оволзон байлаа. Болж өнгөрсөн явдлын эл дүр зурагт хэдийнэ дасаж түүнийг уучилсан хэдий боловч барааг нь хармагц сэтгэлийн шарх дахин сэдэрч үхлийн аймшигт автан байсан шаналал дүүрэн үеүд, амьдралын жавхланг хорлосон гаслан эгшин зуур сэтгэлд нь зурсхийн өнгөрөв.
— Аймшигт амьтан чамд юу хэрэгтэй вэ? Надад хараалган зүхүүлэхгүй байхсан гэж бодвол эндээс хурдхан зайл! гэж тэрхүү үзэгдлийг босгон дээр хөдөлгөөнгүй зогссоор байсанд хашгиран хэлжээ.
— Цалойкос! гэх танил дуу тэрхүү нүүрний халхны цаанаас гарч
— Цалойкос! чи урьсан зочноо ингэж угтаж авдаг юм уу? гээд нүүрийн халхаа авч хүрмээ ярвал энэ нь замд нийлсэн үл таних эр буюу Селим Барух байлаа.
Гэвч Цалойкос бас л тайвшраагүй янзтай байв. Энэ бол нөгөө Понте векчиогийн үл таних хүн мөн гэдгийг сайтар мэдэж байсан учир мөн л айн ширвээдсэн хэвээр байх аж. Гэвч зочломтгой нөхөрсөг зан нь дийлж зоогийн ширээнээ суу гэж шинэ танилаа дуугүй дохин урив.
Чингээд ширээнд суусны эцэст цаадах нь
— Чиний бодлыг би таамаглаж байна. Харц чинь намайг асуусан янзтай ширтэн байна шүү дээ. Би таг чиг болоод харцанд чинь дахин ер үзэгдэхгүй байж болох байсан боловч чамд тайлбар тавих ёстой учраас хараан зүхэхээс чинь үл эмээн урьдынхаа янзаар уулзахаар зориглосон минь энэ, «Эцгийн минь итгэл сүжиг түүнийг хайрлахыг надад тушаасан юм. Тэгээд ч тэр өөрөөс минь илүү аз жаргалгүй хүн билээ» гэж чи нэгэнтээ надад хэлсэн Үүнд итгэж өөрийн минь үгийг сонс, найз минь.
Чамд өөрийгөө бүрэн ойлгуулахын тулд би бүр урьдаас эхлэх хэрэгтэй. Миний бие Алексакдрид христос шүтлэгт эх эцгээс төрсөн юм. Францын эртний алдартай айлын отгон хүү болох эцэг минь Александрид өөрийн орны консулаар сууж байлаа. Арван настайгаасаа эхлэн би францад нагац ах нарынхаа нэгнийд хүмүүжиж байгаад хувьсгал гарснаас хойш хэдэн жилийн дараа өвөг дээдсийнхээ газар нутагт сэтгэл төвшин байж чадахгүй болсон нагацынхаа хамт эцгийн дэргэд толгой хоргодохоор төрөлх нутгаа орхин гарсан юм. Францын уулгалан боссон ард түмний биднээс булаан авсан амар амгалан байдлыг эх эцгийн гэр оронд дахин эдлэх болно гэсэн итгэл дүүрэн эрэгт буусансан. Гэтэл, элээ халаг минь! эцгийн минь гал голомтонд юм бүхэн зүй ёсоороо байсангүй. Үймээнт үеийн гадаад шуурга энд хүрч амжаагүй байсан хэдий боловч золгүй явдал гэр орны минь халуун бүлийн сэтгэл зүрхийг гэнэтхэн нөмрөн авчээ. Миний ах найдвар төгс залуу эр эцгийн минь нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан бөгөөд манай хөрш, флоренцийн сурвалжит эрийн охинтой гэрлээд удаагүй байжээ. Гэтэл бидний ирэхээс хоёр хоногийн өмнө тэр авсан авгай нь сураг чимээгүй алга болоод манайхан болон түүний эцэг нь өчүүхэн төдий ч ул мөр олсонгүй. Тэгээд эцэст нь хэтэрхий хол газар зугаалж яваад дээрэмчний гарт орсон биз гэж итгэхэд хүрсэн байна.
Төдөлгүй бидний олж мэдсэн үнэнийг бодвол энэ бодол нь хөөрхий ахын минь хувьд илүү дээр байхсан. Тэрхүү хуурамч эм эцгийнхээ гэрт байхдаа танилцсан, Неаполийн нэгэн залуутай ханилан хөлөг онгоцонд сууж одсон юмсанжээ. Эл явдалд туйлаас бачимдсан ах минь гэмт эмийг шийтгүүлэх гэж бүх талаар оролдсон боловч энэ нь талаар болов. Неаполь ба Флоренцид шуугиан тарьсан түүний оролдлого өөрийн нь болон бид бүхний золгүй явдлыг туйлд нь хүргэхэд нь нэрмээс болсон юм, Флоренцийн тэр сурвалжит эр ахын минь эрхийг хамгаалах шалтгаар, чухамдаа бол харин биднийг баллан сүйтгэхээр эх орон руугаа буцсан билээ. Тэгээд ахын минь үүсгэсэн аливаа мөрдлөгийг Флоренцид тас цохин бүхий л талаар бий болгосон нөлөөгөө ашиглах аргаа олж эцгийг минь болон ахыг минь засгийн нь газарт хардуулан сэрдүүлж хамгийн бузар аргаар Франц орон руу баривчлан аваачиж тэнд яргачдын сүхэн дор хороолгосон болой. Хөөрхий эх минь солиорон арван сарын турш тарчилсны эцэст үхэл түүнийг аюумшигт байдлаас ангижруулсан юм. Гэхдээ наснаас нөгчихийн өмнөх хэдэн өдөр ухаан мэдрэл нь бүрэн дүүрэн эрүүл саруул болсонсон. Тийнхүү миний бие орчлон хорвоод цор ганцаар үлдсэн боловч зөвхөн нэгэн бодол сэтгэл санааг минь эзэмдээд, зөвхөн тэр л бодол уй гашууг минь мартагнуулсан нь даруй эх минь амьсгал хураахын өмнөх эцсийн мөчдөө сэтгэлд минь бадраасан гал дөл байлаа.
Чамд дээр дурдсанчлан ээж маань сүүлийн үе ухаан саруул болж намайг дуудуулаад бидний хувь заяа болон өөрийн үхлийн тухай амгаланаар хүүрнэж билээ. Тэгээд бүгдийг өрөөнөөсөө гар гэж тушаагаад зовлонгийн туйлыг үзсэн хэвтрээсээ сүр жавхлантай өндийн даалгах зүйлийг нь биелүүлнэ гэж тангараглах аваас надад ерөөлөө хайрлана гэж хэлсэн юм. Нөгчиж буй эхийнхээ үгэнд бүрэн автсан миний бие хэлсэн бүхнийг нь хийх болно гэдгээ андгайлсанд ээж минь нөгөө Флоренц эр болон түүний охиныг хараан зүхэж, намайг зүхлийн дээдээр сүрдүүлэн байж, гал голомтынхоо өшөөг түүнээс авахыг даалгав. Чингээд эх минь миний гар дээр амьсгал хураасан юм. Өшөө хорслын тэр бодол удтал сэтгэлд минь хадаатай явсаар нэгэнтээ дүрэлзэн бадардаг байна. Би эцгээс үлдсэн хөрөнгийг цуглуулж аваад бүхнийг өшөө авахад зориулна, эс бөгөөс өөрөө түүний хамт сүйрэн баларна гэж тангараглав.
Төдөлгүй Флоренцид очоод аль болохоор нууц байдалд байлаа. Дайснуудын минь байгаа байдлаас үүдэн төлөвлөсөн минь биелэхэд нэн бэрхшээлтэй болов. Флоренцийн эл өвгөн хотын захирагч болчихоод өчүүхэн сэжиг авах л юм бол намайг сүйтгэх бүхнийг гартаа атгасан байлаа. Нэгэн санаандгүй явдал надад тус болсон юм. Нэг орой миний мэдэх зарцын өмсгөлт нэг эр гудамжаар явааг харав. Түүний итгэлгүй алхаа гишгээ, хилэнт харц болон "Santo sacramento, Maledeto diavolo (Ариун наминчлал, хараалт лүд гэсэн итали үг)" гэж сонсдох төдий үглэн явааг нь үзээд бүр Александрид байхын мэдэх болсон нөгөө Флоренц эрийн зарц өвгөн Пиетро мөнийг танив. Эзэндээ уурлажээ гэдэгт нь би эргэлзсэнгүй бөгөөд түүний санаа сэтгэлийн эл байдлыг ашиглахаар шийдэв. Түүний бие надтай тэнд тааралдсандаа гайхан, эзэн нь захирагч болсноосоо хойш өөрийн нь хийсэн бүхнийг өөлж муулдаг болсон гэж зовлонгоо тоочсон бөгөөд алтан зоос минь түүний уур хилэнг дарж, төдөлгүй надад татав. Хамгийн бэрхшээлтэй зүйл нэгэнт шийдэгдэв.
Хэдийд ч дайсны маань үүдийг нээж өгөхөд бэлэн хөлсний хүнтэй боллоо. Тэгээд өшөө авах төлөвлөгөө маань улам бүр шуударч эхлэв. Гал голомтны минь сүйрэлтэй харьцуулахад өвгөн Флоренц эрийн амь нас даанч өчүүхэн санагдаж байлаа. Голт зүрх нь болсон хүнээ алуулчихсан байхыг түүний бие үзэх ёстой бөгөөд тэр нь Бианка хэмээх охин нь болой. Тэр бол ахыг минь ичгүүртэйгээр хууран мэхэлсэн, бас манайхны золгүй явдлын гол үрийг тарьсан хүн билээ. Яг энэ үес Бианка хоёр дахь удаагаа эрд гарах гэж байгаа сураг гарсан нь өшөө хорсол буцлан байсан сэтгэлд нэн нийлэмжтэй санагдаж түүнийг үхэх ёстой гэж эргэлтгүй шийдэв. Эл хэргийг хийхээс би өөрөө ширвээдэн байсан ба Пиетрог тэгж зүрхэлнэ гэж бас итгэхгүй байлаа. Иймээс уг ажлыг гүйцэлдүүлж чадах хүн олох гэж бид тагнан байв. Захирагчийнхаа эсрэг энэ мэт хэрэг хийж зүрхлэх хүн үгүй тул Флоренцийнхны дотроос хэнийг ч хөлслөхийг бодсонгүй. Тэгтэл Пиетро нэгэн зүйл сэдсэн ба би түүнийг нь гүйцэлдүүлж билээ. Пиетро чамайг харийн, бас эмч хүн тул хамгийн тохиромжтой гэж санал болгосон юм. Хэрэг явдал хэрхэн болж өнгөрснийг чи мэднэ. Гагцхүү чиний үлэмжийн их болгоомжлол ба шударга шулуун зан ажил төрлийг минь тасалдуулж мэдэх байлаа. Иймээс тэр хүрэмний хэрэг гарсан юм.
Пиетро бидэнд захирагчийн шилтгээний бяцхан хаалгыг нээж өгсөн бөгөөд бид хаалганы завсраар харагдсан аймшигт зүйлээс болж зугатаагүйсэн бол мөн л нууцаар удирдан гаргах байсан юм. Аймшиг, харуусалд автсан миний бие нэгэн сүмийн довжоон дээр лагхийн суун суутлаа хоёр зуун алхам илүү хол гүйсэн билээ. Тэнд би сэтгэлээ барьсан бөгөөд эн түрүүнд төрсөн бодол минь тэр байшинд байж байгаад баригдах юм бол чамд учрах аюул байлаа.
Шилтгээнд сэмхэн явж очвол Пиетрогийн ч, чиний ч ул мөрийг олсонгүй. Бяцхан хаалга нээлттэй байсанд эл боломжийг ашиглан чамайг зугтаж амжсан бизээ гэж найдаж болох байлаа.
Гэвч өглөө болмогц илэрч баригдахаас айх, аргалж болшгүй түгших сэтгэлээсээ болон Флоренцийн хэрмийн дотор сууж байж чадсангүй, Ромын зүг яаран одов. Гэхдээ тэнд очсон хойноо хэдхэн өдрийн дараа эл намтрыг хүмүүс хачирлан энд тэндгүй ярьж, тэр бүсгүйг хороосон хүн нь болох нэгэн эллин эмчийг барьсан тухай хэлцэхийг сонсоод хичнээн балмагдсаныг минь бодож үзээрэй. Өшөөгөө арай ч хэтрүүлээд авчихав уу даа гэж надад бүр өмнө нь санагдаж байсан бол одоо чиний амийр бүр ч үнэтэй зольсон тул тийн өшөөгөө авснаа хараан зүхэж сэтгэл түгшин зовнисоор Флоренцид эргэж очив. Чиний гарыг тас цавчсан яг тэр өдөр би тэнд оччихсон байлаа. Чамайг цаазын тавцан дээр гарч, зовлонгоо эрэлхэг зоригтойёо тэсэн давсныг би ярих юун. Харин цус чинь садран олгойдохыг үзээд амьдралын чинь үлдсэн хэсгийг аятай тавлаг байлгахаар бат шийдсэн билээ. Тэгээд юу болсныг чи мэднэ, гэвч яагаад чамтай ийнхүү аялах болсноо ярих л үлдээд байна.
Намайг ер уучлахгүй биз гэсэн бодол сэтгэлийн минь хүнд дарамт болж байлаа. Иймээс олон хоног чамтай хамт байж эцэст нь чамд юу хийснээ тайлбарлахаар зориглосон юм гэжээ.
Эллин эр зочныхоо яриаг дув дуугүй сонсож, түүнийг ярьж дуусмагц дөлгөөн харцаар өөрөө ярих зөвшөөрөл эрээд
— Тэрхүү бузар хэрэг амьдралыг чинь хар үүл мэт ямагт нөмрөн байх тул чамайг өөрөөс минь илүү аз жаргалгүй байгаа гэдгийг би сайн мэдэж байлаа. Би чамайг сэтгэлийн угаас уучилж байна. Гэхдээ энэ байдлаар цөлд чи яаж явав аа? Константинопольд надад байшин худалдаж авсныхаа дараа юу эрхэлж эхэлсэн бэ? гэдгийг лавлаж болохсон болов уу гэсэнд цаадах нь
— Би Александрид эргэж очсон. Хүн бүхнийг үзэн ядах үзэл ялангуяа боловсронгуй гэж нэрлэгддэг тэр үндэстнийг үзэн ядах гал дөл шиг хорсол хилэн хэнхдэг цээжинд минь буцлан байлаа. Мусальман шашинтнуудынхаа дунд надад илүү аятай тавтай байсан гэдэгт минь чи итгээрэй! Александрид хэдхэн сар болов уу, үгүй юу нутгийнхан маань тэнд ирсэн юм.
Тэднийг би эцэг болон ахыг минь яргалагчид гэхээс өөрөөр үзэх арга байсангүй. Иймээс танилуудынхаа дундаас санаа бодол нэгт хэд хэдэн залуусыг цуглуулж францын армийн аймшиг түгшүүр болсон тэрхүү Мамелюкд нэгдсэн билээ. Дайн дажин дуусахад миний бие амар амгалан байдлын ая эвд орж чадсангүй бөгөөд сэтгэл нэгт цөөн хэдэн нөхрийнхөө хамт тэмцэл тулаан, ан авд зориулагдсан байнгын бус, оргодол дээрэмчний маягийн аж төрөл эрхлэх болсон билээ. Намайг эзэн ноён шигээ хүндлэгч тэдгээр хүмүүсийн дунд сэтгэл тавлаг байдаг юм. Учир нь хэдийгээр миний азийнхан таны европчуул шиг боловсорсон биш байлаа ч гэсэн атаа хорсол, хов жив аминч үзэл, нэр төр хөөцөлдөх явдлаас даанч хол хөндий дөө гэж хариу өчив.
Цалойкос ийн ярьсанд нь түүнд талархсан боловч өөрийн нь байдал, боловсролын хувьд бол христос шүтлэгт европын орнуудад ажиллаж, амьдарвал дээр юм биш үү гэж бодож байгаагаа нуулгүй хэлэв. Тэгээд гарыг нь барин өөрийн дэргэд ирж үхэн үхтэлээ хамт аж тарнө үү гэж гуйв. Зочин нь түүнийг сэтгэл догдлон хараад
— Намайг бүрэн дүүрэн уучилж, хайрлаж байгааг чинь би үүнээс мэдлээ. Чин сэтгэлийн минь талархлыг болгооно уу гээд үсрэн босож эллин эрийн өмнө лужир биеэрээ ханхайн зогссонд зочныхоо эрэмгий дайчин байдал, гялалзсан хар нүд, аргил, учир битүүлэг дуунаас бараг айн ширвээджээ. Зочин нь
— Чиний санал өөр хэнийг ч бол уяруулан татах сайхан санал байна. Би үүнийг чинь дагах арга алга. Хүлэг морь минь хантаараастай, бараа бологсод минь хүлээн байна. Сайн сууж байгаарай, Цалойкос! гэжээ.
Хувь заяа ийм гайхалтайгаар золгуулсан найз нөхөд тэврэлдэн салах ёс гүйцэтгэсэн бөгөөд эллин эр
— Би чамайг хэн гэж байх юм бэ? Сэтгэлд минь үүрд хадаатай байх найз минь чамайг хэн гэдэг юм бэ? гэж асуусанд цаадах нь түүнийг удтал ажиглан харснаа гарыг нь дахин атгаж
— Намайг хүмүүс цөлийн эзэн гэдэг юм. Би бол дээрэмчин Орбасан гэжээ.


_________________________________
Амжилт гэж амжиж чадахыг хэлнэ.

Пирамид аа Надад хагас дутуу нэг юм байна хө. Ингэж төгсч байх юм.
"Хөөрхий охин тийнхүү сохор итгэлээс болж осолдсон байжээ. Та нарт яримаар гэхдээ бас
ийм эмгэнэлт явдалтай холбоотой нэгэн үлгэр санаанд минь оров гэж инжаан өгүүлэв."
Энэнээс цааш байна уу? байвал энэ хүртэлхийг нь хоёулаа хамтраад гялс оруулаад дуусгачих уу?

ШПЕССАРТ ДАХЬ БУУРЧИЙН ГАЗАР

Олон олон жилийн өмнө Шпессартын зам муу хэвээрээ, түүгээр одоогийнх шиг олон хүн хөлхдөггүй байсан үед эл ойд хоёр залуу явж байжээ. Нэг нь арван найм орчим насны, дархны мэргэжилтэй залуу, нөгөө нь дөнгөж арван зургаа хүрсэн бололтой, инжаан бөгөөд анх удаагаа алсын аянд гарсан нь энэ ажээ. Хэдийнэ орой болоод лужир лужир эвэрлэг моддын сүүдэр тэдний яваа зөргийг харанхуйлан тусчээ. Дархан урагш зоригтой алхлан дуу исгэрч үе үе Зоригт хэмээх нохойтой энэ тэр юм хүүрнэн явнам бөгөөд шөнө болох хариугүй дөхсөн, дараачийн дэн буудал бүр ч хол байгаад ер санаа зовсон янзгүй байх аж. Гэтэл инжаан Феликс айсан янзтай байн байн эргэж харах ажээ. Салхинд модод шуугихад ард нь хөлийн чимээ гарах шиг, зам дээрх бутас ганхам найгаж тал тал тийш налахад тэдний цаана хүний царай харагдах шиг түүнд санагдана.
Залуу инжаан уг нь тийм зориг зүрхгүй, мухар сүсэгтэй хүн биш билээ. Суралцаж агсан Вүрцбургт нөхдийнхөө дунд айхыг мэддэггүй, зүрхтэйд тооцогддог байсан боловч харин өнөөдөр нэг л жигтэй байлаа. Шпессартын тухай түүнд хүмүүс элдэв зүйл ярьсан бөгөөд тэдний ярьснаар бол энд дээрэмчдийн том бүлэг хар хэргээ тарьж сүүлийн хэдэн долоо хоногт үүгээр аялан явагсдыг тонон дээрэмдсэн, тэр ч байтугай саявтархан хүн амины аймшигтай хэрэг хэд хэд гарсан ажээ. Тэд хоёулхнаа тул амь насаа алдчих вий гэхээс яльгүй айж явлаа. Ойн захад хоноглолгүй дахин нэг өртөө явахаар дархныг даган гарсандаа харамсан байв.
— Чи л намайг энэ аймшигт ой руу ятгасаар дагуулж орсон тул энэ шөнө үхтэл дэлсүүлж амь нас, аливаа бүхнээ алдах аваас чиний л буруугаас болж тэр шүү, дархан минь гэж түүний хэлсэнд цаадах нь
— Битгий туулай зүрхэл. Жинхэнэ гар урлалчин залуус чухамдаа юунаасаа айх билээ. Юунд чи ийм юм бодно вэ? Шпессартын эрхэм хүндэт дээрэмчид биднийг дайран довтолж амь насыг маань хороож гийгүүлнэ гэж чи бодож байна уу? Юу боллоо гэж тэд өөрсөндөө тийм төвөг удах билээ? Үүргэвчинд минь байгаа цайны ганц хүрэм юмуу ганц талерийн төдий хоолны минь мөнгийг авах гэж тэр үү? Амь насанд нь хүн халдахуйц анхаарал татах хүн бол хөсөг тэрэг хөллөж, алт, торго алаглуулан гоёсон байх ёстой шүү дээ гэсэнд Феликс
— Байз! Ойд шүгэлдэх шиг болохыг сонсохгүй байна гэж уу? хэмээн айн шивгэнэв
— Мод шуугиулан салхи л исгэрч байгаа нь тэр, зүгээр л хурдхан шиг явж үз. Одоо нэг их удахгүй.
— Амь насанд халдах тухай чи аятайхан ярилаа. Чамаас бол тэд юутайг чинь асууж, нэгжиж юуны өмнө цайны ганц хүрэм, хэдэн мөнгө зоосыг чинь авна. Харин намайг бол алт болон тансаг алтан чимэг авч яваа тул юуны өмнө нам цохиж ална гэж инжаан залгуулан ярив.
— Түүний төлөө яалаа гэж чамайг нам цохих билээ. Дөрөв юмуу таван хүн цэнэглэсэн буугаа бидэн рүү харуулан тэр бутнаас гарч ирэн нэн эелдэгхнээр «Ноёдоо та нарт авч яваа юм юу байна вэ, ачаа барааг тань хөнгөлж тус болъё» гээд л энэ мэт яруухан үг урсгана. Тэгэхлээр чи мулгуу амьтан биш учраас үүргэвчээ нээн шар хантааз, цэнхэр хүрэм, хоёр цамц болон хүзүүний зүүлт, бугуйвч сам шүүр хийгээд өөр байгаа юм бүхнээ эелдэгхэн шиг гаргаж тавиад амь насы минъ өршөөж энэрсэнд талархах юм байгаа биз дээ? гэж нөхрийнхөө хэлэхэд Феликс
— Юу? Загалмай зүүлгэсэн эх, эрхэмсэг гүн ахайдаа зориулсан чимэг зүүлтээ би өгөх юм гэж үү? Тэгснээс амиа өгсөн минь дээр. Тэгснээс зоосны нүхээр огтчуулсан минь дээр. Тэр ахайтан эхийн минь оронд эх болж, арван настайгаас минь эхлэн өсгөн хүмүүжүүлж эзэмших мэргэжил, өмсөх зүүх бүхнийг минь даасан биш билүү? Тэгтэл одоо түүндээ очиж инжаан багшид захиалсан зүйлийг нь өөрийн гараар хийснээ болон хийж сурсан нарийн чамин гоёл чимэглэлээ үзүүлэх болоход, тэр бүхнээ бас түүний өгсөн шар хантаазыг дээрэмчдэд өгөх юм гэж үү? Үгүй, загалмай зүүлгэсэн эхдээ зориулсан гоёл чимэглэлээ өөдгүй амьтдад өгснөөс үхсэн минь дээр! гэв.
— Битгий тэнэглэ! Чамайг алж орхих юм бол нөгөө гүн ахайтанд чинь чимэг зүүлт нь оногдохгүй тул түүнийгээ өгөөд амьтайгаа үлдсэн чинь дээр гэж дархан хэлэв. Феликс хариу хэлсэнгүй. Хэдийнэ шөнийн харанхуй нөмрөөд шинэдийн сарны туяанд таван алхмаас цааших юм үл үзэгдэнэ. Тэр улам айн түгшиж нөхрөө бүр ойрхон бараадан явнам бөгөөд өөрийн ярьсан зүйлийг хэрэгжүүлэх үү, яах вэ гэж эргэлзэн байлаа. Дахиад бараг нэг цаг хэртэй шамдан явсны эцэст тэд алсад гэрэл улалзахыг харав. Залуу инжаан энэ лав дээрэмчдийн үүр биз, итгэх хэрэггүй гэсэн боловч дархан нь дээрэмчид газар доор агуй сэлтэд орогнодог тул энэ бол ойн захад тааралдсан хүний зааж өгсөн тэр дэн буудал лав мөн гэжээ.
Энэ нь урт боловч нэгэн навтгар байшин байсан бөгөөд үүдэнд нь нэг тэрэг зогсож байлаа. Мөн хажуугийн нь жүчээнд морь үүрсэх дуулдав. Дархан өөрийн нөхрийг хавтас нь нээлттэй нэгэн цонх руу даллан аваачаад өлмий дээрээ өндийн харвал өрөөн доторхи зүйлс илхэн аж. Зуухны дэргэд түшлэгтэй сандалд нэгэн эр шигдэн суугаад унтаж байнам бөгөөд өмссөн зүүснийг нь үзвэл хөтөч, үүдэнд байгаа тэрэгний эзэн бололтой ажээ. Зуухны нөгөө талд нэг авгай охины хамт утас ээрэн байна. Хананд тулган тавьсан ширээнээ нэг эр өмнөө аяга бор дарс тавьж гараараа нүүрээ даран суух тул тэд түүний царайг харж чадсангүй. Хувцас хунарыг харвал сурвалжит хүн шиг дарханд санагджээ.
Тэднийг тийнхүү сэм ажиж байтал байшин дотроос нохой хуцсанд дархны Зоригт хэмээх нохой хариу хуцвал нэг бүсгүй үүдээр шагайн явуулын улсыг харав.
Хооллож хонуулна гэсэн тул тэд дотогш орж хүнд үүрэг, таяг, малгай сэлтээ буланд тавиад ширээнээ суугч эртэй нийлэв. Тэдний мэндлэхэд нөгөө эр толгой өндийлгөн нөхөрсгөөр хариу мэндэлсэн бөгөөд нүдэнд дулаан залуу байлаа.
— Та нар орой болсон хойно аян замд гарсан улс юмаа. Ийм харанхуй шөнө Шпессартаар явахаасаа айсангүй юу? Би л хувьдаа дахиад нэг цаг хэртэй газар дөхсөнөөс энэ буурчийн газар морио амраасан нь дээр гэж бодлоо гэж тэр эр хэлсэнд дархан
— Эрхэм ээ, юу боловч энэ таны зөв. Сайхан хүлгийн төвөргөөн өөдгүй амьтдын чихэнд хөгжим мэт дуурсан цагийн зайтай газраас даллан дуудах биш үү. Харин дээрэмчид өөрсдөө энэ тэрхэн өгөхөөс өөр аргагүй шахам бидний мэтийн ядуу залуусыг ой дундуур явахад тэд бидний төлөөнөө ганц ч алхам гарздахаас төвөгшөөх бус уу? гэж хариулсанд явуулын улсын чимээнээр сэрж мөн ширээнээ тэдэнтэй нийлэн суусан хөтөч
— Энэ ч ёстой үнэн шүү. Ядуу хүнээс тэд яахаа алдсан мөнгөний шуналаа дарах юм олохгүй. Харин тэд улайрсандаа ядуу хүмүүсийг алсан юмуу эсвэл бүлэгтээ нэгдэж дээрэмчин бол гэж албадсан сураг байдаг юм гэж ярианд оролцов.
— Ойд орогнодог тэр хүмүүс тийм янзтай байдаг бол энэ байшин бидэнд нэмрээр бага юм шиг вэ дээ. Бид дөрвүүлхнээ, энэ буудлын зарцыг оролцуулбал тавуулхнаа байна шүү дээ. Хэрэв тэд арвуулаа дайръя гэж бодвол бид тэдний эсрэг хэрхэх билээ? гэж инжаан залуу хэлээд
— Түүнээс гадна энэ дэн буудлынхан шулуун шударга улс мөн эсэхийг хэн мэдэх билээ гэж аяархан шивгэнэв.
— Энэ талаар зоволтгүй. Энэ дэн буудлыг мэдэх болсоор би арван жил болж байгаа боловч муу юмны сураг ажиг ер мэдээгүй юм. Эр нөхөр нь гэртээ байх нь ховор, бор дарсны наймаа хийж явдаг юм гэж хүмүүс хэлцдэг, авгай нь хэнд ч гэм хор санадаггүй, ноомой эхнэр. Эрхэм ээ, ийм юм ярих юм бол буруу шүү! гэж хөтөч хэлсэнд сурвалжит залуу эр үгийг нь залгуулан авч
— Гэвч түүний хэлснийг бүрэн няцааж болохгүй гэж би бодож байна. Энэ ойд явж байгаад ул мөргүй алга болсон хүмүүсийн тухай яриаг санаж байгаа биз дээ. Тэдний ихэнх нь урьд нь энэ дэн буудалд хоноглоно гэж ярьсан байтлаа хоёр, гурван долоо хоног сураг чимээгүй болчиход нь мөрийг нь мөшгөн явсаар эндээс ирж асуухад хэн ч үүгээр үзэгдээгүй гэсэн хариу сонсож байсан гэдэг юм. Тэгэхлээр энэ ч бас сэжигтэй юм шүү гэсэнд дархан
— Тэнгэр минь! Үүдийг нь эзлээд авчих юм бол торон цонхтой энэ дөрвөн ханан дундаас мултарч гарна гэж саналтгүй тул энд хоноглосноос нэг аятайхан шиг модны нөмөрт шөнийг өнгөрөөвөл илүү дээр бизээ гэж дуу алдав.
Тэд бүгдээрээ ийн ярилцсаны эцэст бодолд автацгаалаа. Ойд агч эл дэн буудал хүчинд автаад ч юмуу эс бөгөөс сайн дураараа ч юмуу дээрэмчидтэй санаа нэгссэн биш байлгүй гэх газар ер үгүй ажээ. Унтаж байгаад дээрэмчдийн гарт хороогдсон аян замын улсын тухай яриа нэлээдийг сонссон тэдэнд энэ шөнө түгшүүртэй санагдаж байлаа. Амь насанд нь хүрдэггүй юмаа гэхэд гарах газар, барих зэвсэг үгүй, ойн эл дэн буудалд бүгэгсдийн нэг хэсэг нь авч яваа зүйлийнхээ заримыг нь дээрэмдүүлчих вий гэхээс сэтгэл нь шимшрэн байлаа. Тэд аягатай дарсаа сэтгэл гонсгор, царай барайлган гөлрөн уух ажээ. Залуу эрхэм нь хүлэг морио унан найдвартай задгай тал руу давхин одохсон гэж, дархан бол гартаа бүлтэй арван хоёр нөхөр минь бороохойгоор зэвсэглэчихээд өөрсдийг минь хамгаалан зогсож байгаа болоосой гэж дор дороо хүсэн инжаан Феликс амь насаа гэхээсээ илүү ивээн тэтгэгч авгайд зориулсан зүүлт чимгээ алдчих вий гэж харуусан байлаа. Гансаа сорон утааг нь үе үе үлээн бодлогошрон суугаа хөтөч харин
— Ноёд оо! Унтаж байхад маань тэд дайрахгүй байвал барав. Миний хувьд надтай хамт нэг нь шөнөжин сэрэнгэ байвал л болох нь тэр гэж аяархан хэлсэнд нөгөө гурав
— Би, би хэмээн,
— Тэртэй тэргүй би унтаж чадашгүй гэж сурвалжит залуу нэмж хэлэв.
— Тэгвэл сэрэнгэ байхын тулд ямар нэг юм хийх хэрэгтэй. Нэгэнт бид дөрвүүлээ байгаагаас хойш хөзөр тоглож болох юм. Нэгд нойр хүрэхгүй, хоёрт цаг хурдан өнгөрнө гэж хөтөч өвгөн хэлсэнд
— Би ер хөзөр тоглож үзээгүй учир түүнд чинь оролцож чадахгүй гэж сурвалжит залуу хариу өчиж
— Би ч бас хөзөр тоглож ер мэдэхгүй гэж Феликс түүнийг дэмжсэнд дархан
— Тоглохгүй юм бол бид яах болж байна вэ? Дуулцгаах уу! Тэгвэл өөдгүй амьтдыг өдөөн дуудсанаас ялгаагүй тул болохгүй. Эсвэл оньсого таалцах уу? Гэтэл энэ маань удаан үргэлжлэхгүй. Яавал дээр вэ гэдгийг та нар мэдэж байна уу? Ямар нэг юм ярьцгаавал яасан юм бэ? Хөгжөөнтэй юмуу ноцтой, үнэн юмуу зохиомол ямар ч юм ярилаа гэхэд хөзөр тоглохтой адилхан цаг нөгцөөж сэрэнгэ байлгана шүү дээ гэв.
— Та нарыг яриад эхэлбэл ч таатай л байна. Гар урлалчин та нөхөд газар бүр явдаг улс болохоор ярих юмтай байж таарна. Учир нь хот бүхэн өөрийн домог түүхтэй байдаг шүү дээ гэж сурвалжит эр инээвхийлэн хэлсэнд
— Тийм ээ, энэ тэр юм сонсох нь сонсдог л юм. Чухамхүү ийм юм сонсгохын тулд таны мэт сурвалжит ноёд нэн гайхамшигтай зүйлс бичсэн номуудыг шамдан судалцгаадаг билээ. Бид мэтийн бүдүүн бараг гар урлалчдыг бодоход та бүхэн илүү ухаалаг сайхан зүйлс мэднэ шүү дээ. Хэрэв би эндүүрээгүй бол та эрдэмтэн юмуу оюутан байж таарна гэж дархны хариу өчсөнд залуу эрхэм инээвхийлэн
— Эрдэмтэн бишээ. Харин оюутан мөн. Амралтаараа нутаг орноо зорьж яваа юм. Бидний үздэг номд та нарын энд тэнд сонсон дуулсныг бодоход тийм ч яриад байхаар юм байдаггүй юм. Тиймээс бусад чинь сонсох хүсэл бүхий байгаа үед яриад л эхлэх хэрэгтэй шүү дээ гэсэнд хөтөч
— Хэн нэг нь сайхан түүх ярих юм бол хөзөр тоглосноос илүү санагдах вий. Миний бие ямагт хээр хөдөө сажлуулан, зэрэгцэн алхах хүний сайхан яриа хөөрөөг сонсох дуртай. Агаар тэнгэр муу үед заримыг нь ямар нэг юм яриулах болзолтойгоор тэргэндээ суулган эцэс төгсгөлгүй үргэлжлэх намтар түүх мэдэх хань нөхөртэй болов гэж бодохоос түүнийг хайрлах сэтгэл төрдөг билээ гэж хариу өчжээ.
— Би ч бас ялгаагүй, хүний ярихыг сонсох тун дуртай. Тэгээд ч Вүрцбургд агч инжаан багш минь үүх түүх хэт уншиж ажилдаа цалгардуузай гэж ном уншихыг минь шууд хориглодог байсан юм. Тиймээс өглөө болтол ярьсан ч дундарч барагдашгүй их зүйл ярьж чадна гэдгийг чинь би тухайлж буй тул дархан минь чи шагшин гайхам зүйл ярь л даа гэж эалуу инжаан үг хавчуулав. Үг хэлээ хурцалсугай гэж дархан дарсаа уугаад ийн ярьж эхлэв:



_____________________________
Авах хvнд нэг vг ч эрдэнэ
Орхих хvнд мянган сургаал ч улиг. Д.Равжаа

БУГАТ ЗООСНЫ ТУХАЙ ДОМОГ

Обершвабенд нэгэн цагт тэр хавийнхаа хамгийн сүрлэг нь байсан Хоенцоллерүүдын шилтгээний туурь одоо ч хүртэл байсаар байдаг юм. Тэр шилтгээн эгц өндөр дүгрэг уулын орой дээр орших бөгөөд түүний шовх өндөрлөгөөс алс холын газар нутаг нь илхэн харагдмуй. Тийм алс болон эл шилггээний бараа xapaгдах эргэн тойрны газар нутгаас ч бүр алс холд Цоллеруудын эрэмгий удмаас айн сүрдэцгээж, тэдний нэрийг германы бүх нутагт мэддэг, бишрэн шүтдэг байжээ. Чингээд олон зууны тэртээ, миний мэдэхээс лав л дарь гэдгийг мэддэггүй байх үес эл бат бэх шилтгээнд Цоллерын угсаа залгамжлагч төрөлхийн этгээд араншинтай нэгэн гүн аж төрөн сууж байжээ. Түүнийг албат нартаа хатуу ширүүн, хөршүүдтэйгээ дайсагналцдаг гэж хэлэх арга үгүй боловч догшин харц, зангидсан хөмсөг, олон таван үггүй дүнсгэр дүр төрхөөс нь болоод хэн ч түүнд итгэн дотночилдоггүй байжээ.
Хээр хөдөө давхиж явахад замд нь тааралдсан хүн даруй малгайгаа авч мэхийн ёсолж «Эрхэм гүнтэн, сайн байна уу? Өнөөдөр сайхан өдөр юмаа» гэхэд «Тэнэг амьтан» гэх юм уу «Мэдэж байна!» гэж хариулдаг тул бусад хүмүүсийн адил зүй эохистой ярьж хөөрч байхыг нь шилтгээнд нь байдаг зарц нараас нь өөр мэдэх хүн цөөн ажээ. Хэн нэг хүн өөрт нь юмуу моринд нь таагүй явдал гаргах юмуу уулын хавцалд морин тэрэгтэй тариачин тааралдаад яаран зам тавьж өгч чадахгүй бол хараал зүхэл урсган уур хилэнгээ тайлдаг гэнэ. Тэгэхдээ энэ мэт тохиолдолд ямар нэг тариачныг зодож нүдэж байсныг нь дуулсан хүн ер үгүй ажээ. Гэвч хавийнх нь улс амьтан түүнийг «Цоллерны муухай аашт» гэдэг байжээ.
Цоллерны муухай ааштын авгай нь харин огт өөр, таван сарын нарлаг өдөр мэт ялгуун, найрсаг ааштай юмсанжээ. Авааль нөхрийнхөө хатуу ширүүн үгэнд гомдсон улсыг тэр найрсаг үг хэл, ивээл зөөлөн харцаараа тайтгаруулан эр нөхөртэйгөө эвлэрүүлдэг гэнэ. Ядууст чадах бүхнээрээ тусалдаг бөгөөд халуу шатсан зуны өдөр юмуу нүд чихгүй цасан шуурганаар эгц уулын уруу бууж ядуус болон өвчтэй хүүхдийг эргэхээс зүрхшээдэггүй бөгөөд ийн явах замд нь гүн тааралдвал «Тэнэг амьтан, би мэдэж байна» гэж уурсан хэлчихээд замаа хөөн оддог аж.
Өөр авгай нарын хувьд бол эл дүнсгэр байдал нь айлгаж эмээлгэх байсан биз. Эс бөгөөс эр нөхөр минь л тэднийг тэнэг амьтад гэж байгаагаас хойш ядуус надад ямар хамаатай билээ гэж бодох юмуу бардам сэтгэл, дургүйцлээсээ болоод ийм дүнсгэр эр нөхрөө хайрлах сэтгэл нь хөрч хөндийрэх байсан бизээ. Гэтэл Цоллерны Хедвиг гүн ахай ийм хүн биш байжээ. Түүний бие урьдын адил гүнтэнг хайрлан баргар магнайн нь үрчлээг тэнийлгэх гэж хичээн, сайхан цагаан гараараа илбэн энхрийлж хүндлэн дээдэлдэг бөлгөө. Он жил, өдөр хоног улиран өнгөрсний эцэст гүнгийн угсаа залгамжлах хүүг тэнгэр заяасан тул бяцхан хүүдээ энхрий ялдам эх хүний эцэс төгсгөлгүй халамжаа зориулах болсон боловч эр нөхрөө хайрлах хайр нь түүнээс дутуугүй байлаа. Түүнээс гурван жил өнгөрөх хугацаанд Цоллерны гүн зөвхөн хишиг өдөр л хүүгээ хоол цайны цагаар ширээнээ суухдаа харах бөгөөд асрагч эх нь түүнийг өвөр дээр нь авчирч тавимуй. Тэгэхэд нь тэр хүүгээ хүйтэн хөндий харж сахал дороо энэ тэрхнийг бувтнаад буцааж өгнө. Бяцхан хүүг «аав» гэж хэлэхтэй болоход гүн асрагч эхэд нь нэгэн зоос өгсөн хэдий боловч хүүдээ ер царай өгсөнгүй.
Гурван насны нь ойн өдөр гүн хүүхдээ юуны өмнө өмд өмсгөж, хилэн торгоор хувцаслахыг тушааж, дараа нь өөрийн хилэн хар хүлэг болон өөр нэг сайхан хүлэг морь эмээллэж авч ир гээд хүүг тэврэн давируулаа тачигнуулсаар эргүүлгэн шатаар буужээ. Үүнийг үзээд гүн ахайтан Хедвиг гайхсан байна. Хэдийгээр эр нөхрөө ийш тийш одоход нь хаачих гэж байгаа, хэзээ эргэж ирэхийг нь ер асуудаггүй байсан боловч энэ удаад хүүхдэдээ сэтгэл зовон ам нээж
— Гүн еэ, та аян замд одох нь уу? гэсэнд хариу дуугарсангүйд нь
— Хүүг авч явж яах нь вэ? Куно надтай хамт салхинд гараг л дээ гэжээ.
— Би мэднэ ээ гэж Цоллерны муухай аашт хариу өгөөд цааш оджээ. Чингээд гадаа гармагцаа хүүг өрөөсөн хөлнөөс нь өргөн эмээл дээр суулгаад алчуураар бэхлэн өөрөө хилэн хар хүлэгтээ сэвхийтэл мордож хүүгийн унасан хүлгийн цулбуураас хөтлөн шилтгээний хаалгаар галгиулан гарчээ.
Эцгийн хамт уулын уруу ийнхүү алхуулан явах нь хүүд эхлээд нэн таатай санагдсан учир алга ташин хөхөрч хурдан давхисугай гэж хүлгийнхээ дэлнээс зууран сэгсчиж явсанд гүн бахархан баярлаж,
— Эрэлхэг эр болох юм байна гэж нэг бус удаа дуу алджээ.
— Талд бууж ирмэгцээ гүн галгиулахын оронд хатируулсанд бяцхан хүү ухаан алдатлаа айж аяархан яваач гэж эцгээсээ анхандаа нэн зүрхшээн гуйсан боловч эцэг нь улам улам хурдан давхиж хүчтэй салхи хөөрхий Куног амьсгалах аргагүй болтол нь алгадаж эхэлсэнд аяархан уйлж, тэгснээ бүр тэсч ядаад эцэст нь буй чадлаараа бархирчээ.
— Би мэдэж байна тэнэг минь! Эхлээд морь унахдаа хүүхэд бүхэн уйлдаг юм! Дуугай бол, эсвэл гэж эцэг нь загнаж хүүгээ сүр далайлган зоригжуулах гэтэл яг энэ үес өөрийн нь морь цамнан булгисанд тэр хөтөлж яваа мориныхоо цулбуурыг алдчихжээ. Тэгээд морио номхруулах гэж оролдсоор сая нэг юм санасандаа хүрч сэтгэл түгшин хүүгээ эргэж харвал хүүгийн нь унаж явсан морь шилтгээний зүг унасан эзэнгүй давхиж явлаа.
Цоллерны гүн хэдий тийм хатуу ширүүн, дүнсгэр эр боловч эл агшинд түүний сэтгэл энэлэн шаналжээ. Хүүгээ зам дээр тасар татуулчихсан хэвтэж байгаа биз гэдгээс өөр бодол толгойд нь орсонгүй тул сахлаа зулгаан гашуудан уйлжээ. Буцаж хичнээн давхивч хүүгийн нь ул мөр ер үзэгдсэнгүйд үргэж бусгасан хүлэг түүнийг замын хажуугийн усны сувагт шидчихсэнээс зайлахгүй гэж бүрэн итгэв. Тэгтэл өөрийг нь дуудах хүүхдийн дуу ардаа гарахыг сонсоод давхийн эргэж хараад юу үзсэн гэж бодно! Нэгэн настай авгай замаас холгүй модны доор хүүг нь өвөр дээрээ бүүвэйлэн сууж байлаа.
— Эмгэн шулам чи хүүд минь яаж зүрхэлж хүрээ вэ? Одоохон надад авчирч өг гэж гүн машид хилэгнэн хашгирсанд нөгөө муухай царайтай хөгшин авгай
— Эрхэм ээ, та тэгтлээ бүү яар, тэгтлээ бүү яар! Омголон хүлгээсээ болж та огооршгүй гасланд учрах байсан шүү! Залуу эзэнд намайг яаж хүрэв гэж та асууж байна уу? Тэгвэл морь нь эрчээрээ давхиж, хүү тань өрөөсөн хөлөөрөө дөрөөндөө чирэгдэн үс нь бараг газар шүргэх шахам явахад нь би хормогчиндоо тосч авсан юм даа гэж хариулбал Цоллерны эзэн
— Би мэднэ ээ! Одоо түүнийг нааш нь өг! Би бууж болохгүй, морь минь догшин учир хүүг өшиглөж мэднэ гэж дурамжхан хэлсэнд
— Надад бугат зоос ганцыг хайрла! гэж нөгөө авгай зүрхшээсэн янзтай гуйжээ.
— Тэнэг амьтан! гэж хашгираад гүн хэдэн бутархай мөнгө модны ёроолд суугаа түүнд шидэж өгчээ.
— Үгүй ээ! Ганц л бугат зоос надад хэрэгтэй юмсан гэж авгай хэлсэнд гүн
— Юун бугат зоос! Чи өөрөө бугат зоосны ч үнэгүй амьтан. Хүүг даруй нааш нь өг, эсвэл би нохдоо чам руу турхиран тавилаа шүү! гэж хийрхэн өгүүлбэл цаадах нь
— Өө, тийм үү? Би бугат эоосны ч үнэгүй юм бий? гэж тохуутай жуумалзаад
— Май! Танай өв хөрөнгөнөөс юу нь нэг бугат зоосны үнэ хүрэхийг үзэх хүн байх вий, харин энэ бутархай мөнгөө өөрөө ав гээд гурван бяцхан зэс зоосыг гүн рүү тун мэргэн шидсэнд тэд нь гүнгийн гарт байсан арьсан хүүдий рүү шуудхан жингэнээд л орчихжээ.
Эл гайхалтай овсгоо самбааг үзээд гүн хэдэн минутын турш хэлэх үгээ олж ядан гайхаж байсан боловч эцэст нь уурсан хилэгнэжээ. Тэгээд буугаа шүүрэн авч гохыг нь мултлан авгайн зүг шагайжээ. Цаадах нь бяцхан гүнг энхрийлэн үнсэж, өвөр дээрээ дэгүүлж дэрвүүлэн байсан тул сум юуны өмнө хүүд тусахаар байлаа.
— Чи бол сайн, төлөвхөн хүн юм. Энэ л янзаараа байвал элдэв гачланд учрахгүй гэж тэр авгай хэлснээ хүүг өврөөсөө буулгаад гүнг хуруугаараа занган — Цоллерн, Цоллерн, та надад нэг бугат зоосны өртэй үлдлээ шүү гэж хэлчихээд гүнгийн хараал зүхлийг ер тоолгүй нягт шар модон саваа тулсаар ой руу ягуухан явсаар оржээ. Дагалт хиа Конрад нь айсандаа салгалан бууж бяцхан гүнг эмээл дээрээ суулгаж өөрөө араар нь сундлаад эзнийхээ араас шилтгээний зүг оджээ.
Морь хатирмагц уйлж бахирсан учир хүүгээ зүрхгүй, олигтой юманд сургана гэж саналтгүй юм байна гэж бодсон тул энэ нь Цоллерны муухай аашт түүнийг дагуулж мориор давхисан эхний бөгөөд эцсийн зугаалга болсон төдийгүй хүүг ямагт зэвүүцэн харж, эцэгтээ эрхлэх гэж царайчлан өвдөг рүү нь хүрч очиход «Би мэднэ ээ! Тэнэг амьтан!» гэж хашгиран, зайл гэж дохиж, зангадаг болжээ. Хедвиг авгай эр нөхрийнхөө аливаа муу ааш занг дуртайяа тэвчин өнгөрөөдөг байсан боловч гэм зэмгүй хүүд ийм хүйтэн хөндий байдагт нь туйлын их гомджээ. Ямар нэг үл ялих алдаа эндлийн төлөө бяцхан хүүг гүн хатуу ширүүн цээрлүүлэх бүрт айсандаа хэд хэдэн удаа өвдөж, эцэст нь ид залуу насандаа зарц шивэгчин нар болон хавийнхаа улсыг, хамгаас харуусалтай нь хүүгээ гашуудлын мананд умбуулан наснаас нөгчжээ.
Энэ үеэс эхлэн гүнгийн сэтгэл санаа бяцхан хүүгээс улам улмаар хөндийрсөөр түүнийг асрагч эх болон шилтгээний ламд өсгөн хүмүүжүүлсүгэй гэж өгсөн ба төдөлгүй дахин нэг баян авхайтай гэрлэж, тэр нь жилийн дараа ихэр хүү төрүүлснээс хойш хүүгээ бүр ч хайхрахаа больжээ. Нэгэнтээ амь насыг нь аварсан эмгэнийд зочлон очих нь Куногийн хамгийн дуртай аялал байлаа. Тэр эмгэн Кунод наснаас нөгчсөн эхийн нь тухай болон түүний бие өөрт нь хичнээн их ач тус болсныг ямагт ярина. Тэр эмгэнийг Фельдхаймерин гэх бөгөөд тэднийд ийм олон бүү очиж бай, тэр чинь наана ч үгүй, цаана ч үгүй шулам шүү дээ гэж зарц шивэгчингүүд Куног ятгадаг байлаа. Гэвч шулам гэж ер байдаггүй, зарим авгай нар илбэддэг, галын шилээвэр, шүүр сэлт унаж агаарт нисдэг гэдэг нь цуу үг гэж шилтгээний лам түүнд сургасан тул жаал хүү тэднийд очихоосоо ер айдаггүй байлаа. Учрыг нь ухаж мэдэхгүй зүйл эмгэн Фельдхаймеринд зөндөө байдаг, тэрчлэн аавынх нь мөнгөний хүүдийд нэн мэргэнээр гурван зоос шидэж хийснийг нь тэр сайтар санаж байгаа, мөн элдэв янзын тос, ханд бэлтгэн, хүн, адгуус амьтныг эдгээдгийг нь мэддэг боловч тэр эмгэнд нэгэн таваг байдаг, түүнийгээ гал дээрээ дүүжлэхэд нь аймшиггай аянга нижигнэдэг гэж хүмүүсийн ярилцдагт нь итгэдэггүй, түүнийг огт үндэсгүй худал үг гэдгийг нь мэддэг байлаа. Өвчтэй морийг анагаах янз бүрийн арга, галзуу нохойд уулгах ханд, эагасны өгөөш бэлтгэх гэх мэт янз бүрийн хэрэгтэй зүйлийг тэр эмгэн бяцхан гүнд зааж өгдөг байлаа. Асрагч эх нь наснаас нөгчсөн бөгөөд хойд эх нь ер санаа тавихгүй тул эмгэн Фельдхаймерин төдөлгүй Куногийн хувьд санасан бодсоноо ярилцдаг цорын ганц хүн нь болсон байна.
Дүү нар нь өсөх тусам Куногийн байдал урьд өмнөхөөсөө улам улам гаслантай болох нь тэр. Тэд нь азаар анх удаа морь унахдаа Куно шиг унасан нь үгүй тул Цоллерны муухай аашт тэднийг нэн эрэмгий, авьяастай хөвгүүд хэмээн гойд хайрлан өдөр бүхэн уул талаар дагуулан давхиж өөрийнхөө ойлгож мэддэг бүхэнд сургана. Гэхдээ тэд олигтой юм сурсан нь бараг үгүй. Унших, бичихийг гүн өөрөө мэдэхгүй тул гайхамшигтай хоёр хүү нь үүнд ер цаг гарздах хэрэг байсангүй. Гэхдээ дөнгөж арван нас хүрэв үү үгүй юү эцгийнхээ адил элдвийн жигшүүрт хараал урсгаж, хэн бүхэнтэй хэрүүл үүсгэж, өөр хоорондоо муур нохой мэт уралцаж чаддаг болсон ба гагцхүү Куног чадах ов мэх зохиох болохдоо л эвсэн нэгдэж найзархах бөлгөө. Хөвгүүдийнхээ ийнхүү хэрэлдэх зодолдохыг эрүүл чийрэг, эрэмгий эрсийн явдал гэж үзэх тул эх нь энэ талаар санаа зовох нь ер үгүй, харин нэг өдөр зарц нарын нэг өвгөн гүнд учрыг ухуулан хэлсэнд «Би мэднэ ээ, тэнэг амьтан!» гэж хариулсан боловч гарцаагүй шулам мөн гэж сэтгэлийнхээ угаас боддог эмгэн Фельдхаймериний «Май, танай өв хөрөнгөнөөс юу нь нэг бугат зоосны үнэ хүрэхийг үзэх хүн байх вий!» гэж зүхсэн нь бодолд нь ямагт хадаатай явдаг тул ах дүүс бие биеийнхээ аминд хүрэхгүй байхуйц арга сэдэх хэрэгтэй юм байна гэж боджээ. Нэгэн өдөр шилтгээнийхээ хавиар гөрөөлж явтал нь хэлбэр дүрсээрээ шилтгээн байгуулахад зохимжтой хоёр уул хараанд нь өртсөнд тэнд бас шилтгээн бариулахаар даруй шийджээ. Тэгээд нэгэн дээр нь Шалксберг «Зальтын уул» гэдэг шилтгээн бариулжээ. Ихрийн бага нь аливаа хорт муу ов мэх гаргадаг учир «Бяцхан Зальт» гэдэг хоч авсан бөгөөд гүн уг шилтгээнийг түүний хочоор нэрлэхээр шийдсэн нь энэ байлаа. Нөгөө нэг уулан дээр бариулсан шилтгээнээ эхлээд нөгөө шулмыг тохуурхан Бугат зоосон уул гэж нэрлэе гэж боджээ. Учир нь тэр эмгэн түүний өв хөрөнгийг ганц бугат зоосны ч үнэгүй гэж үл тоомсорлосон билээ. Гэвч зүгээр л Хиршберг (Бугат уул) гэж нэрлэх болсон ба тэр хоёр уул одоо ч мөн л тийм нэртэй хэвээрээ бөгөөд Альпийн нуруунаа аялах аваас нүдэнд илхэн үзэгдмүй. Цоллерны муухай аашт анхандаа ууган хүүдээ Цоллерныг, бяцхан Зальтад Шалксбергийг, нөгөөд нь Хиршбергийг өвлүүлэхээр гэрээсэлнэ гэж бодож байжээ. Гэтэл авгай нь түүнийг энэ бодлоо өөрчлөхөөс нааш амар заяа үзсэнгүй. Өөрийнх нь хөвгүүд шиг догшин танхай биш тул хөөрхий хүүг тэр авгай «Тэнэг Куно» гэдэг байлаа. Тэгээд
— Тэнэг Кунод тэртэй тэргүй эхийн нь өвлөн үлдээсэн зүйл бүрэн хангалттай байтал бас сайхан, баян тансаг Цоллерныг өгөх гэж үү? Гэтэл миний хөвгүүд тус бүр ой модноос өөр юу ч үгүй ганц, ганц шилтгээнээс өөр юу ч үгүй хоцрох юм бий? гэж үргэлж үглэн байх болжээ. Ууган хүүгийн хувьд Куногийн эдлэх эрхийг үгүйсгэж болохгүй гэдгийг гүн түүнд ойлгуулах гэж оролдоод яаж ч чадсангүй, цаадах нь хэзээ ч хэнтэй ч эвлэрч яваагүй муухай зантыг сэтгэлд дотно амгаланг хүсэхийн үүднээс бууж өгөн өгтөл нь уйлж, хэрэлдэж, эцэст нь Бяцхан Зальтад Шалксбергийг, ихрийн ахмад нь болох Вольфд Цоллерныг, Кунод Хиршбергийг Балиген хэмээх бяцхан суурины хамт өв болгон өгөхөөр гэрээслэлдээ бичүүлэх болгожээ. Түүнээс хойш удалгүй гүн хүндээр өвчлөн хэвтэрт оржээ. Тэгээд өөрийнх нь насны хэмжээ болсныг эмч хэлэхэд хариуд нь «Би мэднэ ээ» гэсэн ба төлөв төвшин байж насан өөд болохыг сануулсан шилтгээний ламыг «Тэнэг амьтан» гэж хараан зүхэж амьдралынхаа туршид ямар байсан яг л тэр янзаараа хийрхэн хилэгнэж галзууран байсаар туйлын их нүгэлтний ёсоор үхжээ. Түүний шарилыг оршуулж амжаагүй байхад гүн ахай гэрээслэлийг авчраад Кунод хандан эрдэм мэдлэгээ гаргах цаг чинь одоо боллоо, гэрээслэлд юу гэж бичсэнийг өөрөө уншиж үз гэж тохуутай хэлсэн нь чухамдаа Цоллернд одоо чиний байх хэрэг ер үгүй гэсэн үг байсан ба ууган хүүгээс нь булаан авсан баян, тансаг эд хогшил, хоёр шилтгээнийг эзэмших болсондоо хөвгүүдийнхээ хамт баярлан байлаа. Куно талийгаачийн хүсэл зоригийг үг дуугүй дагасан авч өөрийн төрж өссөн, энэрэлт эхийн нь шарил, сайхан сэтгэлт шилтгээний лам байсаар байгаа, цорын ганц халамжит хүн нь болох эмгэн Фельдхаймериний дэргэд нь аж төрөн буй шилтгээнийг орхин одохдоо нулимс дуслуулахгүй байж чадсангүй билээ. Хэдийгээр Хиршберг шилтгээн нь сүрлэг, сайхан ордон боловч түүний хувьд эл хуль, уйтгартай санагдсан ба Хоенцоллерныг санан санасаар тэр лав удалгүй сэтгэлийн хэгт автах байсан биз. Гүн ахай, эдүгээ арван найман нас хүрсэн ихэр хөвгүүдийнхээ хамт нэгэн орой шилтгээний сэрүүн асарт суун уулын уруу хараа бэлчээн байжээ. Гэтэл нэгэн сайхан морьтон эр уул өөд өгсөн, араас нь гоёмсог жууз дамнасан хоёр илжиг хэд хэдэн зарц нар дагалдан яваа үзэгджээ. Энэ хэн байж таарах вэ гэж тэд хоорондоо удтал маргалдан байтал Бяцхан Зальт эцэст нь
— Хүүе, энэ чинь Хиршбергийн эрхэм ахаас маань өөр хэн байх билээ гэж дуу алдсанд гүн ахай гайхашран
— Тэнэг Куно юу? Өө, тэр биднийг хүндлэн урих гэж байгаа юм байна, бас намайг Хиршберг рүү аваачих гэж тэр гоё жуузыг авч яваа юм байна. Эрхэмсэг хүү тэнэг Куногоо би ийм сайн, амьдралын арга ухаантай хүн болчихлоо гэхэд даанч итгэмээргүй байнасанж. Эелдэг зан илүүдэхгүй, түүнийг угтахаар шилтгээний хаалга руу бууцгаая. Элэгсэг найртай байдалтай байцгаадаг юм шүү. Тэр Хиршбергт очсон хойно маань бидэнд энэ тэр юм, чамд морь, чамд бол хуяг бэлэглэж мэднэ. Эхийнх нь зүүлт чимгийг авахсан гэж би бүр эртнээс бодсоор байсан юм гэвэл Вольф
— Тэнэг Куногоос би юу ч бэлгэнд авахгүй. Бас би түүнд ер царай өгөхгүй. Харин миний бодлоор бол эрхэм дээд талийгаач эцгийн маань араас тэр мөд одвол зохино. Тэгвэл бид Хиршберг болон бүхнийг эзэмдэх бөгөөд ээж минь, танд бол бид тэр зүүлт чимгийг хямдхан өгч болох юм гэж хариулжээ.
— Ээ, тэнэг жаал! гэж эх нь хийрхэн
— Би тэр зүүлт чимгийг та нараас худалдаж авах болж байна уу? Цоллерныг та нарт өгүүлсний минь хариу энэ үү? Бяцхан Зальт минь, би тэр зүүлт чимгийг зүгээр авах ёстой гэдэг үнэн биз, тийм үү гэсэнд хүү нь
— Үхлээс өөр юм үнэгүй ирдэггүй юм шүү дээ, ээж минь! гэж хөхрөн хариулаад
— Тэр зүүлт чимэг зарим шилтгээнтэй дүйх үнэтэй гэдэг нь үнэн бол бид түүнийг таны хүзүүнд зүүж тэнэглэхгүй нь мэдээж. Куног нүд анимагц бид тийшээ давхиж очоод хувь хувиа авна. Тэгээд би өөртөө оногдсон тэр зүүлт чимгийн хэсгийг худалдана. Ээж минь, та тэгэхлээр түүний барааг ч олж харахгүй гэсэн үг гэжээ. Тэд ийн ярилцсаар шилтгээний хаалган дор хүрч очсон бөгөөд яг энэ үес Куно гүн татуургат гүүрэн дээгүүр ирж явсан тул гүн ахай зүүлт чимэгнээс болж бадарсан уураа дарах гэж хичээн биеэ барин байлаа.
Хойд эх болон дүү нараа хармагц Куно мориныхоо амыг татан бууж тэднийг эелдэгхнээр мэндчилэв. Учир нь, тэд өөрийг нь үлэмж зовоон шаналгадаг байсан хэдий боловч тэр, эл адайр авгайг эцэг минь хайрлаж байсан юм, энэ хөвгүүд нь дүү нар минь гэж боддог байлаа.
— Ээ эрхэм хүү минь, зочлон ирсэн нь ямар сайхан хэрэг вэ! Хиршбергт хэр байна даа? Тэнд идээшиж болох нь уу? Бас ийм бэлэн хаан жууз байдаг аа? Яасан тансаг эд вэ, хатан хаан ч суугаад явахад нүүр улайхгүй эд байна. Үүнд суугаад газар нутгаараа аялан явах гэрийн эзэгтэйгээр дутах юу байх вэ гэж гүн ахай найланхай дуугаар өгүүлээд ивээл дүүрэн мишээн байлаа.
— Эрхэм хүндэт ээж минь, би өдий болтол энэ тухай ер бодсонгүй шүү. Гэр орондоо ажил төрөл хийх өөр хүмүүс авч энэ хүртэл жууз аван ирсэн учир минь гэвэл гэж Куног ярьж эхэлтэл гүн ахай бөхөлзөж, нахилзан, мишээн байж
— Өө, яасан өгөөмөр, халамжтай юм бэ гэж яриаг тас дайран хэлэв.
— Сүмийн лам Иозеф мориор дориун явах тэнхэлгүй болсон билээ. Би түүнийг авах гэсэн юм. Тэр бол миний өвгөн багш бөгөөд би Цоллерноос явахдаа түүнтэй энэ тухай ярьж тохиролцсон юм. Бас уулын бэлд суудаг эмгэн Фельдхаймеринийг авч явна. Тэнгэр тэтгэх болтугай! тэр эмгэн одоо насны туйлд хүрчээ. Намайг анх удаагаа талийгаач эцгийнхээ хамт морь унан явах үес урьд нэгэнтээ амийг минь аварсан юм. Хиршбергт өрөө тасалгаа хангалттай тул тэнд насан эцэс болог гэж хэлчихээд Куно шилтгээний ламыг авахаар хэрмэн дундуур явж одов. Залуу ноён Вольф уурандаа хөмхий зуун, гүн ахайн царай хорсон зэвийж шарлангитан, Бяцхан Зальт тачигнатал хөхрөн
— Түүнээс бэлгэнд авсан морийг минь та юугаар авах гэж байна гээд
— Вольф ах аа. түүнээс бэлгэнд авсан хуягаа өг! Ха, ха, ха! нөгөө лам, эмгэн шулам хоёрыг өөр дээрээ авна гэнэ үү? Ёстой дүйсэн хос байна даа. Тэгээд тэр үдээс өмнө ламаар грек хэл заалгаж, үдээс хойш Фельдхаймерин эмгэнээр ад мөрийн юм заалгаж байж болох юм. Тэнэг Куно ямар гэгч инээдэмтэй юм хийж байгаа нь энэ вэ? гэсэнд гүн ахай хариуд нь
— Энэ чинь ердөө л бүдүүн бараг амьтан шүү дээ! Бяцхан Зальт, чи ингэж инээж хөхрөх хэрэггүй. Удам судрыг маань бүхэлд нь шившиг болгож байгаа хэрэг. Цоллерны гүн эмгэн шулам Фельдхаймеринийг луусанд дамнасан гоёмсог жуузаар залж аваачаад шилтгээндээ суулгасан гэвэл хавийн амьтны өмнө нүүрээ хийх газар бидэнд олдохгүй болох нь гарцаагүй. Энэ бол түүнд эхээс нь шингэсэн зан. Тэр нь бас ямагт өвчтэй, өөдгүй новшнуудтай зууралддаг байсан юм. Үүнийг мэддэгсэн бол эцэг нь лав авсандаа хөрвөөх бизээ гэсэнд Бяцхан Зальт
— Тийм ээ, аав лав булшин дотроосоо «Би мэднэ ээ, тэнэг амьтан» гэж хэлэх байсан биз гэж хошуу нэмсэнд
— Яг үнэн! Нөгөөдөх чинь нөгөө өвгөнөө ичих ч үгүй өөрөө сугадаад тэр ирж явна. Явцгаая, би л лав түүнтэй дахин нүүр учрахыг хүсэхгүй гэж машид зэвүүцэн дуу алджээ.
Тэд замаас нь зайлан одоцгоосон бөгөөд өвгөн багшаа гүүр хүртэл сугадан явж очоод жуузанд өөрөө оруулж суулгав. Уулын бэлд Фельдхаймерин эмгэний овоохойн үүдэнд зогссонд тэр эмгэн жижигхэн жижигхэн шил, сав суулга, ханд болон хэрэгцээтэй бусад зүйлсээ нягт шар модон таягныхаа хажууд боож тавьчихаад жуузанд суухад бэлхэн байж байлаа.
Цоллерны гүн ахайн хар муу санаандаа хүсэн байсан шиг зүйл ер болсонгүй. Хүлэг баатар Куног хачирхан гайхсан хүн тэр хавийн нутаг даяар нэгээхэн ч байсангүй. Фельдхаймерин эмгэнийг насны нь эцэст жаргаах гэсэн түүний хүслийг хүмүүс сайхан, бахдууштай үйлс хэмээн үзэж, өвгөн лам Иозефийг шилтгээндээ суулгах болсныг нь сонсоод ариун сэтгэлт буянт эзэн хэмээн магтах болжээ. Түүнийг хорсон занаж элдвээр муулдаг улс нь гэвэл хойд эх, хоёр дүү нь болой. Гэхдээ энэ нь өөрсдөд нь улам гай болж байлаа. Учир нь тийм хачин жигтэй ааш авиртай ах дүү хоёроос болж хавийнх нь улс бүгд уур уцаар болох учир тэднийг эхтэйгээ таардаггүй, байнгын хэрүүл маргаан хийж байдаг, бие биенийгээ бас аль л болох бүх арга мэхээр гомдоож байдаг юм гэсэн яриаг хариуд нь тараацгаажээ. Дүү нар нь шилтгээний нь дэргэдүүр байнга давхин өнгөрөх боловч өөртэй нь ер үг сольдоггүй, ойд юмуу талд явж байхад нь улаан нүүрээрээ тулгарах аваас харь газрын хүн мэт хүйтнээр мэндэлсэн болоод өнгөрөх нь түүний хувьд тэсвэрлэшгүй бэрх байсан тул Цоллерн Хиршбергийн гүн Куно тэдэнтэй эвлэрэх гэж хэд хэдэн удаа оролдсон боловч тэр бүр нь талаар өнгөрч, бас ч дээр нь тэдэнд шоолуулан доромжлуулахын зовлон амсмуй.
Тэднийхээ харамч, шунахай гэдгийг нь мэдэх тул зүрх сэтгэлийг нь татаж болзошгүй нэг арга нэгэнтээ сэтгэлд нь оржээ. Гурван шилтгээний бараг дунд нэг цөөрөм орших бөгөөд тэр нь Куногийн эзэмшилд харьяалагддаг байлаа. Эл цөөрөмд тэр хавийн нутагт ер үгүй сайхан цурхай, мөрөг цуглардаг бөгөөд дүү нар нь загасчлах тун дуртай тул уг цөөрмийг өөрсдийн минь эзэмшилд гэрээслэхээ мартав гэж эцэгтээ багагүй гомддог байжээ. Тэд нь мэдэгдэлгүйгээр тэнд загасчлахгүйгээр бардам улс бөгөөд тэнд загасчлуулна уу гэж аятай үг ч хэлэхийг хүсдэггүй ажээ. Энэ цөөрөм дүү нарынх нь сэтгэлд ямагт хадаатай явдгийг мэдсэн тул тэднийг уулзацгаая гэж өдөр товлон урьжээ. Нэгэн сайхан хаврын өглөө гурван шилтгээнээс гарсан ах дүү гурав бараг нэгэн зэрэг тэнд давхин очицгоожээ.
— Хүүе, харав уу, яг хэлэлцсэн ёсоор харанга дэлдэхэд Шалксбергээс гарсан юм гэж Бяцхан Зальт дуу алдсанд Хиршберг, Цоллерноос ирсэн ах нар нь «Би ч бас, би ч бас» гэж хариулцгаажээ.
— Тэгэхлээр энэ цөөрөм яг газрын дунд байдаг юм байна. Тун ч сайхан устай эд шүү гэж бага нь үргэлжлүүлэн хэлсэнд
— Тийм ч учраас би та нарыг энд ирнэ үү гэж урьсан билээ. Та нар маань загасчлах хорхойтой улс гэдгийг би мэдэх бөгөөд өөрөө ч бас хааяа дэгээ шидэх дуртай, бас ч эл цөөрмийн загас гурван шилтгээнд хүрэлцээтэй, бид нэгэн зэрэг загасчлахаар ирлээ гэхэд гурвууланд маань эрэг дээр нь дураар байх талбай элбэг тул би өнөөдрөөс эхлэн энэ цөөрөм бол бидний дундын өмч та нарын хэн нь ч энд миний нэгэн адил эрх дураараа байг гэдгийг хэлэх гэсэн билээ гэж Куно хэлжээ.
— Ээ, эрхэм ах минь та үнэхээр лут өгөөмөр сэтгэл гаргажээ. Үнэхээр та бидэнд зургаан морген ус хэдэн зуун загас жараахай өгч байна шүү дээ! Тэгэхлээр үхлээс бусад нь үнэгүй ирдэггүй гэдэг үг байдаг тул бид хариуд нь юугаа өгөх билээ! гэж Бяцхан Зальт тохуутай инээвхийлэн хэлсэнд Куно сэтгэл уяран
— Юу ч өгөх хэрэггүй. Би зөвхөн үе үе та нартай энэ цөөрөм дээр уулзаж ярилцаж байхсан л гэж хүсэж байна. Бид чинь нэг эцгийн үрс шүү дээ гэвэл
— Үгүй ээ! Бөөнөөрөө загасчлах шиг тэнэг явдал үгүй тул энэ ер бүтэхгүй. Нэг нь нөгөөгийнхөө загасыг ямагт үргээгээд болдоггүй юм. Харин тухайлбал, Даваа, Пүрэвт Куно чи, Мягмар, Баасанд Вольф, Лхагва, Бямбад би гэх мэтчилэнгээр өдөр өдрөөр ээлжлэн загасчлах нь дээр. Ингэвэл л миний санаанд яг дүйх болно гэж Шалксбергийнх нь хэлсэнд
— Тэгвэл би нэг ч удаа энд ирэхгүй гэж дүнсгэр царайт Вольф дуу алдаад
— Би юу ч зүгээр авахгүй, бас хэнтэй ч, юу ч хуваахыг хүсэхгүй. Чухамдаа бид гурав гурвуулаа үүнийг адил тэгш эзэмших эрхтэй тул загасчил гэж урьсан чинь зөв байна, Куно. Гэхдээ хойшид хэн нь эзэмших ёстойг шодоцгооё. Би та нараас илүү азтай бол загасчилж болох эсэхийг та нар надаас асууж болно шүү дээ гэжээ. Дүү нарынхаа эл балмад занд гутарсан Куно
— Би хэзээ ч шодохгүй гэж хариулсанд Бяцхан Зальт хөхрөн
— Тэгэлгүй яах вэ, энэ маань бишрэлтэй, бурхан тэнгэрээс айдаг хүн болохоор шодохыг нүгэл хилэнц гэж үзэж байна шүү дээ, эрхэм ах минь. Харин би хамгийн их бишрэлт Клаунер ч ичиж улайхгүйгээр өөр нэг зүйл санал болгоё. Одоо харьж дэгээ сэлтээ авчраад Цоллернд арван хоёр цагийн харанга дэлдэх хүртэлх хугацаанд хамгийн олон загас барьсан нь энэ цөөрмийг эзэмшиг гэвэл Куно
— Би үнэхээр тэнэг амьтан юм. Зүй ёсоор өвлөсөн зүйлийнхээ төлөө тэмцэлдэх болно гэдэг юу гэсэн үг вэ. Гэхдээ хувааж эзэмшьё гэж үнэн сэтгэлээсээ хүссэнийг минь та нар үүгээр бас мэдэх болно. Би явж загасны хэрэгслэлээ авчиръя даа гэжээ. Тэгээд тэд тус тусынхаа шилтгээн рүү явцгаажээ. Ихэр хоёр яаран сандран зарц нараа чулуу бүхнийг сөхөж, цөөрмийн загасанд өгөөш болох чийгийн өт түүлгэхээр явуулжээ. Харин Куно бол загас барьдаг ердийн хэрэгсэл болон урьд нь нэгэнтээ Фельдхаймерин авгайн зааж сургасны дагуу бэлтгэсэн өгөөшөө аван товлосон газраа хамгийн түрүүнд хүрч иржээ. Ихэр хоёрыг ирмэгц тэр хамгийн тохиромжтой газраа сонгон авцгаа гээд дараа нь өөрөө дэгээгээ шидэж эхэлжээ. Цөөрмийн загаснууд түүнийг өөрсдийнхөө эзэн гэж мэдсэн юм шиг л мөрөг, цурхай, сүрэг сүргээрээ дэгээ рүү нь хошууран оволзож, хамгийн ахмад, томууд нь багыгаа гэдрэг шахан зайлуулах ажээ. Эгшин тутамд тэр нэг нэгээр нь татан гаргасаар байсан бөгөөд дахин дэгээ шидэх бүрт нь хорь, гучаараа амаа ангалзуулан хурц үзүүрт дэгээг нь үмхэх гэж дайран байлаа. Дэгээ шидэж эхлээд хоёр цаг ч болоогүй байтал түүний хавийн газар хамгийн сайхан загаснуудаар дүүрсэн тул загасчлахаа болиод хэр амжилттай байна вэ гэж үзэхээр дүү нар руугаа очжээ. Бяцхан Зальт ганц жаахан мөрөг, хоёр муу мөгц, Вольф гурван цулбуурт загас, хоёр өчүүхэн жараахай барьсан бөгөөд Куногийн барьсан учиргүй олон загасыг тус тусынхаа байгаа газраас хэдийнэ харсан тул хоёул уруу царайлан байлаа. Куног дүү Вольф дээрээ явж очиход цаадах нь галзууртлаа уурлан үсрэн босож дэгээнийхээ утсыг тасар татаж, уургаа хугачин цөөрөм рүү шидээд
— Нэгийн оронд мянган дэгээ шидээд тус бүрийг нь энэ амьтад нэг «нэгээрээ үмхээд авдаг болоосой гэж чанга гэгч нь хэлээд
— Үнэнээр яваад бүтдэг юм гэж ер үгүй. Ад зэтгэр, ид шидээр л болдог байх. Тиймгүй бол тэнэг Куно чи миний нэг жилд барихаас илүү загасыг яаж ганц цагийн дотор барих юм бэ? Гэсэнд
— Яг, яг, сая би саналаа байна. Нөгөө үзэсгэлэнт шулам Фельдхаймерин эмгэнээр энэ чинь загас барихыг заалгасан юм шүү дээ. Гэтэл бид үүнтэй эн зэрэгцэн загасчилна гэж бодож байдаг ёстой малнууд юм. Энэ чинь удахгүй ад зэтгэрийн эзэн болох гэж байна л даа гэж Бяцхан Зальт залгуулан өгүүлэв.
— Та нар ёстой муухай улс! Та нарын шунахай, ичгүүргүй, балмад байдлыг энэ өглөө ханатлаа үзэж ухаарлаа. Одоо зайлцгаа, наашаа хэзээ ч бүү зүглээрэй. Өөрсдийнхөө шулам гэж зүхэж байгаа тэр эмгэний хөлийн нь сүүдэрт ядаж та нарын толгойн сүүдэр хүрэхээр тийм нигүүлсэнгүй байвал та нарт хэрэгтэй юмсан гэдэгт итгээрэй гэж Куно урамгүй өгүүлсэнд Зальт тохуутайяа хөхрөн
— Үгүй, үгүй, тэр чинь ёстой шулам нь биш шүү! Тийм авгай нар бол үнэн юм хэлцгээнэ. Харин Фельдхаймерин эмгэний үг галуу хун болно гэсэнтэй адил худал байдаг юм. Өв хөрөнгөний чинь нэг хувь нь ганц бугат зоосны үнэ хүрнэ гэж аавд маань тэр хэлсэн. Тэр чинь түүнийг бүр хоосорч гүйцнэ гэсэн үг шүү дээ. Гэтэл үхэн үхтэл нь Циннегээс Цоллерн хүртэлх хүний нүдэнд өртөх бүх газар нутаг түүний эзэмшилд байсан! Явъя, явъя, Фельдхаймерин эмгэн бол ердөө л нэг солиотой хөгшин, чи бол тэнэг Куно гэж хэлжээ.
Ингэж хэлчихээд ахынхаа бүлэрхэг гараас айсан тул бага нь яаран зайлсан ба Вольф нь эцгээсээ сурсан бүх хараалаа урсган түүний араас оджээ.
Дүү нар нь өөртэй нь эвлэрэхийг ер хүсэхгүй байгааг бүрэн ойлгосон Куно сэтгэл ихэд хямран гэрийн зүг харьжээ.
— Тэдний хатуу ширүүн үгэнд машид гомдсон учир маргааш нь нэн хүнд өвчинд нэрвэгдсэн бөгөөд лам Иозефийн бишрэлт үг, Фельдхаймерин эмгэний хүчтэй ханд л түүнийг үхлээс хагацуулсан байна.
Гэтэл ах Куногоо үхлүүт хэвтээг дүү нар нь сонсмогц хөгжүүн цэнгүүн будаалга хийж, тэнэг Куно үхсэнийг түрүүлж мэдсэн нь нөгөөдөө дохио болгон бүх их буугаараа буудна, тийнхүү хамгийн түрүүнд буудсан нь Куногийн зоориноос нэг торх тэргүүн зэргийн дарс авах болно гэж архинд халж ааг нь бадарсан үедээ бие биедээ амлажээ. Үүнээс хойш Вольф нэг зарцаараа Хиршбергийн ойролцоо үргэлж харуул хийлгэн, Бяцхан Зальт нь тэр ч байтугай эзнийгээ эцсийн амьсгаа хураах дөхөхөд даруй мэдэгд гэж Куногийн зарц нарын нэгэнд их мөнгө цутгажээ. Эл зарц нь гэтэл Шалксбергийн хилэнт гүнгээс найрсаг, бишрэлт эзэндээ илүү дотно хүн байсан тул нэг орой Фельдхаймерин эмгэнээс эзнийхээ биеийн байдлын талаар сэтгэл зовнин асуувал цаадах нь бие нь нэн сайн байгаа гэж хариулсанд хоёр дүүгийн нь нууц хэлэлцээний тухай болон тэд Куно гүнг үхэхэд ёслолын буудлага хийх гэж байгааг түүнд ярьжээ. Үүнийг сонсоод эмгэн ихэд хилэгнэн даруй гүнд дуулгасанд дүү нарынхаа тийм энэрэх сэтгэлгүйд итгэхийг хүссэнгүй. Тэгэхэд нь юу боловч туршиж үз, өөрийгөө үхсэн гэдэг цуу тараалга, тэгвэл тэд үнэхээр буудлага хийх үгүй нь мэдэгдэнэ гэж эмгэн түүнд зөвлөсөн байна. Дүүгийнхээ хахуульдсан зарцыг гүн дуудан ирүүлээд түүнээс уг явдлыг дахин лавласны эцэст Шалксберг руу давхин очиж намайг хариугүй үхэх гэж байна гэж хэл хэмээн түүнд тушаажээ.
Тэр зарцыг Хиршбергээс яаран бууж явааг Цоллерны Вольф гүнгийн зарц үзээд түүнийг зогсоон юуны учир хаашаа ийн яаруу довтолгоно вэ гэж асуусанд цаадах нь
— Ай, хөөрхий муу эзэн минь, энэ оройноос хэтрэхгүй болов. Тэд байдгаараа оролдоод горьдлого тасарсан гэж хариулсанд зарц,
— Өө, тийм үү? Яг одоо юу? гэж дуу алдам морь руугаа гүйн хүрч үсрэн мордоод Цоллерны зүг хар гүйхээр нь довтолгон шилтгээнт уулын өөд ч давхиулсаар хүрсэн тул морь нь шилтгээний үүдэнд үхэтхийн унаж, өөрөө ч «Куно гүн үхэх гэж байна» гэж хэлээд ухаан алджээ. Тэгмэгц Хоенцоллорны их буунууд нижигнэн Вольф гүн эхийнхээ хамт нэг торх сайн дарс, өв хөрөнгө, цөөрөм, чимэг зүүлт бидний болов гэхийн зэрэцээ бас их бууныхаа цуурайг дуурсан байна гэж баярлан байлаа. Гэтэл тэр нь тэдний шилтгээнээс буудсан буун дууны цуурай биш, харин Шалксбергээс буудсан их буугийн дуу байсанд Вольф инээвхийлэн байж эхдээ
— Тэгэхлээр Бяцхан Зальт маань бас тагнуул тавьсан юм байна. Бид дарсаа бусад өв хөрөнгийн нэгэн адил хуваахад хүрэх нь ээ гэжээ. Тэгээд Бяцхан Зальт урьтаж очоод өөрийг минь хүлээлгүй талийгаачийн үнэтэй цайтай зүйлээс авчихаж мэднэ гэж хар санаалан мордон оджээ.
Гэвч загаст цөөрөм дээр ах дүү хоёр улаан тулсанд хэн хэн нь Хиршбергт нэгнээсээ өрсөж очих санаатай байсан тул бие биеийн зүг харж чадахгүй царайгаа улайлган байлаа, Чингээд дөрөө харшуулан замаа хөөн явах зуураа Куногийн тухай ганц ч үг хэлцсэнгүй, харин хойшид хэрхэх, Хиршберг хэнд оногдох ёстой тухай ах дүүгийн ёсоор зөвлөцгөөж байв гэнэ. Тэгээд татуургат гүүрээр гаран шилтгээний хэрмэнд давхилдан орж очиход нь ах нь цонхон дээрээ эв эрүүл, сав саруул гадагш харан зогсож байсан бөгөөд харцанд нь омог хилэн, жигшил дургүйцэл бадран байжээ. Ах дүү хоёр түүнийг хараад ихэд мэгдэж анхандаа хий үзэгдэл хэмээн санаж загалмайлан залбирсан ба мах, цуснаас бүрдсэн жинхэнэ биеэрээ байж байгааг нь мэдмэгц Вольф
— Өө, би хичнээн их яарав аа! Тэнэг амьтан, чамайг үхчихсзн гэж би бүр итгэсэнгүй шүү гэсэнд ах өөдөө хорсолтойёо харан байсан Бага Зальт нь
— За, яахав, хойшлуулна гэдэг чинь хориглоод болиулчихлаа гэсэн үг биш гэжээ. Гэтэл Куно
— Энэ мөчөөс эхлэн бидний ураг төрлийн аливаа холбоо үгүй болсныг мэдэгдье. Би та нарын баярын буудлагыг тодорхой сонссон. Гэхдээ бас хэрмэн дээрээ хээрийн таван их буу зоочихсон байгааг минь харж авцгаа. Тэднийг та нарыг хүндэтгэн жинтэйхэн цэнэглэчих гэж би зарц нартаа тушаана шүү. Сумны тусгалын хүрээнээс даруй зайлан одоцгоо. Эсвэл Хиршбергийнхэн хэр бууддагийг амтлахад хүрнэ шүү гэж аянга мэт сүртэй дуугаар хэлсэнд энэ яавч тоглоом тохуу хийгээгүй гэдгийг мэдсэн тэд мориныхоо амыг яаран эргүүлж давируулаа байдгаар нь шигтгэн уулын уруу уралдан оджээ. Ах нь араас нь нэгэн бөөрөнцөг илгээсэнд тэр нь тэдний толгой дээгүүр исгэчин гарсан бөгөөд ихэр ах дүү хоёр нэгэн зэрэг навтасхийжээ. Куно тэднийг зүгээр л сүр далайлгаснаас бус шархдуулах гэж бодсон нь үгүй билээ.
— Чи юунд буудсан юм бэ? Тэнэг амьтан, чиний буун дууг сонсоод л би буудсан юм гэж Бяцхан Зальт баргар царайлан хэлсэнд
— Тэр ч харин үгүй шүү! Чи ээжээс асуугаарай! Эхлээд буудсан хүн чинь чи шүү дээ! Тэгээд биднийг ийм ичгүүрт унагаж байгаа юм, жулдрай минь гэж Вольф хариулжээ. Дүү нь ахыгаа мөн л мөчөөгөө өгөлгүй доромжилсон бөгөөд Загаст цөөрөмд хүрмэгцээ тэд Цоллерны өвгөн муухай зантаас өвлөн авсан хараал зүхлээр бие биенээ бахаа ханатал булаад хэн хэн нь өширхөн тэчьяадах сэтгэл өвөрлөн салцгаажээ. Маргааш нь Куно гэрээслэлээ бичиж битүүмжилсэнд Фельдхаймерин эмгэн
— Энэ лав нөгөө их буучдад олигтой захиас бичээгүй гэж би мөрийцсөн ч алдахгүй гэж ламд хэлжээ. Эмгэн хичнээн ч сониучирхаж хайртай хүүгээсээ үг дуулах гэж албадсан боловч Куно гэрээслэлд юу бичсэнээ эмгэнд ер хэлээгүй бөгөөд түүнээс нэг жилийн дараа сайхан сэтгэлт тэр эмгэн насан эцэс болсон тул чухам юу бичсэнийг нь мэдэж чадалгүй өнгөрчээ. Өвчин эмгэгээр биш, ямар ч эрүүл чийрэг хүнийг булш руу чангаах наян есөн насны эрхээр өөд болсон учир өөрийн нь бэлтгэдэг тос, ханд сэлт нь ер тус нэмэр болсонгүй гэнэ. Куно гүн түүнийг жирийн нэг ядуу эмгэнийг бус өөрийнхөө эхийг оршуулж байгаа мэт ёслол төгөлдөр нутаглуулжээ. Үүнээс хойш шилтгээн нь түүнд бүр ч уйтгартай санагдах болсон ба төдөлгүй Иозеф лам Фельдхаймерин эмгэний дараахан нас эцэслэсэн тул улам ч ганцаарджээ. Гэхдээ ганцаардлын шаналанг удаан эдэлсэнгүй. Сайхан сэтгэлт Куно хорин найман насан дээрээ талийгаач болсон ба Бяцхан Зальтын өгсөн хорны хүчинд үхэв гэж хорон санаатангууд нь итгэцгээжээ. Түүнийг амьсгаа хурааснаас хэдэн цагийн дараа урьдын адил их буугийн дуу дахин Цоллерн, Шалксберг хоёрт нижигнэсэн бөгөөд нийт хорин таван удаа бууджээ.
— Энэ удаад итгэхээс өөр аргагүй гэж Зальт нь ахтайгаа замдаа уулзаад хэлсэнд Вольф нь
— Тийм ээ. Бас дахин босож ирээд түрүүчийнх шиг цонхоороо загнах юм бол түүнийг төлөв, дуугүй болгох буу авч яваа шүү би гэж хариулжээ. Тэгээд Шилтгээнт уул өөд өгстөл зүс үл таних нэг хүлэг баатар дагуулуудынхаа хамт ирж тэдэнтэй зам нийлжээ. Тэд түүнийг ахын маань найз оршуулганд нь оролцохоор ирж байгаа биз гэж бодоод гашуудсан царай гаргаж, талийгаачийг магтан, эрт хагацан одов гэж халаглан байсан бөгөөд Бяцхан Зальт нь тэр ч байтугай хэдэн хуурамч нулимс унагажээ. Хүлэг баатар тэдэнд хариу ер дуугарсангүй, тэдэнтэй зэрэгцэн Хиршберг өөд дүлий дүмбэ царайлан өгссөөр байжээ. Шилтгээний үүдэнд мориноосоо буумагц Вольф нь
— За, тавлаж тухалцгаах минь, зоорины нярав аа, дарсны сайнаас нь авчир! гэж хашгирчээ. Тэднийг эргүүлгэн шатаар өгсөн их танхимд орсонд нөгөө дүлий дүмбэ хүлэг баатар мөн л даган явсаар ихэр хоёрыг ширээнээ тухлан суумагц өврөөсөө нэгэн ширхэг мөнгөн зоос гарган занаран ширээн дээр шидсэнд тэр нь жингэнэн эргэлдэхэд нөгөө эр
— Та нарын өвлөн авах хөрөнгө энэ бөгөөд наана ч үгүй, цаана ч үгүй нэг ширхэг бугат зоос болой гэж дуугарч гэнэ. Тэгэхэд нь ах дүү хоёр бие биесийг гайхан харж хөхрөөд юу гэсэн үг вэ гэж түүнээс асуусанд нөгөө хүлэг баатар тамга бүхий бичиг гарган иржээ. Тэнд нөгөө тэнэг Куно нь амьд ахуйд нь дүү нарынхаа гаргасан бүх л дайсагналыг тоочин дурдаад эцэст нь талийгаач эхийнхээ чимэг зүүлтээ бусад бүх эзэмшил, хөрөнгө сэлтийг бүгдийг өөрийг нь үхсэн мөчөөс эхлэн Вүртеммбергт худалдсанд, тэгэхдээ бүр нэгэн ширхэг бугат зоосноос худалдсанд тооцсугай гэдгийг гэрээслэн тунхагласан байлаа. Харин дурдсан зүүлтээр Балинген хотод ядууст зориулсан тэтгэмжийн газар байгуул гэжээ.
Үүнийг сонсоод ах дүү хоёр дахин гайхан хачирхсан боловч энэ удаад хөхрөлдсөнгүй, харин Вүртеммбергийн өөдөөс яаж ч чадахгүй тул дэмий л хөмхий зууцгаажээ. Ийнхүү тэд тансаг сайхан эд хөрөнгө, ой, тариалангийн талбай, Балинген хот болон нөгөө Загаст цөөрмийг хүртэл алдаж, ахынхаа хөрөнгөнөөс ганц бугат зоосноос өөр юу ч үгүй хоцорчээ. Тэрхүү бугат зоосыг Вольф шүүрэн авч өвөртлөн ганц ч үг дуугаралгүй дугуй малгайгаа толгой дээрээ тавиад Вүртеммбергийн зөвлөхийн хажуугаар «Баяртай» ч гэлгүй шуудхан гарч мориндоо үсрэн мордоод Цоллерн руу давхин оджээ. Маргааш өглөө нь хөрөнгө хогшил, чимэг зүүлт сэлтгүй хоосон хоцров гэж эхийгээ халаглан улиглахад Зальттай уулзахаар Шалксберг рүү давхин очвол
— Өвлөж үлдсэн хөрөнгөө тоглож барах уу, ууж барах уу? гэж асуусанд Зальт нь
— Ууж барсан нь дээр. Хоёуланд маань оногдсон юм хойно тэр нь зөв. Балингенд очицгоож тэр бяцхан хотыг ичгүүртэйгээр алдаж байгаагаа хүмүүст харуулъя гэвэл
— Тэндхийн «Хурга» зоогийн газар хааны уудгаас дутахгүй улаан дарс байдаг юм гэж Вольф үг нэмэрлэжээ. Тэгээд цуг явсаар Балингенд очиж «Хурга» зоогийн газар ороод аяга улаан дарс ямар үнэтэйг асуун нэг бугат зоосоо дуустал нь уучихсаны эцэст Вольф нь ширээнээс босон дүүлж байгаа бугын дүрс бүхий мөнгөн зоос өврөөсөө гарган ширээн дээр шидээд
— Мөнгөө аваарай, ингээд дүйлээ гэжээ. Гэтэл эзэн нь хүрч ирээд мөнгийг нь аван эргүүлж тойруулан харснаа
— Бугат зоос бишсэн бол ч зөв л дөө. Урьд шөнө Штутгартаас элч ирсэн, өнөө өглөө түүний авчирсан мэдээг одоо энэ хотыг эзэмших болсон Вүртеммбергийн гүнгийн нэрийн өмнөөс зарлан тунхаглаж Бугат зоос хүчингүй болсныг мэдэгдсэн. Надад өөр мөнгө өг гэж гэнэ.
Тэгэхэд нь ах дүү хоёр зэвхий царайлан бие бие өөдөө харжээ. «Чи төл» гэж нэг нь хэлсэнд нөгөө нь «Чамд ямар ч мөнгө байхгүй юм гэж үү?» хэмээн хариу асуусан бөгөөд нэг үгээр хэлбэл тэд Балингений «Хурга» зоогийн газарт өртэй хоцорчээ. Зам зуураа үг дуугүй, бодлогошрон явсаар баруун тийш Шалксберг рүү одсон замын уулзварт хүрэхэд Зальт нь
— За, ямар байна даа? Одоо бол бид оргүй хоосон хоцорсноос ч дор өвлөх өвлөхдөө өр өвлөж авцгаалаа. Тэгээд бас дарс нь муу байсныг яана гэвэл
— Тийм ээ. Гэвч Фельдхаймериний хэлсэн үг яг биеллээ. Түүний өв хөрөнгөнөөс ганц Бугат зоосноос өөр юм үлдсэнгүй. Одоо түүгээр нь бид ганц аяга дарс авах аргагүй болсон байна шүү дээ гэж ах нь хариу хэлсэнд
— Би мэднэ ээ! гэж Шалксбергийнх нь хариу дуугарвал
— Тэнэг амьтан! гэж Цоллерных нь хэлчихээд өөрөө өөртөө болон өнгөт хорвоод уурсан хилэгнэсээр шилтгээний зүг давхин одож гэнэ.
— Бугат зоосны домог гэж ийм домог байдаг юм. Энэ нь үнэн байж таарна. Гурван шилтгээнээс холгүй орших Дүррванген дахь буурчийн газрын эзэн үүнийг Швабений Альпаар газарчаар байн байн явж, тэр бүрдээ Дүррвангенд буудалладаг миний нэгэн сайн нөхөрт ярьсан юм гэнэ билээ гэж дархан яриагаа төгсгөжээ. Ширээ тойрон суугсад дарханд талархан баяр хүргэв.

— Хорвоод хүн ер нь юуг эс сонсоно вэ. Хөзөр тоглож цаг нөгцөөгөөгүйдээ би одоо үнэхээр баярлаж байна. Энэ нь хавьгүй дээр юм. Эл домгийг би маргааш гэхэд нөхдөдөө ганц ч үг гээлгүй ярьж чадахуйц тогтоож авлаа гэж хөтчийн хэлсэнд оюутан түүний үгийг залгуулан
— Таны ийн ярих зуур нэг юм санаанд минь орлоо гэвэл,
— Тэгвэл яриарай, яриарай! гэж дархан, Феликс хоёр гуйв.
— 3а яахав, ээлж минь одоо болох, хожуу болох нь ялгаагүй хэрэг. Дуулсан зүйлийнхээ хариуг барих ёстой минь мэдээж. Миний ярих юм бол үнэхээр нэгэн цагт болсон хэрэг юм шүү гэж оюутан хариулаад биеэ цэхлэн яриагаа эхлэхээр завдтал дэн буудлын эзэгтэй ээрүүлээ хажуудаа тавиад тэдний сууж буй ширээнд хүрч ирэн
— Ноёд оо, орондоо орох цаг чинь болжээ. Есөн цагийн харанга сая дуугарлаа, маргааш гэж бас нэг өдөр бий шүү гэсэнд оюутан
— Өө, тэгвэл унт унт. Дахиад нэг шил дарс авчраад бидний ширээнээ тавьчихвал таныг бид юунд саатуулах билээ гэвэл
— Яасан ч үгүй. Хоолны өрөөнд гадны хүмүүс байгаа цагт эзэгтэй болон зарц нар явах учиргүй. Товчхон хэлэхэд, ноёд оо, та нар өрөө өрөөндөө орцгоо. Шөнө орой болж байна. Есөн цагаас хойш манай гэрт хүн архидах ёс үгүй гэж тэр авгай янзгүй хэлэв.
— Эрхэм эзэгтэй, таны санаанд юу орох нь энэ вэ. Та нарыг унтаж байх зуур бид энд сууснаар ямар хор хөнөөл танд учруулах билээ. Бид ёс журамтай улс, энэ тэр юм авч одох юмуу, хөлсөө төлөлгүй явах нь ер үгүй. Ийм янзтай байдаг бол би л лав ямар ч дэн буудалд шагайхгүй юм байна, гэж дархны хэлсэнд эзэгтэй нүдээ хилэнтэйеэ эргэлдүүлэн
— Гар урлалын дагалдан гар хоосон гуйлгачин бүхний зоргоор арван хоёр кройцер төлөх тэннүүлчин бүхний зоргоор гэр орныхоо дэглэм журмыг өөрчилж байдаг юм гэж намайг та арай бодоогүй биз? Журамгүй явдлыг тэвчихгүй гэдгээ би та нарт сүүлчийн удаа хэлье! гэжээ.
Дархан дахин үг сөргөх гэсэн боловч оюутан түүн рүү учиртай гэгч харж бусдадаа нүд ирмэн дохиод
— Эрхэм эзэгтэй дургүйцэж байгаа бол яая гэх вэ, өрөө өрөөндөө очицгооё. Харин зам мөрөө олж харахын тулд бид дэн авцгаамаар байна гэжээ.
— Тэр ч ёстой бүтэшгүй хэрэг. Бусад нь харанхуйд замаа олцгооно, харин танд энэ лааны өөдөс хүрэлцээтэй. Гэрт маань үүнээс өөр юм алга даа гэж эзэгтэй баргар царайлан хариулав. Залуу эрхэм лааны хугархайг үг дуугүй аваад ширээнээс босов. Бусад нь түүнийг дагалдсан бөгөөд туслах гар урчуул үүргээ өрөөндөө аваачиж тавихаар явцгаав. Тэгээд шат гэрэлтүүлэн яваа оюутны араас одоцгоожээ. Дээр гармагц оюутан тэднийг аяархан яв гээд өрөөгөө нээн дотогш ор гэж дохив. Тэгээд тэр
— Одоо эргэлзэх юм үгүй болов. Энэ авгай биднийг тонуулах гэж байна. Биднийг оронд маань оруулах гэж хичнээн шаргуу оролдож байгааг, бидний хамтдаа, сэрэнгэ байх бүх аргыг мухарлаж байгааг нь та нар ажигласангүй гэж үү? Тэр лав биднийг орондоо орцгооно, тэгэхээр амархаан дөнгөчихнө гэж бодож байгаа биз гэв.
— Гэхдээ эндээс зайлж болно, ойд бол энэ өрөөнд байгаагаас илүү арга учраа олж болно гэж та бодохгүй байна гэж үү? хэмээн Феликс асуусанд оюутан
— Цонхыг нь хүртэл торлочихсон юм гэж хэлэх зуураа сараалжны савх төмрийг хугалах гэж дэмий л оролдоод
— Зайлан одъё гэвэл бидэнд ганцхан гарах газар үлдсэн нь хаалга л байна. Гэтэл нөгөө авгай биднийг явуулна гэдэгт би итгэхгүй байна гэв.
— Туршаад үзье гэж байгаа бол би хашаанд гарч болох эсэхийг нэг удаа оролдоодохъё. Боломжтой бол эргэж ирээд та нарыг авъя гэж хөтөч хэлсэнд бусад нь уг саналыг зөвшөөрч хөтөч гутлаа тайлаад шат руу өлмий дээрээ гэтэн одов. Нөхөд нь дээр сэтгэл түгшин чимээ чагнан суулаа. Тэр явсаар шатны дунд хэрд золоор ажиг сэжиг авахуулалгүй хүрч чадсан боловч нэгэн багана тойртол гэнэт маш том нохой өмнө нь дүүлэн гарч ирээд савраараа мөрнөөс нь зууран хоёр эгнээ урт, хурц шүдээ нүүрэн дээр нь ярзайлгажээ. Яльгүй л хөдөлбөл тэр аюумшигт нохой гүрээг нь тас зуучих гээд байсан тул хөтөч хойш ч үгүй урагш ч үгүй болов. Тэгтэл тэр нохой улин хуцаж гарсанд зарц, эзэгтэй хоёр лаа барьцгаасаар гарч иржээ.
— Та хаачих нь вэ, яах гээ вэ? гэж авгайн асуусанд хаалга онгойход сэжиг бүхий хэд хэдэн бараан царай, гартаа буу барьсан эрс өрөөнд байхыг харсан хөтөч байдгаараа дагжин байж
— Би тэрэгнээсээ юм авах гэсэн юм гэж хариулжээ. Эзэгтэй
— Та түүнийгээ урьд нь авчихаж болох байсансан гэж доогтойёо хэлээд
— Яакоб, аан гэж бай! Хашааны үүд түгжээд энэ хүнд тэргийг нь гэрэлтүүлж өг гэв. Нохой нь аюумшигтай амаа хамхиж савраа хөтчийн мөрөн дээрээс буулгаад эргэж шатан дээр хөндөлдөн хэвтэв. Зарц нь хашааны хаалга түгжээд хөтчид гэрэл гаргаж өгөв. Зайлах тухай бодолтгүй болжээ. Тэрэгнээсээ чухам юу авбал зохих вэ гэж бодож үзсэнд удаах хотод аваачиж өгөх ёстой нэг фунт лаа санаанд нь оржээ.
— Дээр байгаа лааны өөдөс нэг мөч ч хүрэлгүй дуусна. Тэгэхлээр бидэнд гэрэл ямар ч байсан хэрэгтэй гэж өөр зуураа хэлээд тэрэгнээс хоёр лаа авч ханцуйдаа нуун нүдэн будлиулах гэж тэрэгнээсээ хүрмээ аван шөнө хучих минь гэж зарцад хэлжээ. Өрөөндөө эсэн мэнд эргэж ирсэн бөгөөд шатан дээр отон хэвтээ нөгөө том нохой, хальт харсан нөгөө эрсийн тухай болон тэднийг бүрэн эзэмдэхийн тулд хийсэн бүхний тухай яриад
— Бид ч энэ шөнөөс илүү амьд явахгүй биз ээ гэж шүүрс алдан үгээ төгсгөв.
— Тэгнэ гэж би бодохгүй байна. Биднээс олох яльгүй олзны төлөө тэд дөрвөн хүний аминд хүрэх тийм тэнэг улс биш байлгүй. Гэхдээ бид өөрсдийгөө хамгаалан үзэлцэж болохгүй. Би л хувьдаа байдгаа өгөхөд хүрэх нь. Дөрвөн долоо хоногийн өмнө тавин дукатаар авсан морь минь хэдийнэ тэдний гарт орсон. Хэтэвчтэй мөнгө, хувцас хунараа цааргалахгүй өгнө, Эцсийн эцэст амь амьдрал маань эд бүхнээс илүү тул өөр яах билээ гэж оюутан хэлсэнд хөтөч
— Та үнэн юм хэллээ. Алдаж байгаа эл зүйлээ тан шиг хүн амархан нөхөн олж чадна. Харин би бол Ашаффөнбургийн улаач бөгөөд аливаа эд хогшил минь бүгд тэргэн дээр минь явдаг, бас буй ганц хөрөнгө минь болох хоёр хүлэг сайхь эзний жүчээнд байгаа билээ гэж хариу өчвөл инжаан
— Тэднийг танд гарз хохирол учруулна байх гэдэгт би итгэшгүй. Улаачийг дээрэмдэх юм бол энэ газар нутагт их шуугиан, түгшүүр тарих бус уу. Тэр эрхмийн хэлсэн үгийг би дэмжих байна. Хэдийгээр байгаа бүхнээ өгөх нь хавьгүй дээр боловч буу, зэвсэг бүхий тэр хүмүүсийн эсрэг өчүүхэн эд уурсынхаа төлөө үзэлцэх болно гэдгээ олон таван үг хэл, гомдол саналгүй андгайлъя гэжээ.
Ийн хэлцэх завсар хөтөч лаагаа гаргаж ирээд ширээнээ, тогтоон бариад
— Өөрсдөдөө тохиолдох зүйлийг бурхан тэнгэрт залбиран хүлээхээс өөр арга алга. Дахин бөөгнөрөн сууцгааж уран цэцэн яриагаар унтах нойрноос сэргийлцгээе гэсэнд оюутан
— Тэгье, тэгье. Одоо нэгэнт миний ээлж болсон тул би нэг юм ярья гэв.



________________________________
Гадаад үгээр гангарагчид төрөлх хэлээ мөхөөнө
Гадна биеэрээ гангарагсад үр угсаагаа мөхөөнө.
Л.Түдэв

ХҮЙТЭН ЗҮРХ

НЭГДҮГЭЭР хэсэг

Шваб нутгаар аялах хүн Шварцвальд руу зэрвэс боловч орж үзэхээ хэзээ ч мартаж болохгүй.
Хэдийгээр тийм сайхан чилгэр гацуур хэмжээ хязгааргүй их ургасан газар тэр болгон
тааралдах нь үгүй ч ой модыг нь сонирхохын төлөө бус, харин хавь ойрынхоо улсаас гойд
содон ялгарах хүмүүсийг нь үзэхийн төлөө ингэх хэрэгтэй юм. Тэд жирийн хүмүүсээс илүү
өндөр, ханхар цээжтэй, бахим бадриун гар хөлтэй бөгөөд өглөөгүүр гацууран ойд цутган
ирэгч чийрэгжүүлэгч агаар тэдэнд бага залуугаас нь мөрний сав газар, тал нутгаар оршин
суугчдынхаас илүү чөлөөтэй амьсгал, хурц хараа, эрэмгий юмуу догшин гэж ч хэлж болох
зориг заяадаг биз ээ гэж санагдам билээ. Зөвхөн өсгөлүүн бие бялдар, ааш авираараа
төдийгүй ёс заншил, өмсгөл зүүлтээрээ ч ойгоос гадна аж төрөгч хүмүүсээс гоц ялгаатай.
Тэдэн дундаа Бадений Шварцвальдынхан хамгийн гоёор хувцаслана.
Эрчүүл нь сахлаа эрүүнд нь байгалиас заяасан тэр л янзаар нь ургуулах ба хар хантааз,
нарийн нарийн хуниас бүхий учиргүй халхгар шалбуур өмд, улаан өнгөтэй урт оймс, өргөн
хүрээ бүхий шовгор оройтой бүрх сэлт нь тэдэнд яльгүй этгээд гэхдээ нухацтай, хүндэтгэн
бишрэм байдлыг бий болгомуй. Тэндхийн хүмүүс ихэвчлэн шил хийх ба бас цаг урлан
тэднийгээ ертөнцийн хагаст түгээнэ.
Ойн нөгөө этгээдэд мөн тэр омгийн нэг хэсэг нь аж төрөн суух боловч эрхэлдэг ажил нь
тэдэнд шилчдийнхээс өөр ёс заншил, .дадал зуршлыг бий болгожээ. Тэд бол ой модоо
худалдана. Гацуураа унагаж, цагаалаад Нагольдоор дамжуулан Неккар руу урсгаж,
Неккарын дээд биенээс Рейн рүү оруулан Голланд хүртэл алс хол аваачна. Далай тэнгис
хавийнхан шварцвальдынхан болон тэдний урт салыг андахгүй. Тэд мөрний эрэгт орших
хот бүхэнд зогсоод хүмүүс гуалин, банзнаас маань худалдаж авах нь уу, үгүй юу гэж бардам
гэгч зогсоно. Хамгийн бүдүүн, урт гуалингаа бол голландчуулд хатуу ханштай мөнгөнөөс
өгөх бөгөөд түүгээр нь хөлөг онгоц барьдаг билээ. Эл хүмүүс бол хатуу ширүүн, тэнэмэл
аж төрөлд дассан байдаг ажээ. Тэдний баяр баясгалан нь сал модон дээрээ мөрнийг уруудан
явах нь бөгөөд гаслан зовлон нь эрэгт дахин гарах нь бөлгөө. Иймээс ч тэдний гоёлын
хувцас нь шварцвальдын нөгөө этгээдэд агч шилчин эрчүүлийнхээс огт өөр ажээ. Тэд хар
өнгийн зотон хантааз, ханхар мөрөн дээгүүрээ алга дарам өргөн мөрөвчөөр тоггоосон,
халааснаас нь зэс хэмжүүр хүндэт тэмдэг мэт цухуйсан хар савхин өмдөөр гоёмуй. Гэхдээ
өвдгөө өнгөртөл түрийг нь татан өмсөөд тэдгээр хөвөгчид гурван тохой гүн усанд хөлөө
норголгүй сэлгүүцэх боломж бүхий тул тэдний бахархал, баяр хөөр нь томоороо бол
дэлхийн аль ч хэсэгт маяг загвар болох гутал нь болой. Саяхан болтол эл ойн оршин суугчид
ойн савдаг байдаг гэж итгэн байсан ба дөнгөж одоо л эл мухар сүсэг нь арилжээ. Гэхдээ
домгийн дагуу Шварцвальдад байдаг ойн савдгууд нь бас эл янз бүрийн хувцас хунарт
холбогдол бүхий нь гайхалтай. Иймээс ивээлт бяцхан савдаг, тохой хүрэхгүй өндөр шилэн
анахай өргөн хүрээтэй, шовгор оройтой бүрх, хантааз, шалбуур өмд, урт түрийтэй улаан
оймсноос өөр хувцас хунартайгаар хүний нүдэнд харагдах нь ер үгүй гэж баталцгаана. Гэтэл
ойн эсрэг этгээдэд хэсүүчлэгч Голланд-Михель нь салчдын хувцас өмссөн ханхар цээжтэй
аварга том гайхал байдаг гэх ба түүнийг үзсэн хүмүүс арьсаар нь түүнд зориулж гутал хийх
тугалын үнийг өөрсдийнхөө халааснаас төлөхийг лав хүсэхгүй гэж итгүүлцгээнэ.
- Ерийн хүн хичнээн өлийгөөд ч хүрэхээргүй тийм том гэцгээн үүнийгээ ер хэтрүүлэг биш
гэнэ.
Ойн эл савдгуудтай нэгэнтээ шварцвальдын нэг залуу жигтэй маягаар холбогдсон намтрыг
би одоо ярих гэж байна. Шварцвальдад Мункийн Варбара гэдэг нэгэн бэлбэсэн авгай аж
төрөн сууж байжээ. Нөхөр нь нүүрсчин байсан ба түүнийгээ нас нөгчсөнөөс хойш тэр авгай
арван зургаатай хүүгээ байн байсаар эл ажилд мэргэшүүлжээ.
Мункийн Петер хэмээх эл сэргэлэн залуу эцгийгээ бүтэн долоо хоногийн турш утаа уугьсан
их галын дэргэд сууж байх юмуу хүн амьтнаас дөлсхийн тортог болсон хар бараан царайтай
амьтан нүүрсээ худалдахаар хот руу тэрэг хөллөн явдаг байснаас өөрөөр мэдэхгүй тул уг
ажлыг дуртай ч, дургүй ч хийж л байлаа. Гэхдээ нүүрсчин хүнд өөрийн болон өрөөлийн
тухай эргэцүүлэн бодох зав зай их тул Мункийн Петер түүдгийнхээ дэргэд сууж байхад
эргэн тойрны сүглийн бараантах модод, ойн нам гүм байдал сэтгэлийг нь ганируулан
гансруулж үл ухагдах санаашралд автуулмуй. Ямар нэг юмнаас болж уйтгарлан гуниглаж,
бухимдан байх бөгөөд чухам юунд ингэж байгааг хэлж үл мэднэ. Ингэсээр юу ингэж
бухимдуулан байгааг мэдсэн ба энэ нь өөрийн нь аж төрөл байлаа.
«Хар царайлсан ганцаардмал нүүрсчин! Энэ чинь ёстой хөөрхийлөлтэй амьдрал байна даа.
Шилчин, цагчин, хишиг өдрийн орой тоглогч хөгжимчин хүртэл хичнээн догь вэ!
Цэмцийтлээ угааж цэвэрлэсэн Мункийн Петер эцгийнхээ мөнгөн товчтой хантаазыг зүүнээс
дөнгөж гарсан урт улаан оймстой өмсчихөөд гарахад ард минь яваа хэн нэг нь «Энэ гуалиг
залуу чинь хэн байдаг билээ? » гэж бодон өмссөн оймс, төлөв төвшин алхаа гишгээг минь
шагшин явснаа хажуугаар гарахдаа эргэн хармагцаа лав «Өө, нөгөө нүүрсчин Мункийн
Петер л байна шүү дээ» гэдэг бизээ гэж өөр зуураа үглэнэ.
Нөгөө этгээдэд агч салчид ч бас л түүний атаархлыг терүүлнэ. Дэгжин хувцаслаж, товч
шилбэ, гинж гээд л хагас центнер мөнгө биедээ зүүсэн тэдгээр ойн аварга биетэнгүүд хүрч
ирээд хөлөө алцайн, төлөв царайлан бүжиглэгсдийг харж, голландаар хараан буурьтай
голландчуудын адил тохой хэртэй урт, кёльний хийцийн гансаар тамхи татан байхыг үзээд
аз жаргалтай хүний төгс төгөлдөр дүр зургийг ийм нэгэн салчны маягаар төсөөлмүй. Тэгээд
тэдгээр аз жаргалтангуудыг халаасандаа гараа шургуулан атга дүүрэн том том талер гаргаж
ирээд шоо хаян таван гульден хожихыг нь хараад ухаан санаа нь манарах бөгөөд зарим
хишиг өдрийн орой эл «Модоны эздийн» хэн нэг хөөрхий эцэг Мункийн НЬ жилийн турш
ажиллаад олдог байсан хэдээс илүү их мөнгө алдахыг үзсэн нь олон тул овоохойныхоо зүг
гунигтайяа сальдирхална. Эдний дундаас гурав нь бүр ч гойд ба тэдний чухам хэнийг нь
илүү вэ гэдгийг тэр өөрөө хэлж мэддэггүй байлаа. Нэг нь болох бүдүүн чацархаг, улаан
царайтай эр тэр хавийнхаа хамгийн баянд тооцогдоно. Түүнийг хүмүүс бүдүүн Эцехийл
гэдэг ажээ. Жилд хоёр удаа Амстердам руу барилгын мод аван тогтмол аялж бусдаасаа
хавьгүй илүү өндөр үнээр өгчихөөд цаадуулыгаа нутгийн зүг явган алхаж байхад тохь
тухтай хөлэг хөлөглөн ирнэ. Нөгөө нэг нь тэр ойнхны дотроос хамгийн өндөр, хамгийн
туранхай нь бөгөөд түүнийг хүмүүс гомжгор Шлуркер гэнэ. Тэр гойд түрэмгий байдлаараа
Мункийн атаархлыг төрүүлдэг ажээ. Түүний бие хамгийн нэр сүртэй улсыг ч эс ойшоон
уушны газар хүмүүс зайгүй чихэлдэн байхад ч байдгаараа халхайн суух юмуу урт чүүргэр
хөлөө сандал дээр тавин байх тул хамгийн бүдүүн дөрвөн эрийн зайг ганцаараа эзлэх авч
тэрээр хүнд баймгүй их мөнгөтэй тул хэн ч түүнийг эсэргүүцэж үл зүрхэлнэ. Гурав дахь нь
бол харин сайхан залуу эр бөгөөд бүжиглэхийн хувьд хаанахын хэнийг ч дагуулахгүй тул
Бүжгийн талбайн ван гэгддэг болжээ. Тэрээр ядуу нэгэн модчиныд зарцаар ажилладаг
байжээ. Гэтэл гэнэт учиргүй баяжжээ. Нэг зарим нь түүнийг нэгэн өвгөн нарсны дороос
хөнөг дүүрэн алт олсон гэж, нөгөө зарим нь Рейн дэх Бингенээс холгүй салчдын үе үе загас
сэрээддэг сэрээгээр нэгэн баглаа алтан гулдмай гаргаж авсан, юм, тэр баглаа алт нь тэнд
булсан Нийбелунгуудийн эрдэнэсийн их сангийн зүйл гэж улайран нотолцгоох бөгөөд нэг
үгээр хэлэхэд тэр гэв гэнэт баяжиж залуу, хөгшин бүгдэд ханхүү шиг хүндлэгдэх болжээ.
Нүүрсчин Мункийн Петер нарсан ойд ганцаар суух үедээ энэ гурвын тухай ямагт бодно.
Тэгэхдээ тэр гурав гурвуулаа нэгэн их дутагдалтай бөгөөд энэ нь тэднийг хүн амьтанд
жигшүүлсэн шунал, өртэй хүн ба ядуусыг өрөвдөх сэтгэлгүй явдал нь юм. Учир нь
шварцвальдынхан бол өгөөмөр сэтгэлтэй улс билээ. Гэвч энэ мэт явдалд ямагт
тохиолддогийн нэгэн адилаар хэдийгээр тэд шуналаасаа болж жигшигдэвч мөнгөнийхөө
хүчээр хүндлэгдэм байдгийг хүмүүс мэддэг байлаа. Нарсны мөчрийг сэгсрэн буулгаж
байгаа мэт тэдэн шиг тийм их мөнгөөр өөр хэн нь тийнхүү шагалзаж чадах билээ?
- Хойшид ингэж байх аргагүй нь ээ. Хэрэв би л даруйхан аз хийморьтой золгохгүй бол
гаслан зовлонд унахаас зайлахгүй. Бүдүүн Эцехийл шиг нэр хүндтэй, баян юмуу гонжгор
Шлуркер шиг түрэмгий, эрх дархтай, эсвэл Бүжгийн талбайн ван шиг алдартай, хөгжимчдөд
Кройцерийн оронд талер шидэж байдаг болоосой би! Тэр ер нь хаанаас тийм их мөнгөтэй
болсон юм бол? гэж Петер нэг өдөр машид гашуудан өөртөө өгүүлжээ. Урьд өдөр нь хишиг
өдөр, бүх хүмүүс уушны газар наргин байсан тул санаа сэт гэл нь бүр хямарчихсан ажээ.
Мөнгө олж болох элдэв бусын арга толгойд нь эргэлдэн байсан боловч тэдний нэг нь ч
сэтгэлд нь нийцсэнгүй. Тийн байтал эрт урьдын цагт Голланд Михель, Шилэн анахай нарын
ивээлээр баяжсан хүмүүсийн тухай домог санаанд нь оржээ. Эцгийг нь сэрүүн тунгалаг байх
үес ядуу хүмүүс гэрт нь ямагт ирж баячуулын тухай болон тэдний хэрхэн баяжсан тухай
дэвэн дэлхийн юм хаман хуучилцгаадаг байжээ. Тэдний ярианаас үзвэл Шилэн анахай их
үүрэг гүйцэтгэсэн байдаг байлаа. Сайтар нэхэн санавал ойн дунд агч нарст толгой дээр
унших ёстой шившлэг ч бараг санаанд нь буух гээд байв. Тэр нь
- Нарсан ногоон ойн
Нандин эрдэнэсийн эзэн чи
Тоолж баршгүй нас сүүдэртэй
Хэлж баршгүй эзэмшил газартай гэж эхэлдэг ажээ. Тэгээд хичнээн бодовч дахиад нэг ч мөр
санаанд нь орсонгүй. Чухам юу гэж уншдагийг нь ямар нэг хөгшин хүнээс асуудаг юмуу
гэж ямагт бодовч өөрийнхөө санаа бодлыг бусдад илчилчих вий гэсэн бодол бас саад болоод
байсанд Шилэн анахайн тухай домог тийм ч их тархаагүй байж мэднэ, ойд баян хүн цөөн
байгаагаас үзвэл тэр шившлэгийг тун цөөн хүн мэддэг байж таарна, түүнээс биш эцэг минь
болон бусад ядуу хүмүүс аз заяагаа юунд туршихгүй байх билээ гэж сэтгэжээ. Тийн байсаар
нэг удаа ээжийгээ Шилэн хүнэнцрийн тухай ярианд удирдан оруулсанд өөрийн нь аль
хэдийнээс мэдэх зүйл болон шившлэгийн дөнгөж эхний мөрийг л мэдэж байсан бөгөөд
эцэст нь хишиг өдөр морин цагт төрсөн хүмүүст л тэр бяцхан савдаг үзэгддэг юм гэнэ лээ.
Шившлэгийг л мэддэг байсан бол чи хишиг өдрийн морин цагт төрсөн тул яг дүйнэ гэж
хэлжээ.
Нүүрсчин Мункийн Петер үүнийг сонсоод эл адал ядлыг туршиж болох нь гэж баяр хөөр,
хүсэл шуналдаа ухаан алдталаа хөөрчээ. Шившлэгийн нэг хэсгийг мэддэг, хишиг өдөр
төрсөн л байвал Шилэн хүнэнцэртэй нүүр учрах бүрэн боломжтой юм шиг түүнд санагдаж
гэнэ. Иймээс нэг өдөр нүүрсээ худалдчихсаны дараа шинэ түүдэг асаахын оронд эцгийнхээ
гоёлын хантааз, шинэ улаан оймсыг өмсөж, хишиг өдрөөр өмсдөг бүрхээ тавьж таван тохой
таягаа авч эхтэйгээ салах ёс гүйцэтгэн
Удалгүй бидний хэн нь цэрэг болох вэ гэдгийг шалгах тул хот руу ажлаар явлаа. Тэнд очоод
би таныг бэлбэсэн, өөрийгөө таны ганц хүү гэдгийг албаны хүнд дахин сануулах болно
гэжээ. Эх нь түүний шийдийг сайшаан үлдсэнд хүү нь харин нарст толгой руу оджээ. Нарст
толгой Шварцвальдын хамгийн өндөрлөг дээр орших ба тэр хавьд «осолтой» гэж мухар
сүсэгтэй хүмүүс үздэг тул тэр үес түүний эргэн тойронд хоёр цагийн зайтай газар ганц ч
тосгон байсангүй, хэдийгээр тэнд бусдаас илүү чилгэр чилгэр сайхан нарс байх боловч
модчингуудыг тэнд мод хийхэд нь сүх нь ишнээсээ суга үсрэн зоогдох юмуу цавчиж байсан
мод нь яагаа ч үгүй байхад модчингуудыг дарж унан гэмтээх, тэр ч байтугай амь насанд нь
хүрсэн нь цөөнгүй тул хүмүүс тэр хавьд мод хийх тун дургүй байжээ. Мөн нарст толгойн
нарснаас усанд авч орох юм бол модтой хүнтэйгээ сүйрэлд учирдаг гэх домог бий тул
салчид Нарст толгойгоос ганц ч хожуул саландаа оруулдаггүй учраас, тэндээс сайхан
түлшний мод ч болтугай шилж байгаад бэлтгэж болохуйц ажээ. Иймээс Нарст толгойд
модод нь цэлмэг нартай өдөр ч бараг шөнө шиг санагдахаар тийм шигүү, өндөр, өөрийнхөөс
нь өөр хүний алхаа гишгээ, дуу хоолой, сүхний чимээ сонсогдох нь ер үгүй, шувуу ч хүртэл
өтгөн нарсан ойн шөнөөс зайлсхийн байх мэт санагдах тул Мункийн Петерийн дотор
зарсхийн байлаа.
Нүүрсчин Мункийн Петер явсаар Нарст толгойн бүр орой дээр гараад голландын хөлөг
онгоц барих газрын эзэн бол яг энэ байгаа газар нь ирж үзээд олон зуун гульден өгч байж
авмаар тийм аварга том нэгэн нарсны дэргэд зогсжээ. «Энд л тэр Эрдэнэсийн сангийн эзэн
байдаг биз» гэж сэтгээд хишиг өдөр өмсдөг далбагар бүрхээ аван нөгөө модны өмнө
байдгаараа мэхийн ёсолж, хоолойгоо засаад чичирхийлсэн дуугаар
- Эрхэм Шилэн хүн таны амрыг эрье гэвэл хариу юу ч дуулдсангүй, эргэн тойрны бүх юмс
урьдын адил нам гүм байсанд «Нөгөө шившлэгийг унших нь зөв байж мэдэх юм» гэж бодон
нарсан ногоон ойн Нандин эрдэнэсийн эзэн чи Тоолж баршгүй нас сүүдэртэй Хэлж баршгүй
эзэмшил газартай гэж амандаа үглэжээ. Ийн хэлтэл нэн бяцхан, жигтэй сонин дүрс бүдүүн
нарсны цаанаас шагайхыг үзээд ихэд айжээ. Хүмүүсийн хэлцдэг нөгөө бяцхан хар хантааз,
улаан оймс, бүрх малгай бүхий шилэн хүнийг, ам дамжкн яригддаг түүний цонхигор боловч
ялдам, ухаалаг царайг харав гэж итгэжээ. Гэтэл харамсалтай нь Шилэн хүнэнцэр тийнхүү
шагайн харсан шигээ хурднаар алга болчихжээ! Хэсэг зуур эргэлзэн байснаа Мункийн
Петер
- Эрхэм Шилэн хүн минь ээ, та болгоон соёрхож, намайг тэнэг амьтан гэж бүү бодогтун.
Эрхэм Шилэн хүн минь ээ, намайг өөрийг тань хараагүй гэж бодвол их эндүүрэл шүү. Би
таныг модны цаанаас шагайхыг харсан гэж хашгирчээ. Мөн л хариу ер үгүй бөгөөд хааяа
хааяа модны цаанаас аяархан, сөөнгөтөн хөхрөх чимээ сонсдох шиг санагдан байлаа.
Эцсийн эцэст өдий болтол өөрийг нь хүлэн байсан айх сэтгэлийг тэсч ядсан байдал нь
дийлсэнд,
- Бяцхан залуу минь, тогтож хайрла. Чамайг мөдхөн гартаа оруулж авмаар байна гээд
нарсны цаагуур ганц харайн орвол тэнд нь Ногоон нарсан ойн эрдэнэсийн сангийн эзэн
байсангүй, харин бяцхан хөөрхөн хэрэм мод өөд дүүлж явлаа.
Мункийн Петер толгой сэгсрэв. Өөрийгөө уг шившлэгийг бага боловч хэрэглэж чадав. Одоо
лав ганц мөр л дутаад байх шиг байна, түүнийг л олчихвол Шилэн хүнэнцрийг дуудан
гаргаж ирж болох юм гэж боджээ. Тэгээд толгойгоо эргэтэл бодсон боловч сэтгэлд нь нь юу
ч орсонгүй. Нөгөө хэрэм нарсны хамгийн доод мөчир дээр суучихаад өөрийг нь
зоригжуулаад ч юмуу тохуурхаад ч байх шиг санагджээ. Хэрэм биеэ сэгсчин, сайхан сүүлээ
шарвалзуулан ухаалаг нүдээрээ Петерийг харан байсан бөгөөд удалгүй тэр хэрэм хүний
толгой, гурвалжин оройтой бүрх бүхий болсноо мөн төдөлгүй зөвхэн хойд хоёр хөлдеө
улаан оймс, хар гуталтайгаас бус ерийн л хэрэм шиг болох шиг санагдсан тул эл амьтантай
гав ганцаараа байхаасаа бараг айжээ. Товчоор хэлбэл, тэр нь нэн хөөрхөн амьтан байсан
хэдий боловч энэ нэг л жигтэй байна гэж бодсоноос нүүрсчин Мүнкийн Петерийн дотор
бүр ч их зарсхийжээ. Петер ирснийхээ адил хурдан хурдан алхлан тэндээс явав. Нарсан ой
улам улам харанхуйлан, мод нь улам ч шигүү болоод байх шиг санагдсанд айсандаа
гүйхээрээ явсаар алсад нохойн дуу сонсдож, түүний дараахан моддын завсраар овоохойн
утаа суунаглахыг үзээд сая сэтгэл нь амсхийжээ. Ойртон очоод овоохойд агч хүмүүсийн
хувцсыг ажиглавал айсандаа эсрэг зүг рүү харайлгаж, шилчид рүү очихын оронд салчид руу
хүрч ирснээ мэдэж гэнэ. Тэр овоохойд аж төрөн суугчид нь модчингууд бөгөөд нэг өвгөн,
түүний хүү гэрийн эзэн, өвгөний өсч торнисон ач нар ажээ. Хоноод явъя гэж гуйсан
нүүрсчин Мункийн Петерийг нэр ус, газар нутгийг нь ч асууж шалгаалгүй найрсгаар хүлээн
аваад алимын дарс өгч, орой болоход Шварцвальдынхны дуртай хоол болох нэгэн том
сойрын чанасан мах өмнө нь тавьжээ.
Хоолны дараа гэрийн эзэгтэй болон охид нь ээрүүлээ барин нэгэн том цучил тойрон
сууцгаасан бөгөөд хөвгүүд нь тэр цучлын галыг нарсны сайхан давирхайгаар бадраан өвгөн,
хоноц, гэрийн эзэн гурав тамхи татан бүсгүйчүүлийг харан, залуус нь модоор халбага, сэрээ
зорон байлаа. Гадаах ойд шуурга шуурч нарс моддыг нэн хүчтэй нажигнуулан нижигнүүлэн,
ойн модод тэр аяараа хугарч нугаран орвснгоороо унаж байх шиг санагдах ажээ.
Аймшиггүй хөвгүүд ойд гүн гарч эл сүрдэм сайхан зүйлийг үзсүгэй гэсэн боловч өвөг эцэг
нь тэднийг хатуу ширүүн үг, харцаараа тогтоон барьж
- Гадаа гар гэж хэнд ч зөвлөхгүй. Тэнгэр минь, одоо гарсан хүн хэзээ ч эргэж ирэхгүй. Учир
нь өнөө шөнө Голланд Михель ойд нэг шинэ сүнсний төлөө үзэлцэж байна шүү дээ гэж
өвгөн тэдний зүг хашгирчээ. Багачууд нь түүний хэлснийг сонсоод гайхан хачирхаж байгааг
нь үзвэл Голланд Михелийн тухай хэдийнэ сонссон байлтай боловч түүний тухай яриач гэж
өвөг эцгийгээ дахин дахин шалгаажээ. Ойн нөгөө этгээдэд Голланд-Михелийн тухай яриаг
чих дэлсэх төдий болсон Мункийн Петер ч бас тэдэнтэй санал нийлж түүний хэн болох,
хаана байдгийг өвгөнөөс асуужээ.
- Тэр бол энэ ойн эзэн гэдгийг хэлэхийн далимд та нарын насан дээр түүнийг мэдээгүй хүн
бол Нарст толгойн чанад юмуу бүр хол орон гэртээ сууж байх ёстой гэдгийг анхааруулъя.
Гэвч би та нарт Голланд Михелийн талаар мэдэх зүйлээ болон түүний тухай домгийг ярьж
өгье. Зуу орчим жилийн өмнө, юу боловч өвөг аав маань ингэж ярьдаг байсан юм, газар
дэлхий дээр Шварцвальдынхнаас өөр үнэнч шударга олон түмэн байсангүй гэнэ. Одоо бол
энэ нутагт мөнгө их бодсоноос хүмүүс хэлцэх аргагүй муу болжээ. Залуус хишиг өдөр
бүжиглэж, хашгичиж, гуугачин, сэтгэл сэрдхийм хараал урсгана. Тэр үед бол үүнээс огт өөр
байсан бөгөөд энэ бүх завхралд Голланд Михель буруутай гэдгийг би түүнийг одоо цонхоор
харж байсан ч хэлнэ, ер нь хэлсээр ч ирсэн юм. Тэгэхлээр зуу, түүнээс ч илүү жилийн өмнө
олон зарц бүхий нэгэн модчин эрхэм байжээ. Тэрээр бүр Рейн хүртэл худалдаа арилжаа
хийдэг бөгөөд уулаас сүсэг бишрэлтэй хүн байсан тул ажил төрөл нь ёстой л тэнгэрт
тэтгүүлсэн мэт өөдрөг байв гэнэ.
Нэг орой үүдэнд нь нэг эр хүрч иржээ. Түүнийг байтугай түүнтэй зүйрцэх хүнийг ч урьд
өмнө нь ер үзэж хараагүй юмсанжээ. Өмссөн хувцас нь яг л шварцвальдын залуучуудынх
шиг боловч бүхнээс даруй толгой өндөр тул ийм аварга эр байна гэхэд хэн ч хэзээ ч
итгэмээргүй байжээ. Тэр эр нөгөө модчин эрхмээс ажил хийе гэж гуйсанд хүч чадалтай,
ямар ч хүнд ачаанд үүртэхээргүйг ажиж мэдсэн наадах нь түүнтэй хөлс хүчийг нь хэлэлцэж
тохирчээ. Михель бол тэр модчин эрхэмд урьд өмнө нь хэзээ ч байгаагүй тийм сайн
ажилчин байлаа. Мод унагахад гурван хүнтэй тэнцэх бөгөөд модны нэг үзүүрт нь зургаан
эр арайхийн түүртэж явахад нөгөөг нь Михель ганцаараа ажиггүй өргөнө. Гэвч хагас жил
мод хийснийхээ эцэст нэгэн өдөр эзэн дээрээ хүрч ирээд
- Би энд ханатлаа мод унагалаа. Тэгэхлээр одоо би уг удам минь хаа хүрснийг үзэх хүсэлтэй
байна. Намайг салан дээр ажиллуулбал танд ямар санагдана вэ? гэж гуйсанд
- Чамайг бага боловч газар үзэж нүд тайлъя гэж хүсэж байгаа бол надад цааргалах юм юу
байх вэ. Хэдийгээр мод огтлоход чам шиг тэнхээтэй улс надад хэрэгтэй боловч салан дээр
ажиллахад бас эв дүй шаардагддаг юм. Явбал энэ удаад явсугай гэж эзэн нь хариулжээ.
Чингээд бүгд хэлцсэнээр болжээ. Түүний явах ёстой сал нь найман угсраа тэвш бүхий
бөгөөд хамгийн сүүлчийнхийг нь хамгийн лужир дүнзээр холбосон ажээ. Тэгээд юу болов
оо? Хөдлөхийн ёмнөх орой өндөр Михель өөр найман дүнз ус руу авчирсан нь урьд өмнө
хэний ч үзэж хараагүй тийм бүдүүн урт атал тус бүрийг нь ерийн нэг шургааг мэт
хөнгөхнөөр мөрлөн явсан нь бүхний гайхшийг төрүүлжээ. Тэднийг хаанаас огтолж авсныг
нь өдий болтол хэн ч мэдээгүй ажээ. Эдгээр дүнз ямар үнэ хүрэхийг тооцоолсон ЭЗНИЙ нь
зүрх үүнийг үзээд хагартлаа баярлаж гэнэ. Гэтэл Михель,
- Эд бол миний явах тэвш. Түүнээс биш тэр зомгол шиг юмнуудаар би явж чадахгүй гэж
хэлжээ. Эзэн нь баярласандаа салчны гутал бэлэглэх гэсэнд түүнийг нь авч хажуу тийш нь
шидчихээд ер хэний ч үзээгүй тийм гутал гаргаж иржээ. Тэр нь зуун фунт хүнд, таван тохой
урт гутал байсан гэж өвөө аав минь нотолдог байсансан.
Сал хөдөлж, урьд мод унагах талаар бусдын гайхаш төрүүлдэг байсан Михель одоо салчдын
гайхшийг төрүүлжээ. Учир нь нөгөө нүсэр бүдүүн гуалингуудаас болж бүр ч удаан хөвөх
байх гэж бодож байсан сал нь нисэх мэт довтолгосоор Неккарт төдөлгүй сум мэт шуугин
орж иржээ. Неккерт ормогц уг гол тохойрон урсах тул салчид салаа голын дунд байлгах,
элс буюу хайрга мөргөн зогсчих вий гэж үйлээ үздэг байлаа. Гэтэл Михель байн байн усанд
үсрэн орж гараа хөдөлгөх төдийд салыг баруун, зүүн тийш нь залах тул тэр нь ямар ч аюул
осолгүй хөвсөөр удалгүй шууд урсгалд ороход Михель хамгийн эхний тавган дээр гүйн
хүрээд бүх хатгуур модоороо хатга гээд өөрийнхөө лужир хатгуур модыг голын хайргад
зоон ганц дарахад сал нь нисэх мэт хурдалж газар орон, ой мод, суурин гацаа тэргүүтэн
хажуугаар нь жирэлззн өнгөрч байжээ. Тэгээд тэд салчид ачаа тээшээ худалдаж заншсан
Рейний эрэгт орших Көлнд хүрэх ердийн хугацааны тал нь ч өнгөрөөгүй байхад тэнд
оччихсон байлаа. Гэтэл Михель салчдад хандан
- Та нар жинхэнэ худалдаачны маягаар байж ашиг хонжоогоо бодоцгоогтун.
Шварцвальдаас авчирсан энэ бүх дүнзийг Көлнийхэн хэрэглэдэг гэж бодож байна уу? Үгүй
шүү, тэд та нараас хагас үнээр нь худалдаж аваад Голланд руу үнэ хүргэж дамладаг юм.
Жижгийг нь энд худалдаад томуудыг нь Голландад аваачицгаая. Тогтсон үнээс илүү гарсан
нь бидний олз болно гэжээ. Арга мэхт Михель ингэж хэлсэн бөгөөд бүсад нь дуртай
зөвшөөрчээ. Нэг хэсэг нь газар үзэхийн үүднээс Голланд руу дуртайяа явах, нөгөө хэсэг нь
ашиг завшааны үүднээс явах хүсэлтэй байсан тул татгалзах хүн олон байсангүй. Зөвхөн
ганцхан салчин л эзнийхээ эд агуурсыг аюул осолд учруулах юмуу өндөр үнээр зарж
эзнийгээ хууран мэхлэх гэж байна гэж тэдэнд анхааруулан үнэнч шударгаар зүтгэсэн
боловч бусад нь түүний үгийг сонсохыг ч хүссэнгүй бөгөөд тийн хэлснийг нь төдхөн
мартжээ. Харин Голланд Михель л мартсангүй. Тэгээд тэд Рейнийг уруудан Михель сал
залан явсаар удалгүй Роттердамд хүрч очжээ. Тэнд хүмүүс дүнзэнд нь урьдынхаас нь дөрөв
дахин их үнэ өгсөн бөгөөд ялангуяа Михелийн аварга том дүнзнүүдийг хатуу ханштай
мөнгөөр худалдан авцгаажээ. Шварцвальдынхан тийм их мөнгө үзчихээд баярласандаа
ухаан алдах шахжээ. Михель олсон мөнгөө хувааж нэг хэсгийг нь модчин эзэнд үлдээж
нөгөө үлдсэн гурван хувийг нь салчдад түгээжээ. Ингэсний эцэст тэд далайчид болон бусад
муу улстай дэн буудлын уушны газар сууцгааж олсон хэдийгээ архи, мөрийтэй тоглоомд
өгч барцгаажээ. Харин тэдэнд үнэн журмын үг сануулга болгон хэлсэн зоригт эрийг
Голланд Михель нэгэн сүнс наймаалагчид худапдчихсан ба түүнээс хойш ер сураг ажиггүй
болжээ. Тэр үеэс эхлэн шварцвальдын залуучуудын хувьд Голланд орон диваажин,
Голланд-Михель тэдний ван болжээ. Модчин эзэд эл худалдаа наймааны тухай удтал
мэдэхгүй байсаар, мөнгө, муу зан заншил, архидах, тоглох явдал Голландаас мэдэгдэлгүй
нэвтрэн ирсээр байлаа.
Харин Голланд-Михель уг явдал илэрмэгц харах бараа, хайх мөргүй алга болжээ. Гэвч тэр
үхсэн нь үгүй. Зуун жилийн турш тэр ойд ад мөрийн ажлаа амжуулсаар л бөгөөд олон олон
хүнийг баяжихад нь тусалсан, гэхдээ золионд нь хөөрхий сүнсийг нь авдаг гэж хэлцдэг юм.
Үүнээс өөр юм би ярьшгүй. Одоо ч тэр ийм шуургатай шөнө хүмүүсийн гар хүрдэггүй
Нарст толгойд хамгийн сайхан нарс эрэн явдаг гэдэг нь үнэн бөгөөд аав минь түүнийг
дөрвөн тохой бүдүүн нарсыг зэгс шиг хуга татаж байхыг нь харсан юм гэдэг. Тэгээд тэр
үнэнээс гажиж өөр рүүгээ очсон улсад тэднийгээ өгдөг, шөнө дунд тэд нь салаа усанд тавьж
Михель тэдний хамт Голланд руу сэлүүрдэн оддог юм гэнэ билээ. Хэрэв би Голландын эзэн
ван байсансан бол түүнийг газрын гаваар ортол нь галт сумаар ниргэхсэн. Учир нь Голланд-Михелиэс ганц саваа ч болтугай авсан хөлөг онгоцнууд тэр чигтээ сүйрдэг ёстой юм.
Тиймээс ч хөлөг онгоцны сүйрлийн тухай залхтал дуулддаг боллоо шүү дээ. Түүнээс бус
сайхан, бат бэх, сум шиг том хөлөг усанд хөвж явснаа живчихнэ гэж яаж байх билээ?
Голланд-михелийг ийм шуургатай шөнө Шварцвальдад ганц нарс унагамагц урьд өмнө
унагаж бэлдсэн гуалингийн нэг нь аль нэг хөлөг онгоцны их биеэс суга үсрэн унаж түүгээр
нь ус цутган ороод тэр хөлөг хүнтэй, хулганатайгаа сүйрдэг байна. Голланд-Михелийн
тухай домог энэ дээ. Шварцвальдад тархсан аливаа муу муухай бүхэн түүнээс эхтэй юм. Ээ-х! тэр хэнийг ч баяжуулж чадна! гэж өвгөн учир битүүлэг хэлээд — Гэхдээ би түүнээс юу ч
авахыг хүсэхгүй, ямар ч гэсэн би бүдүүн Эцехийл, гонжгор, Шлуркерийн замаар орохгүй.
Бүжгийн талбайн ван ч гэсэн бас түүнд урхидуулчихсан байж таарна гэв.
Өвгөнийг ийн хуучилж байх зуур шуурга намджээ. Охид ичингүйрэн дэн бариад эрчүүл
Мункийн Петерт навч дүүрэн чихсэн хүүдийг дэр болгон зуухны дэргэдэх гулдан дээр
тавьж өгөөд сайхан нойрсохыг ерөөв. Мункийн Петер энэ шөнийнх шиг ингэж хар даран
зүүдэлж байсан нь ер үгүй юмсанжээ. Нэгэн бол дүнсийсэн баргар аварга том Голланд-Михель өрөөний цонх хэмх цохиод хэмжээлшгүй урт гартаа хүүдий дүүрэн алтан зоос
сэтгэл сэргэтэл яруухан жингэнүүлэн сэгсчиж өөр рүү нь сарвайн, эсвэл нөгөө найрсаг
бяцхан Шилэн хүнэнцэр жигтэйхэн том ногоон лонх зайдалчихсан өрөөн дотуур давхин
байгааг үзэж, Нарст Толгой дээр сонссон шиг тийм сөөнгөтөн хөхрөх дуулдах шиг болсноо
зүүн чихэнд нь
- Алт гэвэл Голландад бий Авъя гэвэл дур чинь мэднэ. Өчүүхэн төдий золионд Өчнөөн
алттай болно гэж үглэв гэнэ.
Тэгснээ бас баруун чихэнд нь ногоон Нарст ойн Эрдэнэсийн эзний тухай дуу, «Тэнэг
нүүрсчин Петер, Мункийн мулгуу Петер, хишиг өдрийн яг морин цагт төрсөн байж
шившлэгийн ганц мөр холбож чаддаггүй. Тэнэг Петер, шүлэглэ, шүлэглэ!» гэж нэгэн
ялдамхан хоолойн шивгэнэх сонсдож гэнэ.
Нойрондоо яраглаж, янцаглан шившлэгийн нэг мөрийг олох гэж үйлээ үзсэн боловч
амьдралдаа ганц мөр холбож үзээгүй тул зүүд нойрондоо хичнээн ч оролдоод бүтсэнгүй.
Үүр гиймэгц сэрвэл зүүд нь санаанд нь гойд содон буужээ. Гараа элгэндээ эвхэн ширээний
ард суугаад чихэнд нь шингэж үлдсэн нөгөө шивнээг эргэцүүлэн бодож гэнэ. Нүүрсчин
Мункийн тэнэг Петер шүлэглэ, шүлэглэ гэж амандаа үглээд духаа хуруугаараа тогшсон
боловч нэг ч мөр сэтгэлд нь буусангүй. Тийнхүү өмнөхөө уйтгартайяа гөлрөн «Зогсох»
гэдэг үг орсон шүлэг бодон суутал нь гурван хар хүү байшингийн үүдээр гаран ой руу явсан
бөгөөд тэдний нэг нь
Уулан дээр зогсоод би Уужим хавцал руу халиалаа Тэгэхэд л би эцсийн удаа Түүний барааг
харлаа гэж дуулжээ.
Энэ нь Петерт харанхуйд гялсхийх аянгын гялбаа мэт цочирдом санагдсанд ухасхийн босож
яаран гарч одоод буруу зөруү сонссон байж магадгүй гэж санасандаа гурван залуугийн
араас харайн очиж дуулж явсныг нь гар дээрээс нь эв дүйгүй шүүрэн авч
- Зогс, найзаа! Зогсох гэдэг үг оруулан яаж шүлэглэн дуулснаа намайг энэрэн хайрлаж хэлж
өг гэжээ. Шварцвальдын тэр залуу
- Залуу минь, чамайг юу хатгав? Би санаандаа орсноо л дуулдаг юм. Гарыг минь даруй тавь,
эсвэл ... гэтэл
- Үгүй, юу дуүлснаа чи хэлэх ёстой! гэж Петер бараг өөрийн ухаангүй шахам хашгиран
хэлээд түүнээс улам ч чанга зуурчээ.
Үүнийг харсан нөгөө хоёр нь удаан эргэлзсэнгүй, бахим нударгаа зангидан хөөрхий
Петерийн дээрээс дайран орж, түүнийг өвдсөндөө нөгөөдөхийн нь хувцаснаас гараа салгаж
туйлдан тамирдсандаа сөхрөн суутал нь хайр найргүй балбажээ. Тэгээд хөхрөлдөн байж
- Хувиа хүртэх чинь энэ. Бидний мэтийн улс руу улаан зам дээр хэзээ ч бүү дайрч бай
гэдгийг мэдэж ав, галзуу минь! гэсэнд
- Үүнийг би мэдэхээр барах уу даа! Нэгэнт та нар намайг нүдэж зодсон болохоор одоо
энэрэн үзэж нөгөө залуугийн дуулсан дууны үгийг тодорхой хэлж өгөөч гэж мэгшин байж
хариу өчив. Тэгсэнд тэд дахин хөхрөлдөж түүнийг бахаа ханатал элэглэн тохуурхсан боловч
нөгөө дуулж явсан дууныхаа үгийг давтан хэлж гэнэ.
Тэгээд тэд хөхрөлдөж дуулалдсаар цааш оджээ. Хөөрхий нүдүүлсэн эр арайхийн өндийж
- Тэгэхлээр одоо харах, зогсох гэдэг үгийг холбохоор, Шилэн хүнэнцэр минь, бид дахин
уулзаж ярилцана биз дээ гэжээ. Тэгээд овоохойд орж малгай, урт таягаа авч гэрийн эзэдтэй
салах ёс гүйцэтгээд Нарст толгойн зүг эргэн явав. Шүлгээ бодож олох ёстой байсан тул
замаар удаан, бодлогошрон явсан бөгөөд бүр Нарст толгойн бэлд хүрч, нарс нь улам өндөр,
улам өтгөн болох үес шүлэг санаанд нь орсонд баярласандаа дороо дэвхэрчээ. Тэгтэл
салчны хувцас өмсөж, хөлгийн шураг шиг урт мод гартаа барьсан аварга том биетэй эр
моддын цаанаас гарч иржээ. Мункийн Петер энэ бол Голланд-Михелиэс өөр хэн ч биш гэж
бодсон тул түүнийг өөрийнхөө хажууд ягуухан алхлахыг үзээд золтой л сөхөрчихсөнгүй.
Тэр аймшигтай эр таг дуугай явсаар, Петер байн байн түүнийг хяламхийн харсаар л байлаа.
Түүний бие Петерийн л мэдэх өндөр хүнээс ч бүтэн толгой илүү, царайны нь байдал залуу
ч биш, бас хөгшин ч биш боловч дүүрэн атираа, үрчлээтэй юм гэнэ. Зотон хантааз, савхин
өмдийнхөө шулхнагийг түрийд нь чихэн асар том гутал өмссөнийг нь Петер домгоос сайтар
мэдэх билээ.
- Мункийн Петер, чи Нарст толгойд юу хийж яваа юм бэ? гэж ойн эзэн сая ам нээж цээжний
угаас хүнгэнэсэн дуугаар асуусанд Петер айгаагүй янз гаргах гэсэн боловч дагжтал чичрэн
байж
- Амархан сайн байна уу, нутгийн хүн минь. Би Нарст толгойг дайран гэртээ харих гэсэн
юм гэвэл
- Мункийн Петер, чиний явах зам энэ төглөөр дайрдаггүй шүү дээ гэж цаадах нь хариулаад
цоргих мэт аймшигтай харжээ. Тэгэхэд нь Петер
- Яг үүгээр дайрдаггүй ч гэсэн өнөөдөр дулаан байгаа тул үгээр явбал сэрүүхэн болов уу
гэж би бодсон юм гэсэнд
- Нүүрсчин Пөтер, чи битгий худлаа ярь! гэж аянга мэт сүртэйеэ дуу алдаад
- Эсвэл би чамайг энэ саваагаараа газарт наалдтал чинь балбана шүү. Атигараас гуйлга
гуйж байхыг чинь хараагүй гэж чи бодоо юу? За, за, тэр чинь тэнэг оролдлого байсан юм.
Харин чи тэр шившлэгийг мэдэхгүй байсан нь сайн хэрэг. Тэр бяцхан дамшиг их харамч
амьтан, олигтой юм өгөх ч үгүй, хэн нэгэнд өглөө гэхэд түүний нь аж төрөл аятай байдаггүй
юм. Петер, чи бол хөөрхий болсон гаслант амьтан бөгөөд би чамайг өрөвдөж байдаг юм.
Орчлон дэлхийд олигтой юм хийж мэдэх ийм зоримог сайхан залуу нүүрс гаргаж явах ч гэж
дээ. Бусад хүмүүс том талер юмуу дукат ханцуйнаасаа сэгсрэн унагаж байхад чи хэдэн
ширхэг зургаатын зоос ч үрэх чадалгүй байна шүү дээ. Ёстой л ядуу зүдүү амьдрал гэдэг
энэ гэж намуухан дуугаар өгүүлжээ.
- Энэ үнэн. Таны хэлдэг яриангүй зөв. Ёстой гуйлгачны амьдрал гэгч энэ дээ.
- За, энэ талаар ярих хэрэг надад алга. Би хэд хэдэн зоримог залуусыг гачаалаас гарахад нь
тусалсан юм, ийм байдалд орсон нь ганц чи биш. Эхний удаад хэдэн зуун талер хэрэгтэй вэ,
хэл гэж аймшигт Михель үгийг нь залгуулан хэлжээ. Ингэж хэлэх зуураа учиргүй том
халаасан дахь мөнгөө сэгсэрсэнд урьд шөнө Петерийн зүүдэнд орсны адил хангинан
жингэнэх дуу гарч гэнэ. Энэ үгийг сонсоод Петерийн зүрх нь үхэж, айх эмээх давхцан хамаг
бие нь нэг хөрж, нэг халах шиг болсон бөгөөд Голланд-Михелийн байдал нь өрөвдсөндөө
мөнгөө хариуд нь ямар нэг юм шаардалгүйгээр зүгээр өгөх гэж байгаа янзгүй байлаа.
Баячуудын тухай өвгөний хэлсэн үг Петерийн санаанд орсонд тухайлшгүй аймшиг,
түгшүүрт автан өөрийн эрхгүй
- Баярлалаа, эрхэм ээ! Тантай би ер юу ч хэлцэж хийхгүй, таныг би мэднэ ээ гэж хэлчихээд
хар хурдаараа харайлгасан боловч ойн савдаг том том алхлан хажууд нь зэрэгцэн ирээд
бөглүү, занасан дуугаар
- Петер, чи харамсах болно, над дээр дахин ирнэ гэдэг чинь нүд, нүүрэн дээр чинь илхэн
бичээстэй байна. Чи миний гараас гарахгүй. Битгий ингэж хурдан гүй, миний хэлэх үгийг
төвшин сонс. Цаана чинь миний хил хязгаар байна шүү гэжээ. Үүнийг сонсмогц Петер өмнө
нь холгүй нэгэн бяцхан суваг байгааг харсан бөгөөд тэр хилийг хурдхан гарах гэж улам ч
яарчээ. Иймээс Михель эцсийн бүлэгт шавдан харайлган хараал зүхэл урсган араас нь
элдэхэд хүрсэн байна. Ойн савдаг барьж яваа модоо далайн өөр рүү нь шидэх гэж байгааг
хармагц залуу эр суваг дээгүүр гайхашран харайжээ. Тэгээд тэр сувгийн цаад захад эсэн
мэнд гарч, араас нь Михелийн шидсэн мод үл үзэгдэх хана хэрэм мөргөсөн мэт агаарт бут
үсрэн нэгэн урт цуулдас нь Петерийн хөлд унажээ.
Догшин ширүүн Голланд-Михель рүү буцааж шидэхээр түүнийг газраас их л бардам гэгч
авсанд тэрхүү цуулдас даруй гарт нь хөдлөхийг мэдээд харвал цоролзсон хэл, цахилсан нүд
бүхий толгойгоо өөр рүү нь сунган буй аварга могой барьчихсан зогсож байгаагаа үзээд мэл
гайхжээ. Даруй алгаа тэнийлгэсэн боловч тэр могой гарыг нь чинэртэл ороож амжаад
толгойгоо ганхалзуулан нүүр өөд нь дөхсөөр байлаа. Гэтэл гэнэт нэг хур шувуу шуугин
шунгаж ирээд тэр могойг толгойноос нь зуун агаарт хөөрсөн бөгөөд энэ бүхнийг суваг
дотроос харсан Голланд-Михель тэрхүү могойг ийм хүчирхэг амьтан аван одсонд хашгиран
гуугалж галзуурах шахжээ.
Туйлдаж гүйцсэн Петер байдгаараа салгалан цааш замаа хөөж гэнэ. Зөрөг улам эгц, хавь
ойр нь улам эл хуль болсоор төдөлгүй нөгөө лут том царсны дэргэд хүрч очжээ. Тэгээд урьд
өдрийн адил үл үзэгдэгч Шилэн хүнэнцэрт мэхийн ёслоод
- Нарсан ногоон ойн Нандин эрдэнэсийн эзэн чи Тоолж баршгүй нас сүүдэртэй Хэлж
баршгүй эзэмшил газартай Хишиг өдрөөр төрсөн хүүхдэд л Харагдаж үзэгддэг чанд
дэглэмтэй гэж уншсанд
- Хэдийгээр чи яг онож хэлээгүй ч гэсэн нүүрсчин Мункийн Петер чамайг ирсэн болохоор
одоо яая гэх вэ гэж нэгэн ялдам, шингэн дуу хажууханд нь гарчээ. Гайхан эргэж харвал
нэгэн сайхан нарсны ёроолд хар хантааз, улаан оймс, дэлбэгэр бүрх бүхий бяцхан, атигар
өвгөн сууж байлаа. Нүдэнд дулаан, найрсаг сайхан царайтай тэр өвгөний сахал нь бяцхан
мяндас мэт намиран байх ажээ. Цэнхэр шилэн гансаар тамхи татан байсан нь нэн жигтэй
санагдсан бөгөөд ойртон очоод тэр бяцхан хүний хувцас хунар, гутал, малгай нь бас өнгөтэй
шилээр хийгдсэнийг үзээд Петер бүр ч гайхжээ. Гэхдээ тэр нь халуун хэвээрээ байгаа мэт
уян налархай, түүний хөдлөх бүрт алчуур мэт намиран байлаа.
- Чи нөгөө зэрлэгтэй, Голланд-Михельтэй уулзаа юу? Тэр чамайг яггүй айлгая гэж бодсон
боловч шидэт ташуурыг нь би авчихсан хуна. Тэр түүнийхээ барааг харахаас өнгөрсөн
хэмээн үг бүрийнхээ дараа нэг л жигтэй ханиалган байж нөгөө атигар өвгөн хэлсэнд Петер
гүнээ мэхийн байж
- Тийм ээ, эрхэм Эрдэнэсийн эзэн минь. Тун ч аймшигтай байсан шүү. Харин тэр могойг
амийг нь гартал' зуун одсон буянт хур шувуу лав та байсан бизээ. Танд чин сэтгэлийн угаас
талархъя. Би бол танаас зөвлөлгөө авахаар ирсэн юм. Миний аж төрөл муу, урагшгүй байна.
Нүүрсчин хүн хичнээн хол ахих вэ, тэгээд ч бас нас залуу тул арай олигтой байж болох
болов уу гэж санасан юм. Бусдыг харах тусам тэд яах ийхийн зуургүй л талийж одсон байх
юм. Жишээ нь, Эцехийл, Бүжгийн талбайн ванг л аваад үзэхэд тэдэнд мөнгө өвс ногоо шиг
байх юм гэж хариулжээ.
- Петер ээ, гэж бяцхам эр тун нухацтай хэлэн гансныхаа утааг хол гэгч үлээгээд — Петерээ,
чи тэдний тухай надад бүү ярь. Тэд хэдэн жил хүний нүдэнд аз жаргалтай юм шиг харагдаж
байвч эцэст нь хамгийн золгүй улс болох тул ямар хэрэг байна вэ? Чи хийдэг ажлаа бүү
чамла. Мункийн Петер ээ, өвөг чинь, эцэг чинь шулуун шударга улс байсан, энэ л ажлыг
чинь хийсээр байсан юм шүү! Ажил төрөлгүй алхайж хэвтэхэд дурласнаас над руу ирсэн
биз гэж би чамайг бодохгүй байна гэжээ. Тэр хүнэнцрийн нухацтай үгэнд Петерийм айдас
хүрсэн бөгөөд царайгаа улайлган байж
- Үгүй, Нарсан ойн баялгийн эзэн эрхэм минь ажил төрөлгүй байна гэдэг аливаа гаслан
зовлон гийн эхлэл гэдгийг би мэдэх тул өөр байдал өөрийн минь аж төрлөөс илүү
санагдсаныг та буруу ойлгож болохгүй. Нүүрсчин байна гэдэг тун өчүүхэн зүйл бөгөөд
шилчин, салчин, цагчингууд хавьгүй илүү нэр хүндтэй байдаг билээ гэжээ. Нарсан ойн
бяцхан эзэн
- Хичнээн өндөрт гаравч хэзээд унадаг ёстой. Хүмүүс та нар их хачин улс шүү дээ.
Өөрийнхөэ төрж өссөн аж төрөлд сэтгэл хангалуун байх хүн тун ховор. Хэрэв чи шилчин
байсан бол модчин байхсан гэж хүснэ, модчин байсан бол ойн харгалзагч юмуу ой
хамгаалах албаны хүн байсан болоосой гэнэ. Урам зоригтой ажиллана гэж надад амлах юм
бол би чамд сайн сайхан болоход чинь тусалж болох юм. Өөр рүү минь зам мөрөө олж ирсэн
хишиг өдөр төрсөн хүүхдүүдэд гурван зүйлийн хүслийг нь биелүүлдэг юм. Үүний эхний
хоёр нь ямар ч хүсэл байж болох бөгөөд харин гурав дахь нь утга учиргүй юм байх юм бол
би татгалзаж болно. Иймээс Петер чи ямар нэг зүйл, гэхдээ сайн сайхан, хэрэгцээтэй зүйл
хүсэж болно гэж арай эелдэг хэлж гэнэ.
- Ээ дээ та бол тун сайн шилэн хүнэнцэр бөгөөд гэр орондоо эрдэнэс бүхий тул эрдэнэсийн
эзэн гэж нэрлэсэн нь зөв юм. Тэгэхлээр одоо би сэтгэл зүрхийг минь эзэмдсэн зүйлийг хүсэж
болох нь ээ. Юуны өмнө Бүжгийн талбайн вангаас илүү гоё бүжиглэдэг, тэр бүрдээ уушны
газар түүнээс илүү их мөнгөтэй ордог болмоор байна.
- Тэнэг амьтан. Сайхан бүжиглэдэг мөнгөөр тоглодог болох гэдэг чинь ямар арчаагүй хүсэл
билээ. Тэнэг Петер, чи аз жаргалаа ингэж араар нь тавьж байгаадаа ичихгүй байна уу?
Бүжиглэдэг боллоо гээд чамд болон хөөрхий эхэд чинь ямар ашиг болох юм бэ? Чиний
хүссэнээр зөвхөн уушны газар үрж бүжгийн талбайн вангийнх шиг тэнд үлдэж хоцрох
мөнгөөр чи яах юм бэ? Тэгээд чи бүтэн долоо хоногийн турш бас л өлөн хоосон өлбөлзөж
урьдын адил гачипдаж дутагдан байх болно шүү дээ. Одоо өөр нэг зүйл хүсэх эрх олгоё,
гэхдээ арай ухаантай шиг байгаарай гэдгийг сануулъя гэж бяцхан эр уурсан хэлжээ.
Петер шилэн хүзүүгээ маажин хэсэг зуур эргэлзсэний эцэст
- Тэгэхлээр би Шварцвальд даяар байхгүй тийм сайхан, баян тансаг, аливаа тавилга хэрэгсэл
бүрэн, гар таталгүй зарцуулах мөнгө бүхий шилчний газартай болмоор байна гэсэнд бяцхан
эр сэтгэл зовсон янзтай
- Өөр юм үгүй юу? Петер, чамд үүнээс өөр хүсэх юм ер алга гэж үү? гэж асуужээ.
- Бас түүний дээр, нэг морь, нэг чигнүүр өгвөл сайнсанж
- Өө, нүүрсчин Мункийн тэнэг Петер гэж дуу алдаад бяцхан эр эгдүүцсэндээ шилэн гансаа
бүдүүн нарсанд гуядсанд тэр нь будаа болтол бут үсэрчээ. Тэгээд
- Морьтой болмоор байна уу? Чигнүүртэй болмоор байна уу? Морь, чигнуүр биш харин
ухаан, хүний ёсны эрүүл саруул ухаан, бодол санаа хүсэх ёстой байсан юм шүү дээ чи
гэдгийг би чамд хэлье. Хоёр дахь хүсэл чинь тийм ч их арчаагүй зүйл биш байсан тул чиний
хувьд гай гамшгаар бага байх биз гэж бодъё. Бүү гутар. Сайн шилний газар гэдэг чинь эзнээ
тэжээж тэтгэдэг юм. Гэхдээ чи үүний дээр ухаан бодол л хүсэх хэрэгтэй байсан юм шүү дээ.
Морь, чигнүүр гэдэг чинь аяндаа чамд олдох биш үү гэсэнд Петер
- Гэхдээ эрхэм эрдэнэсийн эзэн минь ээ, надад одоо бас нэг зүйл хүсэх эрх үлдсэн билээ.
Тэгэхлээр таны бодож байгаа шиг надад тийм их чухал юм бол би ухаан хүсэж болох юм
гэвэл нарсан ойн савдаг
- Үгүй шүү. Өөр нэг хүсэл үлдээх юм бол чи баяр хөөртэй байх тэр газраа зарим нэг
бэрхшээлтэй учрах болно. Одоо гэрийнхээ зүг яв гээд халааснаасаа нэгэн бяцхан хүүдий
гаргаж ирээд
- Май, энд хоёр мянган гулден байгаа. Мөнгө гуйж дахиж ирэх юм бол би чамайг хамгийн
өндөр нарснаас дүүжлэх ёстой болох тул энэ хангалттай. Энэ ойд байсан цагаасаа эхлэн би
ийм зарчим баримталж ирсэн хүн. Гурван өдрийн өмнө ойн доод бие дэх шилний том газрыг
эзэмшиж байсан өвгөн Винкфритц нас барсан юм. Маргааш өглөө эрт тийшээ очиж түүнийг
өвлөх тухайгаа эрхийнхээ дагуу мэдэгд. Хичээнгүй няхуур байгаарай. Чи ямар ч ухаан
гуйгаагүй тул би үе үе очиж ажил үйлсэд чинь санал зөвлөлгөөнөө нэмэрлэж байх болно.
Харин чиний хамгийн эхний хүсэл тун олхиогүй зүйл байсан тул уушны газраар гүйхдээ
болгоомжтой байгаарай гэж үнэн сэтгэлээсээ хэлье. Петер. Ингэлээ гээд хэн ч хэзээ ч
олигтой юманд хүрч байгаагүй юм шүү гэв. Ийн хэлэх зуураа цоо шинэ сайхан шилэн ганс
гаргаж ирээд нарсны хатаасан шилмүүс дүүртэл нь чихэн шүдгүй бяцхан амандаа зуун
нэгэн том галт шил гаргаж ирэн наранд гарч зогсоод асаажээ. Тэгээд тамхиа нэрсний эцэст
Петерт нөхөрсгөөр гараа сунгаад үнэтэй сургамжийн үгс хэлэн гансаа хурдан хурдан сорон
утааг нь үлээн байсаар жинхэнэ голланд тамхины үнэр хадаан нарсны орой өөд ягуухан
суунаглах утаан хөшгөнд орж харагдахгүй болов.
Петер гэртээ эргэж ирвэл эх нь сэтгэл ихэд түгшин хүлээж байлаа. Сайхан сэтгэлт тэр авгай
хүүгээ цэрэгт дайчлагдсанаас зайлахгүй гэж бодож байжээ. Хүү нь харин баяр хөөр болон
ирсэн бөгөөд ойд сайн нөхөртэй тааралдсанд тэр нь нүүрс шатаахаас өөр ажил эрхэл гэж
мөнгө урьдчилан өгсөн тухай сайхан мэдээ дуулгажээ. Эх нь хэдийгээр гучин жилийн турш
нүүрсчдийн дунд аж төрөн тээрэмчний авгай нөхрийнхөө гурил пүргэсэн нүүрийг харж
дассан шиг хөө тортог болсон царайтай улсыг үзээд ер гайхахаа больсон боловч хүү Петерт
нь гялалзсан завшаан учирсанд урьдын байдлаа жигших сэхүүн санаа чамлалтгүй төрж
- Шилний газар эзэмшсэн хүний эхийн хувьд би хөрш авгай Грете, Бете нарыг дагуулахгүй
болж хойшид сүмд хүндтэй, мэндтэй улсын суудаг эхний эгнээнд байраа эзлэх болох нь гэж
гэнэ. Хүү нь шилний газрыг өвлөх болж тааралдсан ажилчдыг өөртөө авч ажиллуулан өдөр
шөнөгүй шил хийлгэж гарав гэнэ.
Эхний үес эл гар урлал сэтгэлд нь нийцсэн бөгөөд шил хийдэг газар ягуухан явж ороод хоёр
гараа халаасандаа дүрэн нааш цааш ихэмсгээр холхин энд тэнд очиж үзэн энэ тэрийг ярьдаг
байсан бөгөөд ажилчид нь хэлсэн ярьсныг нь дуулаад хөгжилдөн хөхрөлдөх нь цөөнгүй
байлаа. Шил үлээхийг харах сэтгэлд нь нэн таатай, өөрөө ч бас гар бие оролцож хайлмаг
шилээр сонин хачин дүрс хийнэ. Гэвч төдөлгүй ажлаас залхаж, шилний газар өдөрт нэг удаа
үзэгддэг байснаа хоёр өдөрт нэг удаа, эцэст нь долоо хоногт ганц ирдэг болсон ба ажилчид
нь юу санаснаа хийцгээнэ. Энэ бүхэн нь ганцхүү уушны газар руу харайлгадгаас нь болжээ.
Нарст толгойгоос харьж ирсэн тэр хишиг өдрөө уушны газар орж очвол бүжгийн талбай
дээр бүжгийн талбайн ван хэдийнэ үсчиж, бүдүүн Эцехийл шилэн бортоготой дарс тавин
кроненталераар мөрийцэн даалуудаж байжээ. Үүнийг үзээд Петер Шилэн хүнэнцэр хэлсэн
үгэндээ хүрсэн эсэхийг үзэх гэж яаран халаасаа уудалбал халаасанд нь алт мөнгөн зоос
шаргин, үсэрч, дэвхцэн бүжиглэх гэж хөл нь байж ядан загатнаж байсанд эхний бүжиг
дуусмагц бүжиглэхээр урьсан бүсгүйнхээ хамт бүжгийн талбайн вангийн дэргэд хүрч очвол
цаадах нь гурван тохой өндөр үсрэхэд Петер дөрвөн тохой өндөрт үсрэн, цаадах нь
гайхалтай, уян алхаж гишгэхэд Петер харсан үзсэн бүхнийг мэл гайхаж цэл хөхөртөл, хөлөө
солбиулан эргэлдэж гарчээ. Петерийн шилний газар худалдаж авсныг нь сонсож,
хөгжимчдийн хажуугаар бүжиглэн өнгөрөх зууртаа зургаан бетцнер шидэхийг нь хараад
тэнд цугласан хүмүүс гайхаж барсангүй. Зарим нь түүнийг лав ойд булсан эрдэнэсийн сан
олсон биз гэж, зарим нь их өвийн эзэн болсон биз гэж хэлцэцгээвч бүгд л түүнийг зөвхөн
мөнгөтэй болсны нь хувьд хүндэтгэн аз заяатай эр гэж үзэцгээх болжээ. Тэр оройгоо түүний
бие хорин гульден тоглож алдсан боловч халаасан дахь мөнгө нь ер дундарсан янзгүй
шаргин жингэнэн байлаа. Өөрийгөө хичнээн их хүндтэй болсныг үзээд Петер баярлаж
бахадсандаа учир ухаанаа олохгүй болжээ. Тэгээд мөнгийг атга атгаар нь цацан, нэгэн цагт
өөрөө ядуугийн зовлонг эдэлж явсан тул ядууст харамгүй тараажээ. Бүжгийн талбайн
вангийн ур чадвар шинэ бүжигчний гайхамшигтай ур чадварын дэргэд хүүхэд нохойн
тоглоом мэт санагдсан тул хүмүүс Петерт Бүжгийн хаан цол хүртээжээ. Тэр ням гаригт
хамгийн зоримог тоглоомчид ч түүн шиг их мөнгө тавьж зүрхлэхгүй байсан бөгөөд бас түүн
шиг их алдахгүй байлаа. Гэвч хичнээн ихийг алдана вэ төчнөөн ихийг эргүүлэн авч байсан
нь даруй Шилэн хүнэнцрээс өөрийн нь хүссэний дагуу болж буй хэрэг юм. Петер
халаасандаа ямагт бүдүүн Эцехилийн адил тийм их мөнгөтэй байхсан гэж хүссэн билээ.
Тэгээд ч чухам л түүнд мөнгөө алдан байсан бөгөөд нэг удаад хорь, гучин гульден алдахад
нь Эцехийл тэр мөнгийг нь хаман авмагц Петерийн халаасанд яг тэр хэмжээний менгө
нөхөгдөн байлаа. Байн байсаар наргих наадахдаа шварцвальдын хамгийн болдоггүй
залуусаас ч хол хэтэрч, бараг л өдөр бүхэн тоглодог болсон тул хүмүүс түүнийг Бүжгийн
хаан гэхээсээ илүү тоглоомчин Петер гэж нэрийднэ. Бас төдөлгүй түүний ухаан
бодлогогүйгээс шилний газар нь уналтад оржээ.
Шил чадах чинээгээр нь хийлгэх боловч чухам яаж борлуулах вэ гэдэг нууцыг мэдэхгүй тул
эцсийн эцэст тэр их шилийг хэрхэхээ мэдэхээ болиод ажилчдынхаа хөлсийг төлөхийн
үүднээс хэрмэл худалдаачдад хагас үнээр өгчээ. Нэгэн орой сэтгэлээ сэргээх гэж үлэмжхэн
дарс хүртчихсэн хэдий боловч эд уурсаа балран сүйрч байгааг харуусах, айх зэрэгцүүлэн
бодож бас л уушны газраас харьж явтал хажууд нь нэг хүн яваад байх шиг санагдсанд үзвэл
тэр нь шилэн хүнэнцэр байжээ. Тэгтэл уур омог нь бадарч, өөрийгөө үлэмж ихэд бодон
хамаг золгүй явдлынхаа буруутанг эл бяцхан хүн мөн гэж андгайлаад
- Би одоо морь, чигнүүрээр яах юм бэ? Шилний газар, шил тэргүүтэн надад ямар хэрэгтэй
юм бэ? Дорой ядуу нүүрсчин байхдаа хавьгүй илүү аз жаргалтай, сэтгэл зовох юмгүй аж
төрж байсан юм шүү дээ би. Албаны хүн ирж эд уурсыг минь бүртгэн өр төлөөсний учир
үнэ хаялцуулан зарах болоход хэрхэхээ би одоо мэдэхгүй байна! гэж өндөр дуугаар хэлсэнд
шилэн хүнэнцэр
- Өө, тийм үү? Тийм юм бий? Золгүй явдалд учирсны чинь буруутан нь би болж таарах нь
ээ? Өгөөмөр сэтгэлийн минь хариу энэ үү? Чамайг тийм тэнэг хүсэл тавь гэж хэн хэлсэн юм
бэ? Шилчин байх хүсэлтэй боловч шилээ яаж борлуулахаа мэдэхгүй байгаа юм биз дээ?
Чамайг хүслээ болгоомжтойхон шиг л хэлээрэй гэж би сануулаагүй гэж үү? Петер, чамд,
ухаан, бодол дутуу байна гэжээ. Хариуд нь Петер
- Ухаан, бодол гэдэг чинь юу юм! Би хэнээс ч илүү ухаалаг залуу гэдгээ чамд үзүүлээд өгье.
Шилэн хүнэнцэр минь гэнгүүтээ түүнийг заамдан аваад
- Ногоон нарст ойн эрдэнэсийн эзэн ээ, чамайг би бариад аваа биз? Одоо би гурав дахь
хүслээ чамд хэлье, чи түүнийг минь биелүүлэх ёстой. Одоохон хоёр зуун мянган
жингэнэсэм алтан зоос, байшин, бас ... ээ ёо, ёо! гэж хашгиран гараа сэгсчжээ. Учир нь ойн
бяцхан хүн улайдмал хайлмаг шил болж хувираад гарт нь дүрэлзсэн гал адил шатаж байлаа.
Харин өөрөө үзэх бараагүй алга болчихжээ. Хэдэн өдрийн турш хавдсан гараа харах бүрдээ
тэнэг мулгуу авирласнаа санан байсан боловч төдөлгүй «Шилний газар байгаа бүхнийг
минь хураан авч үнэ хаялцуулан зарлаа ч гэсэн бүдүүн Эцехийл надад үлдэх юм чинь.
Хишиг өдөр түүнийг мөнгөтэй байсан цагт надад дутагдах юм үгүй» гэж өөрөө өөртөө
өгүүлэн эрэмшмүй.
- Тийм ээ, Петер минь! Гэтэл тэр юу ч үгүй болбол яах вэ? Эл явдал нэгэн өдөр тохиолдсон
бөгөөд тооцооны гайхалтай жишээ болжээ. Нэгэн хишиг өдөр Петер уушны газрын үүдэнд
сүүх хөлөглөн ирсэнд хүмүүс цонхоор өлийн харцгааж, нэг нь «Тоглоомч Петер ирлээ»
гэвэл бас нэг нь «Тийм байна, тийм байна. Бүжгийн хаан, баян шилчин ирлээ» гэж өөр нэг
нь «Эд хөрөнгөтэй хүн ингэлгүй яах вэ. Гэхдээ хүмүүс түүний өрний талаар элдэв юм
ярьцгааж байна лээ. Бас албаны хүн мөдхөн хөрөнгий нь хураах гэж байгаа гэж хотод нэг
хүн ярьж байсан гэв. Энэ завсар баян Петер тэнд байгсдыг цонхны цаанаас ёсорхуу, ихэмсэг
гэгч нь мэндчилээд сүүхнээс буун
- Наран гэрэлт буудлын эзэн, амархан сайн байна уу? Бүдүүн Эцехийл энд байгаа юу? гэсэнд
- Суудал чинь бэлэн зэхээстэй, бид хэдийнэ ирчихээд хөзөрдөж сууна гэх аргил дуу
сонсоджээ. Чингээд Мункийн Петер, уушны газрын танхимд орж ирээд даруй халаасаа
уудалж үзвэл тэр нь амсартаа тултал түхийж байсан тул Эцехийл их мөнгөтэй байгаа нь илт
байлаа.
Петер бусдын дунд, ширээнээ суугаад хожих, алдахыг хослуулан орой болж тохь томоо
бүхий улс гэр гэртээ харин харьтал, дараа нь гэрэл барин өөр хоёр тоглоомчинг «Одоо
боллоо. Бид авгай, хүүхэд, ар гэртээ харьж очих минь» гэж хэлэн хэлтэл тогложээ. Тэгээд
тоглоомчин Петер бүдүүн Эцехийлийг үлд гэж шахаж шаардав. Цаадах нь удтал
зөвшөөрөхгүй байснаа
- За яахав, одоо би мөнгөө тоолж үзээд шоо хаяя..Нүх бүрийг таван гульденээр мөрийцнө.
Түүнээс бага бол багачуулын наадам болно гээд хэтэвчээ гарган мөнгөө тоолж үзвэл зуун
гульден бэлнээр байж байсан бөгөөд Тоглоомчин Петер үүнийг үзээд өөртөө хэдий хэр
мөнгө байгааг мэдсэн тул мөнгөө тоолох хэрэг байсангүй. Эцехийл үүний өмнө хожсон бол
одоо тухай бүрт хожигдож, тэр бүрдээ аймшигтай хараал урсган байлаа. Түүнийг шоо
хаясны дараа тоглоомчин Петер хаях бөгөөд түүний шоо ямагт Эцехийлийнхээс хоёр
нүдээр илүү бууна. Тэгээд тэр сүүлчийнхээ таван гульденг ширээн дээр гаргаж тавиад
- Дахиад нэг хаяя. Би бас алдлаа ч гэсэн тоглох л болно. Чи надад хожсон мэнгөнөөсөө
зээлүүлэх болно шүү. Шударга журамт гайхлууд нэг нэгэндээ ямагт тусалдаг юм! гэж дуу
алджээ.
- Хэдийг л бол хэдийг, зууг ч байсан хамаагүй гэж хожилдоо хөөрсөн Бүжгийн хаан хэлжээ.
Бүдүүн Эцехийл шоог гартаа сэгсчин байж хаявал арван таван нүд буув.
- Шоод! Одоо л үздэг хэрэг! гэж тэр хашгирчээ. Гэтэл Петерт арван найман нүд буусан
бөгөөд нэгэн танил, сөөнгө дуу ард нь «Эцсийнх чинь энэ дээ» гэжээ.
Эргэж харвал аварга биет Голланд-Михель ард нь зогсож байсанд ширээн дээрээс авсан
мөнгөө айсандаа унагачихав. Бүдүүн Эцехийл харин тэрхүү ойн эрийг үзээгүйгээр барахгүй
арван гульден зээлүүл гэж Петерээс шаардан байлаа. Цаадах нь зүүд нойрондоо байгаа мэт
мэлрэн гараа халаасандаа хийвэл тэнд нь мөнгө байсангүйд нөгөө халаасаа уудалбал бас
тэнд нь юу ч байсангүй. Хүрмээ эргүүлж урвуулж үзсэн боловч улаан зоос ч унасангүй.
Тэгэхэд л ямагт бүдүүн Эцехийлийн адил тийм их мөнгөтэй байх гэсэн эхнийхээ хүслийг
санажээ. Бүгд утаа адил замхран арилжээ.
Уушны газрын эзэн, Эцехийл хоёр түүнийг хичнээн эрэвч мөнгөө олохгүй байгааг үзээд
гайхан мэлэрчээ. Ер мөнгөгүй болсныг нь тэд итгэсэнгүй. Гэхдээ эцэст нь халаасыг нь
өөрсдөө уудалж үзээд уурсан хилэгнэцгээж тоглоомчин Петер бол өөдгүй муу илбэчин
бөгөөд хожсон бүх мөнгөө гэр рүүгээ илбэдээд илгээчихсэн байна гэцгээжээ. Петер
өөрийгөө улайран өмгөөлөвч цаадуулын нь санаа сэтгэл түүний эсрэг байлаа. Эл булай
явдлыг Шварцвальдынханд бүгдэд нь ярина гзж бүдүүн Эцехийл хэлсэн бөгөөд уушны
газрын эзэн маргааш үүр цүүрээр хот орж Мункийн Петерийг илбэчин гэж мэдэгдэнэ,
түүнийг түүдгийн галд шатаахыг үзэх болно доо гэж нэмж хэлэв.
Дараа нь тэд Петер рүү хилэгнэн дайрч хувцсыг нь хуу татан аваад үүдээр гаргаж хаяжээ.
Петерийг гэрийнхээ зүг гунин гутаж сажлах үес тэнгэрт ганц ч одгүй байсан боловч
хажуудаа нэгэн бараан дүрс зэрэгцэн алхаж явааг ялгаж мэдэв. Тэгтэл эцэст нь тэр бараан
дүрс,
- Мункийн Петер минь, балрах чинь энэ дээ. Эрхэмсэг байдал чинь эцэс болох нь энэ.
Надаас юу ч сонсохыг хүсэлгүй тэнэг Шилэн хүнэнцэр рүү харайлгасан бүр тэр үед би
үүнийг хэлж байсан юм. Миний зөвлөлгөөг эс тоовоос юу болдгийг чи одоо үзэж мэдлээ.
Хувь заяаг чинь бодохоос би чамайг өрөвдөж байна. Чи надтай хэлэлцэж тохирох гээд үз л
дээ. Надаас тус дэм горилсон хэн боловч гомдож байгаагүй юм шуү. Явахаасаа
залхуурахгүй бол над дээр очоорой. Би маргааш өдөржин нарст толгойд байж байна гэжээ.
Хэн өөрт нь ийм үг хэлж байгааг Петер лавтай мэдсэн бөгөөд айх сэтгэл төрсөн тул хариу
юу ч хэлэлгүй гэрийнхээ зүг гүйжээ... Ийн ярьж байтал дэн буудлын өмнө гарсан дуу чимээ
яриаг нь тасалдуулав. Нэгэн сүүх хүрч ирэх, гэрэл гаргах гэсэн хүмүүсийн дуу, хашааны
хаалга балбах, мөн хэд хэдэн нохой хуцах дуулдав. Хөтөч болон дагалдан гар урлалчдад
оногдсон өрөө нь үүд рүү харсан цонхтой ажээ. Тэнд байсан дөрвэн эр ухасхийн босож юу
болсныг үзэхээр гарч гүйв. Дэнгийн гэрэлд үзэхэд нэгэн том сүүх тэрэг буудлын үүдэнд
зогсож байлаа. Тэр даруй нэг өндөр эр гивлүүр бүхий хоёр эмэгтэйг тэрэгнээс дэмнэн
буулгаж зарцын хувцас бүхий хөтөч морио хөллөгөөнөөс нь гарган өөр нэг зарц аяны
хайрцаг буулгаж байх нь харагдав.
- Тэнгэр эднийг тэтгэх болтугай! гэж хөтөч шүүрс алдаад
- Эд нар энэ дэн буудлаас эсэн мэнд гарах юм бол миний тэрэг ч яамай байна аа гэвэл оюутан
- Аяар гэм! Тэд нар биднийг биш, харин энэ хатагтайг отож байгаа юм байна. Үзтэл тэд
үүний ирж явааг мэдсэн байж таарна. Энэ хатагтайд анхааруулж болдог болоосой! Байз!
Энэ дэн буудалд энэ хатагтай нарыг оруулчихаар өрөө гэвэл миний өрөөний хажуугийнх л
байна. Эднийг лав тэнд оруулна. Та нар эндээ тайван байж бай би зарц нарт нь мэдэгдэхийг
хичээе гэж шивгэнээд оюутан өрөө рүүгээ сэмхэн явж очоод лаануудыг унтрааж буудлын
эзэгтэйн өгсөн лааг бариастай чигт нь үлдээв. Тэгээд үүдэндээ чимээ чагнан байлаа.
Төдөлгүй буудлын эзэгтэй хатагтай нарыг дагуулан шатаар гарч ирээд найрсаг ялдам үг
урсган байж хажуугийн өрөөнд оруулжээ. Зочдоо аян замдаа ядраа биз, даруй унтаж амар
гэчихээд буцаж доош буув. Түүнээс удалгүй эр хүний нүсэр алхаа шатаар өгсөн айсуйг
сонсоод оюутан үүдээ сэмээрхэн онгойлгож зурвас төдий завсраар нь харвал хатагтай нарыг
сүүхнээс дэмнэн буулгаж байсан нөгөө өндөр эр ирж явлаа. Түүний бие ангийн хувцас
өмсөж, ангийн хутга ташаандаа зүүсэн нь үзтэл аяны даамал буюу үл таних хатагтай нарыг
дагалдан яваа хүн бололтой. Түүнийг ганцаараа ирж явааг нь үзэж мэдмэгц оюутан хаалгаа
хурдхан нээж, наашаа ороод ир гэж дохив. Цаадах нь гайхсан янзтай ойртон ирсэн бөгөөд
юуны учир дуудсаныг нь асуухаас өмнө манай хүн түүнд
- Эрхэм минь ээ! Та нар өнөө шөнө дээрэмчид үүрлэсэн буудалд буужээ гэж шивгэнэж
амжив.
Тэр эр давхийн цочсонд оюутан түүнийг өрөөндөө оруулан энэ байшинд хичнээн сэжигтэй
байгааг ярьж өгөв. Үүнийг сонсоод анчны сэтгэл машид зовинож энэ хатагтай нар бол гүн
ахайтан, түүний шивэгчин хоёр болой, анхандаа тэд шөнөжин явах хүсэлтэй байсан боловч
эл буудлаас хагас цагийн хэр зайд нэг морьтон тааралдаад тэднийг дуудан уулзаж хаашаа
явж байгааг нь лавлан Шпессартыг шөнөжин явж туулах санаатайг нь сонсоод эдүгээ
байдал түгшүүртэй байгааг хэлж «Та бүхэнд сайн санаат хүний зөвлөлгөө нэмэр болно гэж
бодвол энэ бодлоо орхи. Эндээс холгүй нэг дэн буудал байдаг юм. Хэдийгээр тэр нь хичнээн
муу, тохигүй байлаа ч ийм харанхуй шөнө дэмий л аюул тосож явснаас тэнд хоноглосон нь
дээр» гэж нэмж хэлсэн тухай оюутанд ярив.
Учирсан аюулыг хатагтай нарт дуулгах нь өөрийн үүрэг гэж үзсэн анчин нөгөө өрөөнд
ороод төдөлгүй гүн ахайтны өрөөнөөс оюутны өрөө рүү дамжин ордог үүдийг нээв. Дөч
орчим насны хатагтай болох гүн ахай айсандаа цонхийн цайж оюутны өмнө хүрч ирээд
бүгдийг эхнээс нь авахуулаад эцсийг нь хүртэл дахин яриулав. Тэгээд эл осолтой байдалд
хэрхвэл зохихыг зөвлөлдөөд ямар нэг дайралтын үед ядаж хамтран хөдлөх боломжтой
байхын тулд аль болох болгоомжтойгоор хоёр зарц, хөтөч болон туслах гар урлалчдыг
авчрахаар шийдэв. Удалгүй бүгд цугларсны эцэст гүн ахайн өрөөний үүдийг дотроос нь
түгжин шүүгээ сав, сандал сэлтээр даруулан бэхэлжээ. Гүн ахай шивэгчнийхээ хамт орон
дээрээ суугаад хоёр зарц нь тэдний дэргэд сахин үлдэв. Өмнө нь ирэгсэд болон анчин
оюутны өрөөнд ширээ тойрон сууцгааж аюулыг хүлээхээр шийдэв. Цагийн баримжаа арав
болсон бололтой байшинд бүгд нам гүм бөгөөд энд байрлагсдыг үймүүлэх янз ер үгүй
байлаа. Тэгтэл дархан
- Сэрүүн байхын тулд урьдын адил байсан маань хавьгүй дээр. Бид чухамдаа өөрсдийн
мэдэх элдэв түүх намтар ярьцгаан байсан бөгөөд эрхэм анчин үүнд дургүйлхэхгүй бол бид
цааш нь үргэлжлүүлж болох юм гэв. Гэтэл анчин үүнд ер дургүйлхээгүйгээр үл барам бүрэн
дүүрэн санаа нийлснээ илэрхийлэн өөрөө нэг зүйл ярья гэж амлав. Тэгээд ийнхүү ярьж эхлэв.

САЙДЫН ХУВЬ ЗАЯА
Багдадын захирагч Харун Аль Рашидийн үед Бенезар нэрт нэг эр Бальсорад аж төрөн суудаг
байжээ. Түүний бие ажил төрөл, арилжаа наймаа хийлгүйгээр амар жимэр, аятай тухтай
байхуйц хөрөнгөтэй юмсанж. Тэгээд нэгэн хүүтэй болсон боловч знэ байдлаа орхисонгүй.
- Өдий насандаа би ашиг хонжоо харж арилжаа наймаа хийгээд яах юм бэ? Үр болж заяасан
Сайддаа өөдрөг бол мянган алтан зоос илүү, өөдгүй бол мянган алтан зоос дутуу үлдээх гэж
тэр үү? Хоёр хүн хооллож байгаа газар гурав дахь нь цаддаг гэдэг цэцэн үг байдаг тул хүү
маань ер юугаар ч дутахгүй гэж хөршийндөө ярьдаг байжээ. Хүүгээ бас худалдаа наймаа
юмуу ямар нэг гар урлалд сургаагүйн учир бол Бенезар хэлсэн үгээ ягштал баримталсан
хэрэг. Гэхдээ эрдэм ухааны номыг хүүтэйгээ хамт уншихыг орхигдуулсангүйгээр барахгүй
залуу хүнийг эрдэм мэдлэг, ахмадыг дээдлэх хүндэтгэлээс гадна шалмаг гар, эр зоригоос
өер юу ч чимэглэхгүй гэж өөрөө боддог тул багаас нь зэр зэвсэг барих эрдмийг заалгасан
бөгөөд Сайд төдөлгүй үеийнхээ нөхөд болон өөрөөсөө ахмад хөвгүүдийн дотор хүчирхэг
өрсөлдөгч нь болж, морь унах, усанд сэлэхэд өмнөө хэнийг ч гишгүүлэхийг байжээ.
Чингээд түүнийг арван найм хүрмэгц тогтсон ёс гуримын дагуу вивангиридичийн чандар
орших Меккад очиж газар дээр нь сүсэглэн залбирч сүсэг бишрэлээ бататгаг хэмээн тийш
нь явуулсан байна. Сайдыг тийн одохын өмнө эцэг нь дуудуулан авчраад ааш авирыг нь
бахдан сайшааж, сургамжийн сайхан үгс хэлж, мөнгө өгөөд эцэст нь
- Сайд минь! Хүү минь, бас нэг юм байна! Би бол харц дордсын балай заншлыг гэтэлсэн
хүн. Хэдийгээр цагийг таатай нөгцөөхийн үүднээс ид шидтэн, илбэчин, жилбэчний тухай
үүх түүх ярихыг дуртайяа сонсдог боловч учир мэдэхгүй олон хүмүүсийн адилаар эднийг
аж төрөл амьдралд тус болдог гэдэгт итгэдэггүй байв. Эх чинь нас нөгцөөд арван хоёр жил
болов. Гэхдээ Коран сударт туйлаас итгэдэг байв. Тэгээд надтай байх үедээ хүүгээсээ өөр
хэнд ч хэлэхгүй гэдэг амыг минь аваад, хүүхэд төрүүлж байх үед нь нэгэн илбэчин авгай
ирсэн тухай надад ярьж билээ. Тэгэхэд нь би шоолон хөхөрсөнсөн. Гэхдээ Сайд минь, чиний
төрөх үед намайг өөрийг минь ч гайхахад хүргэсэн зарим зүйл тохиолдсоныг би хүлээн
зөвшөөрөх хэрэгтэй. Өдөр өнжин бороо цутгаж аянга нижигнэн гэрэл гэгээ барилгүйгээр
юу ч унших аргагүйгээр тэнгэр огторгуй харанхуйлан байсансан. Гэтэл оройн дөрвөн цагт
та хүүтэй болсон гэж надад хүн хэлэв. Би ууган хүүгээ үзэж ерөөн адисалсугай гэж эхийн
чинь өрөө рүү яаран явж очтол бүх аягачин шивэгчин нь үүдэн дээр нь зогсож байсан бөгөөд
юу болсныг асуувал өрөөнд хэн ч орж болохгүй, чиний эх Земираг ганцаараа байх гэж хүсэн
бүгдийг нь гадагш гаргасан юм гэж тэд хариулав. Би үүдийг нь нүдсэн боловч хэн ч
онгойлгож өгсөнгүй.
Тэгээд аягачин шивэгчингүүдийн дунд сэтгэл дульхан зогсож байтал минь урьд хожид хэзээ
ч тохиолдож байгаагүй тийм гэнэтхэнээр тэнгэр цэлмэн, бүхнээс гайхалтай нь зөвхөн манай
хайртай хот Бальсорагийн дээгүүр огторгуйн мандал цэлмэн гийгээд бүртийх ч үүлгүй
цэнхэртэн харин эргэн тойронд нь харлах үүлс эрчлэн цахилгаан гялалзан мушгиралдан
байсан юм. Эл сонин үзэгдлийг гайхан ажиглаж байтал минь эхнэрийн минь өрөөний үүд
сэвхийн нээгдэв. Шивэгчингүүдийг гадаа байж бай гээд би өөрөө эхээс чинь юуны учир гав
ганцаараа өрөөндөө түгжин суусныг нь лавлан асуухаар ганцаараа өрөөнд нь явж оров.
Чингээд босго алхахад минь сарнай, хадаасан цэцэг, хэлгий цэцгийн үнэр учиргүй их
анхилан байсанд бараг толгой минь эргэлээ. Эх чинь надад чамайг авчирч өгөөд торгон утас
шиг нарийхан алтан гинжээр хүзүүнд чинь зүүсэн бяцхан мөнгөн жимбүүрийг заан үзүүлэв.
- Нэгэнтээ чамд миний ярьж байсан сайхан сэтгэлт шидэт бүсгүй энд ирээд явав. Түүний
бие хүүд чинь энэ зүүлтийг өгсөн юм гэж эхийг чинь хэлэхэд би
- Тэнгэр цэлмүүлж, сарнай, хадаасан цэцгийн үнэр үлдээсэн хэрэг үү, тэр илбэчин авгай?
Уг нь энэ бяцхан жимбүүрээс арай дээр юм бэлэглэж чадах биш үү. Нэг хүүдий алт ч юмуу,
нэг морь ч юмуу өгч болохсон гэж тохуурхан хөхөрч хэлэв. Шидэт бүсгүйчүүл амархан
гомддог бөгөөд ерөөлөө дор нь хараал болгож чадах тул бүү тохуурх гэж эх чинь надад
хатуу сануулсан билээ.
Түүний бие дорой байсан тул би аяыг нь дагаж дуугай болсон бөгөөд тэрхүү жигтэй
тохиолдлын тухай түүнээс хойш зургаан жилийн турш, хэдий залуу зандан хэвээр боловч
үхэх болов гэж эхийн чинь хэлэх хүртэл ер ярилцаагүй билээ. Тэгэхэд тэр бяцхан
жимбүүрийг надад өгөөд чамайг хорин нас хүрэхэд үүнийг өгөөрэй, түүнээс нааш
дэргэдээсээ ганц цагаар ч болов холдуулж болохгүй гэж чандлан захисан юм. Тэгээд насан
эцэс болсон билээ. Май, энэ тэр бэлэг нь байна гээд Бенезар нэгэн бяцхан хайрцагнаас алтан
гинжинд уясан бяцхан мөнгөн жимбүүр гаргаж ирээд
- Нэгэнт чи алсын замд одох гэж байгаа бөгөөд харьж ирэхээс чинь өмнө миний бие эцэг
өвгөдийн араас одож мэдэх тул үүнийг би чамд хорин насан дээр чинь бус, харин арван
найман насан дээр чинь өгч байна. Сэтгэл зовнин байсан эхийн чинь хүссэнчлэн чамайг энд
ахиад хоёр жил барьж байх ноцтой учир шалтгаан өөрт минь үгүй санагдана. Чи бол сайн,
ухаалаг залуу, зэр зэвсгийг хорин дөрөв хүрсэн эр шиг чадамгай эзэмшдэг тул би өнөөдөр
чамайг хэдийнэ хорь хүрсний адилаар үзэж нас бие гүйцсэн гэж бодож болох болжээ. За
ингээд аян замдаа амар амгалан одож тэнгэр чамайг тэтгэн аварвал зохих жаргал
зовлонгийн аль алинд эцгийгээ санан дурсаж явахыг хүсэн ерөөе.
Бальсорагийн Бенезар хүүгээ алсын замд үдэн ингэж хэлэв. Сайд сэтгэл хөдлөн эцэгтэйгээ
салах ёс гүйцэтгээд алтан гинжийг хүзүүндээ зүүж бяцхан жимбүүрийг бүсэндээ хийн
мориндоо үсрэн мордож Мекка руу явах жингийнхэн цугларан буй газар руу давхин одов.
Төдөлгүй наян тэмээ, олон зуун хүлэг морьтон цугларав. Жингийнхэн замдаа орсон бөгөөд
Сайд удтал дахин үзэх учиргүй төрөлх хот Бальсорагийнхаа хаалгаар давхин гарч явлаа.
Энэ мэт аяны шинэ сонин хийгээд түүнд тулгарсан урьд өмнө үзэж хараагүй нөхцөл байдал
анхандаа түүнийг мэгдэхэд хүргэв. Гэвч цөлд ойртох тусам орчин тойрон улам улам эл хуль,
уйтгартай болоход түүний бие сая зарим зүйлийг, тэр тусмаа эцэг Бенезарын захиж хэлсэн
үгийг эргэцүүлэн бодож эхлэв.
Нөгөө бяцхан жимбүүрийг гаргаж ирээд эргүүлж тойруулан үзэж эцэст нь амандаа хийн
сайхан яруу тунгалаг аялгуу гарч мэдэшгүй хэмээн үлээж үзсэн боловч ер дуугарсангүй.
Түүний бие хацраа түхийтэл хамаг чадлаараа үлээсэн боловч ер нэмэр болсонгүй. Тэгээд
ямар ч хэрэгцээгүй бэлгийг бүсэцдээ дурамжхан далд хийв. Гэвч төдөлгүй санаа бодол нь
бүхэлдээ эхийнхээ учир битүүлэг үгэнд чиглэгджээ. Ид шидэт авгай нарын тухай зарим
зүйл сонссон боловч Бальсород ямар нэг хөршийнх нь ер бусын ид шидтэнтэй холбоотой
байсан тухай дуулж мэдсэн нь үгүй, харин энэ мэт хүмүүсийн тухай домог ямагт алс харийн
орон газар, эрт урьдын цагт болж өнгөрснөөр хүмүүс хэлэлцдэг байлаа.
Иймээс эдүгээ тэр мэт үзэгэл үгүй болсон юмуу эс бөгөөс ид шидтэнгүүд хүмүүсийн хувь
заяанд оролцохоо больсон бизээ гэдэгт итгэдэг байлаа. Хэдий тийм боловч эхдээ чухам юу
тохиолдсоныг тухайлах гэж ямагт хичээн ямар нэг учир битүүлэг, ер бусын зүйлийг бодох
тул бүтэн өдөржин морин дээрээ мөрөөдөл болон бусдын яриа хөөрөө, дуу хуур, инээд
наргианыг эс анзааран явна.
Сайд нэн сайхан залуу бөгөөд харц нь эрэмгий, зоримог, уруул ам нь үзэсгэлэн төгс, нас бие
нь цэл залуу тул ийм насанд ховорхон тохиолдох эрхэм сайхан чанар бүх байдалд нь илрэх
ажээ. Бас зэр зэвсгээ бүрэн агсан хүлэг морин дээрээ жавхаалаг бат итгэлтэй яваа нь аялан
явагсдын заримынх нь анхаарлыг эрхгүй татмуй. Түүнтэй зэрэгцэн довтолгох нэгэн
өвгөжөөр эр түүнийг ихэд таашаан энэ тэр асуултаар ухааныг нь тэнсэх гэж оролдож байлаа.
Ахмадыг хүндэтгэх ёс нэвт шингэсэн Сайд тухай бүрт нь даруухан боловч ухаалаг,
болгоомжтой хариу хэлэх тул өвгөн түүнийг бахдан явлаа. Залуу хүүгийн ухаан бодлыг
өдөр өнжин ганцхан зүйл эзэмдэн явсан учир ид шидтэнгүүдийн тухай яриа аяндаа өрнөөд
эцэст нь Сайд ид шидтэн, сайн, муу санаат лус савдаг байдаг, тэд нь хүмүүсийг дэмжин
туслах юмуу хорлодог гэдэгт итгэдэг үү гэж өвгөнөөс шуудхан асуув.
Өвгөн сахлаа илбээд толгой дохин байснаа
- Хэдийгээр миний бие анахай савдаг юм уу аварга биет ид шидтэнгийн аль алиныг өнөөг
хүртэл ер үзээгүй боловч ийм түүх байдгийг үгүйсгэх аргагүй гэв. Тэгээд залуу хүүд
гайхалтай сонин түүх олныг ярьсанд түүний толгой эргэх шиг болж агаар тэнгэр хувирч,
сарнай, хэлгий цэцгийн анхилуун үнэр хадан байсан зэрэг өөрийн нь төрөхөд болсон бүх
зүйл үлэмж их учир утга бүхий, аз жаргалыг зөгнөсөн дохио мөн, тэр өөрөө хүчирхэг, сайн
санаат ид шидэт авгайн онцгой хамгаалалд байгаа юм байна, нөгөө бяцхан жимбүүр бол
жирийн нэг бэлэглэсэн зүйл биш, хэрэгцээ тохиолдоход эл шидэт авгайг дуудах зэмсэг мөн
гэхээс өөр юм бодсонгүй. Түүний бие шөнөжин ордон шилтгээн, ид шидэт хүлэг морьд, ид
шидтэнг зүүдлэн үнэнхүү ид шидийн ертөнцөд аялан жуулчлав.
Гэвч харамсалтай нь унтаж байхдаа үзсэн зүүд, сэрүүн байхдаа мөрөөдсөн мөрөөдөл нь бүгд
даанч арчаагүй хоосон зүйл болохыг маргааш өдөр нь үзэж мэдэхэд хүрчээ. Цөлийн алс
тэртээд бараан сүүдрүүд бүртэлзэн харагдах үес жингийн цуваа өдрийн ихэнхийг ягуухан
алхаагаар газар хороож амжаад Сайд аян замын өвгөжөөр нөхрийнхөө дэргэдээс салаагүй
явж байлаа. Зарим нь тэрхүү алсын барааг элсэн толгод гэж, зарим нь үүлс гэж, нөгөө зарим
нь өөр нэг тэмээн жин гэцгээсэн боловч олонтаа аялж үзсэн өвгөн аянчин дээрэмчин
арабуудын бүлэг ойртон яваа нь энэ тул болгоомжлох нь чухал гэж өндөр дуугаар
анхааруулав. Эрчүүл нь зэвсгээ шүүрэн авч эмэгтэйчүүд болон ачаа бараагаа дундаа хийн
бүгд довтолгооныг хүлээн байлаа. Тэрхүү бөөн хар бараа талын дээгүүр ягуухан наашилнам
бөгөөд алсын нутгийг зорьсон өрөвтасын сүрэг мэт харагдаж байлаа. Байн байсаар улам
улам хурдлан наашилсаар салхи мэт эрчимтэйгээр тулан ирж жингийн цувааг довтлоход нь
хүн, жадыг нь ялган харж бараг завдсангүй билээ.
Жинчин эрчүүл эрэлхэг хамгаалан тулалдсан боловч дээрэмчид даруй дөрвөн зуу гаруй
бөгөөд тэднийг тал бүрээс нь хумин дайрч олон эрсийг нь алсаас харван хөнөөгөөд дараа
нь жадаа сунган довтолжээ. Ямагт тэргүүн эгнээнд эрэлхэг тулалдаж явсан Сайдад эл
аймшигт эгшинд бяцхан жимбүүр санаанд нь орсонд түүнийгээ яаран гаргаж ирээд амандаа
хийн үлээвэл өчүүхэн төдий ч дуугарсангүй тул дахин сэтгэл гутран далд хийв. Ийнхүү
харамсалтайяа хууртсандаа хилэгнэн гоёмсог хувцсаараа бусдаасаа гойд ялгаран байсан
нэгэн араб эрийг хараалан байж цээжийг нь нэвт харвасанд цаадах нь найгалзан мориноосоо
унав.
- Аллах! Залуу минь чи юу хийчих нь энэ вэ! Одоо бид бүгд өнгөрсөн! гэж дэргэд нь байсан
өвгөн дуу алдав. Дээрэмчид тэр эрийн унахыг үзмэгц аймшигтайяа хашгиралдаж
гуугалалдан машид хилэгнэн дайрч шархдалгүй үлдсэн хэдэн эрийг цааш харуулсан тул
өвгөний хэлсэн үнэн болов. Сайд хоромхон зуурт өөрийг нь тав зургаан хүн бүслэн
дайрахыг үзэв. Сайд жадаар нэн дадмаг тулалдан байсан тул тэдний нэг нь ч түүнд ойртож
зүрхэлсэнгүй. Эцэст нь нэг нь дороо зогтусан сумаа онилж тавих гэсэнд өөр нэг нь дохиж
занган болиулав. Залуу эр шинэ довтолгооныг няцаахаар зэхэн байтал арабуудын нэг
бугуйлдан авсанд бугуйлын сурыг тасар татсугай гэж хичнээн оролдовч тэр нь улам улам
чангарсаар сайд сая баригдав.
Жинг дээрэмдэн олзлон авсан бөгөөд нэг овог аймагт үл хамаарах арабууд олзлогдогсод
болон бусад олзоо хувааж аваад нэг хэсэг нь өмнө зүг, нөгөө нэг хэсэг нь зүүн зүгт тус тус
замаа хөөн одов. Сайдыг зэвсэслэсэн дөрвөн эр харгалзан довтолгож байн байн туйлаас
хорсон занаж харах буюу хараан зүхэх ажээ. Түүний алсан хүн нь сурвалжит эр, аягүй бол
ханхүү ч байсан байж .мэдэх юм гэдгийг ажиглаж мэдэв. Өөрт нь оногдох боолын амьдрал
үхлээс ч хэцүү санагдсан тул тэр дээрэмчдийн бүлгийнхний бүгдийн хорсол хилэнг өөрийн
эсрэг бадраахыг битүүдээ хүсэн явлаа. Учир нь ингэж чадвал тэдний буудалд алагдах болно
гэж найдан, байв. Зэвсэглэсэн харгалзагчид хөдөлгөөн бүрийг нь чандлан харж эргэж харах
төдийд нь жадаар хатгах гэж сүрдүүлнэ. Тэгээд нэгэн удаа тэдний нэгнийх нь морь бүдрэх
зуурт яаран эргэж харахдаа хэдийнэ үхсэн гэж бодож байсан өөрийн аян замын нөхөр,
өвгөнийг олж үзээд баярлах сэтгэл төрөв.
Яв явсаар сая алсад модод, асар майхны бараа олж харав. Тэгээд ойртон очвол бөөн хүүхэд,
авгай нар өмнөөс нь багшран гарч ирлээ. Тэд нь дээрэмчидтэй ганц хоёр үг солив уу үгүй
юу аймшигтай ихээр уйлан бархиралдаж бүгд Сайдын зүг хялайн хараад түүний эсрэг гар
далайн зүхэн занав.
- Тэр энэ байна! Хамгийн эрэлхэг эр аугаа их Алмансорыг алсан хүн энэ байна! Энэ үхэх
ёстой. Бид үүний махыг цөлийн цөөвөр чонын хоол болгон хаяж өгнө гэж хашгиралдаад
мод, чулуу, ер гартаа тааралдсан бүхнийг барин Сайдын зүг нэн сүртэй дайрцгаасанд
дээрэмчид өөрсдөө тэднийг номхруулахад хүрэв.
- Багачууд аа. авгай хүүхнүүд ээ, та нар зайлцгаа! Энэ эр аугаа их Алмансорыг тулалдаанд
алсан бөгөөд үхэх нь зүй ёсны хэрэг. Гэхдээ авгай нарын гарт бус эрэлхэг эрийн илдэнд
хөнөөгдөх ёстой гэж тэд өндөр дуугаар хэлээд жадаар түрэн, шавсан олныг хөөн тараав.
Тэгээд асар майхнуудын дундах нэгэн чөлөөнд ирмэгц сая морины амыг татан зогсоцгоов.
Олзлогдогсдыг хоёр хоёроор нь хүлж дээрэмдсэн зүйлсээ майхнуудад оруулцгаалаа.
Сайдыг харин ганцааранг нь хүлэн нэгэн том майханд оруулав. Тэнд гоёмсог хувцасласан
өвгөн сууж байсан бөгөөд байдал төлөвийг нь үзвэл эл бүлгийн тэргүүлэгч гэдэг нь илт ажээ.
Сайдыг авч орсон эрчүүл түүний өмнө уй гашуутайгаар толгой бөхийлгөн явж очив.
- Авгай хуүхнүүдййн уйлаан орилооноос би юу болсныг мадсээн. Та нарын байдал үүнийг
батлав. Алмансор хөнөөгджээ гэж тэр эрхэмсэг эр дээрэмчдийг ээлжлэн харах зуураа
өгүүлэв.
- Алмансор хөнөөгдсөн. Гэхдээ цөлийн захирагч Селим, түүнийг хөнөөсөн хүн энэ байна.
Үүнийг ямар үхлээр хороовол зохихыг шийдүүлэх гэж бид энд авчрав. Бид үүнийг алсаас
сумаар харвах уу, жад барьсан эрсийн эгнээг туулуулах уу, эсвэл дүүжлэх үү, эсвэл хүлэг
морьдын сүүлэнд уян тасар татуулах уу? гэж дээрэмчин эрс хариу өчив.
- Чи хэн гэдэг хүн бэ? гэж Селим үхэхэд бэлхэн авч өмнө нь эрэмгий зогсох олзлогдсон
залууг баргар царайлан харж асуув.
Сайд түүний асуултанд товч тодорхой хариу хэлэв.
- Чи хүүг минь гэнэдүүлж хөнөөсөн үү? Чи түүнийг араас нь сумаар харваж юмуу жадаар
хатгаж алсан уу? гэж өвгөнийг асуухад Сайд
- Үгүй, ноёнтон! Түүний бие харсаар байтал нөхдийн минь наймыг цавчин хороосон тул би
манай эгнээг довтлох үед нь ил шууд тулалдаанд эгц урдаас нь харван хөнөөсөн билээ гэв.
- Үүний хэлсэн үнэн үү? гэж Селим Сайдыг баривчилж ирэгсдээс асуув.
- Үнэн. Энэ эр Алмансорыг ил шууд тулалдаанд хөнөөсөн билээ гэж тэдний нэг хариу өчив.
- Тэгвэл энэ залуу бидний өөрсдийн маань үйлдэхээс илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй хэрэг
үйлджээ. Эрх чөлөө, амь амьдралыг нь бусниулах гэсэн дайсантайгаа тэмцэн тулж түүнийг
хороосон байна. Иймээс хүлгийг нь даруй тайл! гэж Селим үгээ зөөн өгүүлэв.
Тэнд байсан эрчүүл түүнийг гайхан харцгаагаад эргэлзсэн дургүйлхсэн байдалтайгаар
хэлснийг нь гүйцэлдүүлэв.
- Ингээд чиний хүүг, эрэлхэг Алмансорыг алсан этгээд амьд үлдэх болж байна уу?
Мэдсэнсэн бол дор нь тонилгох минь яалаа! гэж нэг нь Сайдын нүүр өөд хилэгнэн харах
зуураа асуув. Тэгэхэд нь Селим,
- Энэ хүн үхэх ёсгүй! Тэр ч байтугай би үүнийг өөрийнхөө майханд байлгах болно. Олзноос
хүртэх зүй ёсныхоо хувийг болгож би үнийг өөртөө авна. Энэ эр миний зарц болог гэж
өндөр дуугаар хэлэв.
Сайд өвгөнд талархах үгээ олж ядсан бөгөөд эрчүүл ам амандаа үглэлдэн гарч одоод гадаа
цугларч Сайдыг цаазлахыг хүлээн байсан авгай хүүхэн, хүүхэд багачуулд өвгөн Селимийн
шийдвэрийг дуулгасанд тэд нь аюумшигт орилоон хашгираан дэгдээж төрсөн эцэг нь цусны
өс авахыг хүсэхгүй байгаа бол өөрсдөө Алмансорын хөнөөгдсөний хариуг алуурчаас нь
авна гэж хашгиралдав.
Бусад олзлогдогсдыг уг бүлгийнхэн хуваарилан авч баян нэгийнх нь барьцааны мөнгийг
авчруулахаар зарим нэгийг нь суллан явуулж бусдыг нь мал маллуулахаар сүрэг рүү
илгээжээ. Урьд нь арван боолоор үйлчлүүлж байсан нэг нь одоо эл буудалд хамгийн адгийн
ажил гүйцэтгэх болов, Сайдад ийм зовлон учирсангүй. Өвгөн Селим залуу хүүг ийнхүү
өршөөн үзсэн нь түүний эрэмгий, баатарлаг байдал төлөвөөс болов уу эс бөгөөс нөгөө
сайхан сэтгэлт лусын дагинын ид шидээс болов уу? Үүний алинаас болов гэдгийг хэлж
мэдэх хүн үгүй бөгөөд юу боловч Селим зарц байтугай хүүгээс нь ч илүү эрх дураараа
түүний майханд сууж байлаа. Гэвч өвгөний үл ойлгогдох ивээл халамж нь бусад зарц нарын
зүгээс түүнд дайсагнах сэтгэлийг бадраав. Хаашаа л харна өширхөн занасан харц тулгарч,
буудал дундуур ганцаараа явж байхад нь илтэд өөрт нь зориулсан сум хэнхдэгний дэргэдүүр
нисэн өнгөрнөм бөгөөд түүнд оногдоогүйгээ хэнхдэгэндээ салгалгүй зүүж яваа амьд мэнд
үлдсэнээ түүний л ид шидийн хүч гэж боддог бяцхан жимбүүрийн ач аврал гэж үзнэ.
Ийнхүү амь насанд нь халдах гэснийг тэр Селимд үргэлж гомдоллон мэдүүлэх боловч тэр
отог тэр аяараа ивээгдсэн харийн хүний эсрэг нэгдэн нийлсэн мэт тул цаадах нь тийнхүү
гэтэн хөнөөгчийг илрүүлэх гэж хичнээн оролдовч талаар өнгөрөх ажээ. Чингээд нэгэн өдөр
Селим түүнд хандаж
- Гарт чинь хороогдсон хүүг минь орлож юуны магад гэж би чамайг бодсон билээ. Гэвч
ингэх учир үгүйн буруу нь надаас ч, чамаас ч үл шалтгаална. Бүгд чамайг туйлаас өслөн
занах тул би өөрөө ч чамайг хойшид хамгаалж чадахгүйд хүрэв. Тэд чамайг нууцаар
хөнөөчихвөл буруутан этгээдийг шийтгэлээ гээд чамд ч, надад ч юуны тус байх билээ. Учир
иймээс эрчүүлийг ээлжит довтолгооноосоо эргэж ирэхэд нь би тэдэнд эцгийг чинь
барьцааны мөнгө ирүүлсэн гэж хэлээд хэд хэдэн үнэнч эрсээр хамгаалуулан чамайг цөлөөс
гаргуулъя гэв. Сайд үүнийг сонсоод
- Би танаас өөр хүнд итгэж чадна гэж үү? Тэд намайг зам зуураа хөнөөчих биш үү? гэж
сэтгэл түгшин асуусанд Селим их л тайвнаар
- Тэдний надад өргөх, урьд өмнө хэний ч эвдэж байгаагүй андгай тангараг үүнээс чамайг
хамгаалах болно гэж хариулав. Үүнээс хэдэн өдрийн дараа эрчүүл буудалдаа эргэж
ирцгээсэнд Селим амласнаараа үйлдэв. Түүний бие залуу хүүд зэр зэвсэг, хувцас, хүлэг
морь бэлэглэн дайчин эрсээ цуглуулж Сайдыг дагалдуулан явуулах таван эрийг шилэн
аваад түүнийг алах бодол үгүй гэсэн нэн сүртэй тангараг өргүүлэн нулимс унаган байж үдэн
мордуулав.
Тэр таван эр Сайдын хамт үг дуугүй баргар царайлан цөлийн дундуур довтолгов. Тэд
өвгөний өгсөн үүрэг даалгаврыг тун дургүй гүйцэтгэж явааг сайд мэдэж байсан бөгөөд
тэдний хоёр нь Алмансорын алагдсан тулалдаанд оролцсон нь түүний сэтгэлийг багагүй
зовоож байлаа. Чингээд найман цаг хэртэй явсны эцэст тэд өөр хоорондоо шивнэлдэн
байгааг Сайд сонсож, тэдний байдал төлөв урьд өмнөхөөсөө бүр ч илүү дүнсгэр болсныг
ажиглав. Тэгээд ихэд хичээн чагнасны эцэст тэд зөвхөн эл отгийнхны хэлэлцдэг, тэгэхдээ
үлэмж нууц, буюу аюултай ажил явууллагад хэрэглэдэг яриагаар ярьж буйг нь мэдэв. Залуу
хүүг дэргэдээ үргэлж байлгах бодолтой байсан Селим түүнд эл нууцлаг үг хэллэгийг заан
сургах гэж зарим үес оролддог байлаа. Гэвч одоо олж сонссон зүйл нь ер баярлууштай юм
байсангүй.
- Энэ нөгөө газар шүү дээ. Энд бид жингийн цувааг довтолж, энд хамгийн эрэлхэг эр нэг
бяцхан жаалын гарт өртөж үрэгдсэн юм гэж нэг нь хэлсэнд
- Салхи түүний хөлгийн мөрийг үлээн арилгажээ. Гэвч түүнийг ер мартаагүй байна гэж
нөгөө нэг нь хэлбэл
- Гэтэл өөрийн гараар түүнийг хороосон этгээд амьд мэнд үлдээд эрх чөлөөтэй явах болж
байгаа нь бидний хувьд ичгүүртэй хэрэг бус уу? Цорын ганц хүүгийнхээ хороогдсоны өсийг
авдаггүй эцэг байдаг гэж ер дуулсан уу? Селим өвгөрч хүүхэн зантай болжээ гэж гурав дахь
нь өгүүлбэл
- Эцэг нь тоохгүй өнгөрлөө гэхэд хөнөөгдсөн нөхрийнхөө өшөөг авах нь нөхрийн ёс билээ.
Энд энэ газар бид үүнийг тонилгох ёстой. Энэ бол эрт урьдаас баримталсаар ирсэн ёс
заншил билээ гэж дөрөв дэх нь хэлсэнд
- Гэхдээ бид өвгөнд тангарагласан билээ. Бид үүнийг алж болохгүй, өргөсөн тангаргаа бид
эвдэх ёсгүй гэж тав дахь нь өндөр дуугаар хэлэв.
- Энэ үнээн. Бид тангарагласан бөгөөд алуурч дайснуудынхаа гараас чөлөөтэй мултран одох
болж байна гэж бусад нь хариулав. Тэгтэл бусдаасаа илүү баргар царайлсан нэг эр
- Зогсоцгоо! Өвгөн Селим ухаалаг толгой гэдэг нь үнэн боловч бусдын итгэдэг шиг тийм ч
их ухаалаг биш ээ. Энэ залууг тэнд, энд хүргэж өгнө гэж бид түүнд тангарагласан гэж үү?
Үгүй, зөвхөн аминд нь халдахгүй гэдэг л тангараг өргүүлсэн. Тэгэхлээр бид үүнийг амьд
үлдээнэ. Гэхдээ төөнөх нар, цөөвөр чонын хурц шүд бидний өшөөг гүйцээн авах болно. Энд
яг энэ газар үүнийг хүлээд орхичихъё гэж хашгиран хэлэв. Дээрэмчин эр ийн өгүүлсэн
бөгөөд хэдэн хувийн өмнөөс Сайд туйлын анхааралтай явсан тул тэр эрийг үгийнхээ
сүүлчийг хэлж дуусав уу, үгүй юу мориныхоо амыг хажуу тийш эргүүлэн ухасхийж талын
дээгүүр шувуу мэт хурднаар довтолгон одов. Таван эр хоромхон зуурт гайхан зогтуссан
боловч энэ мэт зүйлийг үзэж дассан тэд хоёр хэсэг болон баруун зүүн талаар нь амдан хөөж
гарав. Цөлд мориор давхих арга барилыг илүү мэдэх тул тэдний хоёр нь даруй Сайдыг
гүйцэж түрүүлээд урдаас нь эргэв. Тэгэхэд нь хажуу тийш бултан давхивал тэнд нь мөн хоёр
этгээд байлаа. Тэдний тав дахь нь араас нь хөөж явав. Түүнийг алахгүй гэсэн тангарагтаа
болоод тэд зэвсгээ хэрэглэсэнгүй. Энэ удаад мөн л араас нь бугуйл шидэн мориноос нь ховх
татан унагаад хайр найргүй балбан гар хөлийг нь хүлээд цөлийн улайдмал элсэн дээр орхив.
Сайд тэднээс энэрч үзээч гэж гуйн барьцааны их мөнгө амласан боловч тэд хөхрөлдөн
мориндоо үсрэн мордоод довтолгон оджээ. Хэдэн эгшмийн зуур тэдний холдон одох хүлэг
морьдын хөлийн хөнгөн чимээг чих тавин чагнаад нэгэнт өнгөрлөө гэдгээ мэдэв. Тэгээд
эцгийгээ, хүүгээ харьж үл очиход өвгөний эдлэх уй гашууг, өөрийнхөө ийм арчаагүй
байдалтай байгааг, улайдмал элсэн дунд зовлонгийн туйлыг үзэн тарчилж үхэх юмуу
цөөвөр чононд тасчуулах нь бүхнээс илүү тодорхой тул ийм залуудаа үхэх болсноо бодон
байлаа. Нар улам улам өндөрт хөөрөн магнай дээрээс нь тэсэхүйеэ бэрх цоноон байв.
Байдгаараа хичээн оролдсоны эцэст хөрвөөж чадсан боловч энэ нь нэмэр тусаар бага ажээ.
Ийнхүү тэлчлэн байх үес гинжээр оосорлон хүзүүндээ зүүсэн бяцхан жимбүүр өврөөс нь
гарсан байлаа. Түүнийг амаараа барьж авах гэж удтал оролдсоны эцэст сая уруулаараа
тэмтрэн зууж үлээх гэж хичээсэн боловч эл аюумшигт гаслангийн үед ч тэр нь дуугарсангүй.
Тэгээд гайхаш тасран аливаа оролдлогоо орхисон бөгөөд тийн байсаар төөнөх наранд ухаан
балартан элий балай болов.
Олон цаг өнгөрсний эцэст дэргэдээ гарах чимээнээр Сайд сэргэжээ. Тэгмэгц мөрийг нь ямар
нэг юм агдлан барьж буйг мэдрээд өөрийг нь тасчин идэхээр цөөвөр чоно ирснээс зайлахгүй
гэж бат итгэсэн тул бачимдан хашгирав. Бас хөлд нь хүрэхийг мэдээд энэ нь араатан амьтны
савар биш, харин өөрийнх нь биед болгоомжтой хүрэх хүний гар бөгөөд тэр хүн өөр хоёр,
гурван хүнтэй хэлцэн байгааг мэдэв.
- Амьд байна. Биднийг дайсан гэж бодож байна гэж тэд шивгэнэлдэх ажээ. Сайд нүдээ нээж
харвал жижигхэн нүд, урт сахалтай намхан бүдүүн эрийн царай дээрээс нь бэхийн байгааг
олж үзэв. Тэр нь түүнд найрсаг үг хэлэн өндийхөд нь туслаад хоол, унд өгч хооллож ундлан
тэнхэл тамираа сэлбэж байх зуур нь Багдад хотоос яваа Калум-Бек гэдэг худалдаачин,
эмэгтэйчүүдийн толгойн алчуур, нимгэн гивлүүр сэлт наймаалдаг гэдгээ ярив. Түүний бие
худалдаа наймааны ажлаар аялан яваад одоо орон гэрийн зүг харих замдаа ороод явж
байтлаа Сайдыг элсэн дунд үхэхийн наахна үйлээ үзэж байхтай нь тааралдсан ажээ. Үнэтэй
цайтай хувцас, хутганы нь гэрэл сацруулсан чулуун шигтгээ зэрэг нь түүний анхаарлыг
татсан гэнэ. Түүнийг сэргээх гэж зүйл бүрээр оролдсон нь үр дүнд хүргэв гэж ярив. Залуу
хун энэ хүнтэй учраагүй бол хөөрхийлөлтэйгөөр үхэх нь тодорхой байсан тул амь аварсанд
нь талархаад цөлийн дундуур явган туулах арга хэрэгсэл, хүсэл зориг нэгэнт үгүй учир
худалдаачин эрийн их ачаатай тэмээний нэгэнд дуртайяа дайгдан юуны өмнө эдний хамт
Багдад хүрээд дараа нь Бальсора руу явах аянчин жинчинтэй нэгдэн нийлж болох юм гэж
шийдэв.
Зам зуураа тэр худалдаачин аян замынхаа нөхөрт шүтлэгтэй олны гарамгай захирагч Харун
Аль Рашидын тухай ярьж өгчээ. Түүний шударга зан, хурц ухааны тухай, гайхалтай хэрэг
явдлыг хичнээн амар хялбар гайхамшигтай аргаар зохицуулан шийддэгийг нь болон бас
хүүхэд бүхэн мэддэг боловч Сайдын гайхшийг машид төрүүлсэн татлагачны түүх, чидуны
тостой савны түүхийг ярьж өгчээ.
- Шүтлэгтэн олныг захирагч манай эзэн бол тун гайхалтай хүн. Түүнийг бусад ерийн улсын
адил унтдаг гэж бодвол тун их эндүүрэл болно.
Үүр цайх үеийн хоёр гурван цаг л түүнд хангалттай. Түүний тэргүүн бойдаа Мөссоур нь
миний үеэл тул би үүнийг мэдэлгүй яах вэ. Хэдийгээр эзнийхээ нууцад хамаатай зүйлийн
талаар булш бунхан мэт дуугүй байдаг хүн боловч хэн нэг нь сониучаасаа болж ухаан алдах
дөхөж байгааг үзээд сайн төрлийн холбоогоо бодож үе үе санаа авах юм хэлчихдэг юм.
Халиф маань бусад улсын адил унтахын оронд шөнөөр Багдадын гудамжаар хэрэн хэсдэг
юм. Ямар нэг адал явдалтай учрахгүйгээр өнгөрөх долоо хоног ховорхон. Түүний бие
хүсвэл өөрийн дураар гял цал буусан хүлэг морь унаж бараа бологчдоо дагуулан зуун
бамбар баригчдаар хүрээлүүлэн одож болох боловч ер ингэдэггүй заримдаа худалдаачин,
бас заримдаа далайчин, тэгснээ цэрэг юмуу мэргэн шүүгчийн байдлаар хувцаслан бүх зүйл
зүй зохисоороо байгаа эсэхийг үзэхээр ганцаараа энэ тэрийг ажиглан явдаг нь
вивангиридичийн үг мэт үнэн гэдгийг та чидуны тостой бортогоны түүхээс мэдвэл зохино.
Иймээс зам зуурт тааралдах тэнэг мулгуу амьтадтай Багдадад харилцацгаадаг шиг тийм
найрсгаар өөр ямар ч хотод харилцдаггүй билээ. Учир нь Халиф өөрөө цөлөөс ирсэн балиар
заваан арабын дүрээр явж байж болзошгүй бөгөөд Багдадын доторхи болон тэр хавийн бүх
хүнийг жагсаан тарааж өгөхөд хүрэлцэх туйван байдгаас тэр болой.
Худалдаачин эр ингэж ярьсан бөгөед эцэгтэйгээ учран золгохын хүслэн болон шаналж
явсан Сайд тэрхүү алдар цуут Харун Аль Рашид болон Багдад хотыг үзнэ гэхээс баярлав.
Арван өдрийн дараа тэд Багдадад ирсэнд Сайд тэр үедээ ид дээд зэрэгтээ цэцэглэж байсан
эл хотын сүр жавхланг үзээд гайхан шагшрав. Худалдаачин гэртээ цуг оч гэж урьсанд Сайд
үймэн хөлхсөн олны дунд анх орсон даруйд энд агаар, Тигр мөрний ус, сүмийн шатан дээр
хоног өнгөрүүлэх хэвтрээс өөр юу ч олдохгүй бизээ гэж санагдсан тул дуртайяа зөвшөөрчээ.
Ирснийхээ маргааш хувцаслачихаад энэхүү тансаг, сүрлэг хувцас хунартай гарахад
Багдадад нүүр улайхааргүй болов, бас ч зарим хүний анхаарлыг татаж мэдэх юм гэж сэтгэн
байтал нь худалдаачин өрөөнд нь орж иржээ. Үзэсгэлэн төгс залууг хараад зальжнаар
инээмсэглэн сахлаа илж
- Залуу эрхэм ээ, юм бүхэн чинь үнэхээр сайхан байна! Гэвч та хэрхэх гэж байна вэ? Та тун
их мөрөөдөмтгий хүн бөгөөд маргааш яах вэ гэдгээ боддоггүй юм шиг надад санагдлаа.
Эсвэл өмссөн зүүснийхээ чинээгээр аж төрж чадахуйц тийм их бэлэн зэлэн мөнгөтэй хүн
үү? гэсэнд залуу эр
- Эрхэм хайрт ноөн Калум Бек ээ, мөнгө надад даанч байхгүй боловч гэртээ харих зардал
таныг зээлдүүлбэл эцэг минь түүнийг тань зүй ёсоор нь төлөх билээ гэж эргэлзэж гайхашран
нүүрээ улайлган байж хэлэв.
- Эцэг чинь надад төлөх юм гэж үү, залуу минь! Нар тархийг чинь бүр сүйдэлчихжээ гэдэгт
би бүрнээ итгэж байна. Эцэг минь Алеппод суудаг баян хүн, би түүний ганц хүү нь, арабууд
довтолсон, би тэдний үүрэнд нь байсан гэх мэтчилэн цөлд явахдаа чиний ярьсан элдэв
дээдийн үлгэр домогт намайг сонсоод л итгэх юм гэж чи боджээ дээ. Бүр тэр үед би чиний
ичгүүргүй байдал, бузар худал хуурмаг ярианд чинь зэвүүрхэж байсан юм. Алеппогийн бүх
баячуул дан худалдаачид, би хэдийнээс тэдэнтэй арилжаа наймаа хийж явсан бөгөөд ядаж
зургаан мянган туманы хөрөнгөтэй байлаа гэхэд л ямар нэг Бөнезарын тухай дуулах ёстой
билээ. Нэгэн бол Алеппоос гарсан гэдэг чинь худлаа эсвэл эцэг чинь ядуу амьтан биз. Тэгээд
ч би оргон зайлсан хүүд нь зэс зоос ч зээлдүүлэх аргагүй байнам бус уу. Тэгээд бас цөлд
болсон довтолгоон! Ухаант халиф Харуныг худалдааны замыг хамгаалуулснаас хойш
дээрэмчид зүрхэлж жингийн цуваа тонон дээрэмдэж, тэр ч байтугай хүн олзлон авч одсон
гэж хүн амьтан ер дуулсан уу даа. Ийм явдал болсон бол хэдийнэ олны дунд тархсан
байлтай атал зам зуурт минь ч, ертөнцийн өнцөг булан бүрийн хүн амьтан хуран цуглаж
байдаг энд, Багдадад ч хүмүүс энэ тухай ер юм хэлэлцсэнгүй! Энэ бол чиний ярьсан удаах
хуурамч зүйл, ичгүүрээ алдсан залуу эр минь! гэж худалдаачин чанга чанга хөхрөн хэлэв.
Хорсол хилэндээ царай нь хувхай цайсан Сайд тэрхүү жигшүүрт атигар эрийн яриаг тас
дайрах гэсэн боловч тэр нь бүр чангаар хашгиран гараа савчиж
- Бас гурав дахь худал яриа чинь юу вэ гэвэл, ичгүүргүй худалч минь, Селимийн отогт
байсан түүх чинь юм. Аливаа араб хүний бараа харсан хүн бүхэн Селимийн алдрыг
андахгүй мэднэ. Гэхдээ Селим бол хамгийн аюумшигтай, хэрцгий дээрэмчин гэж
алдаршсан хүн билээ. Гэтэл чи хүүг нь алчихаад тэр дороо хэсэгчүүлэн тасчуулаагүй гэж
ярьж хэрхэн зүрхэлнэ вэ! Тийм ээ, чи бүр ичгүүргүй явдлыг туйлд нь хүргэж. Дүүжилчихээр
ямар зүс царайтай болох нь вэ гэдгийг л харахын тулд аян замын хүнийг ямагт дүүжилдэг
Селим чамайг аль тааралдсан модонд дүүжилчихийн оронд отгийнхноосоо хамгаалан
асартаа байлгаж, барьцааны мөнгөгүйгээр суллаад явуулчихсан гэж итгэх аргагүй юм
ярьсан билээ. Чи бол ёстой дүүрчихсэн худалч! гэсэнд залуу эр
- Энэ бүхэн үнэн гэдгийг өөрийн сүнс сүлд, вивангиридичийн сахлыг барин тангараглахаас
өөр хэлж мэдэх юм надад алга! гэж өндөр дуугаар хэлэв.
- Юу гэнэ ээ! Сүнс сүлдээ барин тангараглах гэж үү? хэмээн хашгираад худалдаачин
- Нүгэлт, хууран мэхлэгч сүнс сүлдээ барина уу? Хэн үүнд итгэх юм бэ? Өөрөө сахалгүй
хэвтэж чи бас вивангиридичийн сахлыг барин тангараглах уу? Хэн үүнд итгэх юм бэ? гэвэл
Сайд
- Надад даанч гэрч алга. Гэхдээ та намайг хүлэгтэй, хөөрхийлөлтэй болчихсон хэвтэж
байхад минь олж авсан биш үү? гэж хэлбэл цаадах нь
- Энэ чинь ямар ч нотолгоо болохгүй. Чи бол нэлээн сүрхий дээрэмчний байдалтай
хувцасласан байсан, өөрөөсөө хүчтэй нэгэн рүү дайраад дийлдэж хүлүүлээ биз гэв.
- Араас минь л бугуйл хаяхгүй юм бол намайг хүчээр дийлэн газарт унагаж хүлж чадах тийм
нэг, тэр ч байтугай хоёр эр байх нь уу, үгүй юу гэдгийг би үзэх юмсан. Зэвсэг барьж сурсан
нэг эр юу чаддагийг зах зээлийн газраас гарч үзээгүй та яаж мэдэх билээ. Гэвч та амий минь
аварсан тул би танд талархнам. Харин одоо та намайг яах гээд байна вэ? Таныг туслахгүй
бол би гуйлга гуйхад хүрнэ, гэхдээ би өөрийнхөө ижил амьтнаас өршөөл энэрлийг
хүсэмжлэхгүй, халифт хандах, болно гэж Сайд хариу өчив. Худалдаачин эр доогтойёо
инээвхийлэн
- Тийм үү? Та манай бүхнээс ивгээлт эзнээс өөр хүнд хандахгүй нь үү? Үүнийг тань би
эрхэмсэг гуйлга гэж нэрлэх юм байна! Гэхдээ залуу, эрхэмсэг ноён минь, халифт миний
үеэл ах Мессоураар дамжиж хүрнэ гэдгийг бодож үзээрэй. Бас таны ямар гайхамшигтай
худлаа ярьдгийг тэргүүн бойдаад анхааруулахад миний хувьд ганц л үг хэрэгтэй гэдгийг
болгоож үз. Гэвч Сайд, залуу насыг чинь бодоод би чамайг өрөвдөж байна. Чи засарч болно,
юунд ч хүрч мэднэ. Би чамайг зээлийн газар дахь дэлгүүртээ ажиллуулах бодолтой байна.
Чи тэнд нэг жил ажиллаад явах гэж хүсэх юм бол би хөлс мөнгийг чинь бүрэн төлөөд
Алеппо руу юмуу Медина, Стамбул руу юмуу Бальсора, ер нь хаашаа ч явна гэнэ вэ
хамаагүй, буруу номтон руу ч байсан дураар чинь тавин явуулна. Үд болтол чамд бодох
хугацаа олгоё. Зөвшөөрвөл сайн хэрэг, эс зөвшөөрвөл би надад учруулсан аяны зардал,
унаж ирсэн тэмээний чинь хөлс сэлтийг хямд төсрөөр бодон хувцас хунар болон ер нь чамд
байгаа бүхнийг аваад гудамжинд гаргаад хаячихна. Тэгсний эцэст чи халиф юмуу сүмийн
мэргэн шүүгчээс, эсвэл зах зээлийн газар очиж хайр хишиг гуйна бизээ гэж хэлээд золгүй
залууг орхин гарч одов.
Сайд түүний араас жигшил дүүрэн нүдээр харан хоцорлоо. Далдын хар санаа агуулан
өөрийг нь мэдэлдээ оруулахын тулд гэртээ залилан дагуулж ирсэн энэ хүний муухай
сэтгэлтэйг мэдээд тэчьяадан зэвүүцэв. Оргон зайлж болох нь уу гэж үзсэнд өрөөний нь
цонхууд төмөр сараалжтай, үүд нь цоожтой ажээ. Удтал санаа сэтгэл нь уймран байсны
эцэст юуны өмнө эл худалдаачны шаардлагыг зөвшөөрөн дэлгүүрт нь ажиллая гэж шийдэв.
Оргон зайллаа ч гэсэн мөнгөгүйгээр Алеппо хүрч чадахгүй тул үүнээс дээр шийд үгүй юм
гэж бодов. Гэхдээ боломж олдсон даруйд халифаас ивээн хамгаалахыг хүсэх болно гэж
сэтгэжээ.
Дараа өдөр нь Калум-Бек шинэ зарцаа зээлийн газар дахь дэлгүүртээ дагуулж очив. Тэгээд
Сайдад өөрийн зардаг бүх л алчуур, хавтага, гивлүүр болон бусад бараагаа үзүүлээд түүний
гүйцэтгэх тусгай үүргийг хэлж өгөв. Энэ нь Сайд дайчин эрийн өмсгөл, зүүлтээ бүгдийг
тайлж худалдаачны зарцын маягаар хувцаслаад нэг гартаа алчуур, нөгөө гартаа нэн тансаг
гивлүүр барин дэлгүүрийн үүдэнд зогсоод дэргэдүүрээ өнгөрөгч эрчүүл болон
эмэгтэйчүүдэд бараагаа үзүүлж үнийг нь хэлэн хүмүүсийг наймаа хийхийг урихад оршиж
байлаа. Юуны учир Калум-Бек өөрийг нь энэ ажилд томилж байгааг Сайд сая ухаарахтайгаа
болов. Калум өөрөө атигар биетэй, зэвүүцэн жигшим муухай өвгөн тул өөрөө тийнхүү
дэлгүүрийнхээ үүдэнд зогсоод худалдан авагчдыг урин залахад нь хажуугийн нь дэлгүүр
мухлагуудын зарим эзэд болон бас замаар яваа хүмүүсийн зарим нь хочлон шоолж
хүүхдүүд элэглэн, авгай хүүхнүүд түүнийг мануухай гэцгээнэ. Гэтэл ёс зүйгээр нь худалдан
авагчдыг урин залж алчуур хавтага, гивлүүрийг эвлэг намбатай барин зогсох залуу гоолиг
Сайдыг хүмүүс шохоорхон харах бөлгөө.
Сайдыг үүдэнд зогсдог болсноос хойш зээлийн газар худалдан авагчдынх нь тоо
нэмэгдсэнийг үзээд Калум Бек залуу эрд найрсаг хандан түүнийг өмнөхөөсөө илүү сайн
хооллох болж улам гоё ганган намбалаг хувцаслахыг боддог болов. Гэвч эзнийх нь эл эелдэг
хандлагын ийм илрэл түүний сэтгэлийг ер хөндсөнгүй, зөвхөн төрөлх хотдоо эргэж харих
сайн арга замыг бүх л өдөржкн, тэр ч байтугай унтах нойрон дундаа эрэлхийлэн санагалзах
бөлгөө. Нэгэн өдөр дэлгүүрээс нь хүмүүс маш их зүйл худалдаж авсан тул боодлын барааг
худалдан авагчдын гэрт хүргэж өгдөг бүх зарц нар тал тал тийшээ одоцгоосон байлаа.
Тэгтэл нэг авгай уг дэлгүүрт орж нэлээд зүйл худалдаж аваад шан авч барааг гэрт хүргэж
өгөх хүн өг гэж шаардав.
- Хагас цагийн дараа би бүгдийг нь хүргүүлнэ. Тэр болтол та тэсч байдаг юмуу, эс бөгөөс
өөр зарц хаа нэгтэйгээс олж хөлсөл гэж Калум Бек хэлэв.
- Та чинь худалдаачин хүн байтлаа худалдан авагчдаа таньж мэдэхгүй зөөгч өгөх гэж үү?
Тийм таньж мэдэхгүй залуу олны шахцалдаан дунд барааг минь аваад зугтаачихна шүү дээ?
Тэгэх юм бол би хэнтэй ярих болж байна? Үгүй шүү, та бол зээлийн ёс журмын дагуу авсан
зүйлийг гэрт минь хүргүүлэх үүрэгтэй бөгөөд эцэст нь та ямар нэг зүйл тохиолдвол
хариуцах ёстой билээ гэж тэр авгай өндөр дуугаар хэлсэнд худалдаачин эр
- Эрхэм авгай минь, та ердөө хагас цаг хүлээж үз! Миний бүх зөөгчид тал тал тийшээ
зөөвөрт явчихсан гэж уурандаа дороо эргэлдэн өгүүлэв.
- Хэзээд хэд хэдэн зарц нөөцөнд байлгаж байдаггүй энэ ч харин муу дэлгүүр байна даа гэж
муухай ааштай авгай хариу хэлээд
- Харав уу, тэнд нэг ажилгүй амьтан зогсож байна. Залуу минь, нааш ирээд энэ боодолтойг
аваад намайг дагаад яв гэв.
- Байз, байз! Наадах чинь миний ухуулах зарлал, зарлан дуудагч, соронзон байхгүй юу? Энэ
залуу энэ дэлгүүрийн босгоноос холдох ёсгүй! гэж Калум-Бек хашгиран өгүүлэв.
- Юу болоо вэ! гээд тэр настай авгай боодолтой бараагаа шуудхан Сайдын суганд хавчуулж
— Энэ ч ёстой муу худалдаачин, ямар ч хэрэгцээгүй адгийн бараа байна даа. Тэгээд ийм
ажилгүй залууг бараагаа магтуулах гэж зогсоож байдаг юм байх нь ээ. Яв, яв, залуу минь,
чи өнөөдөр шан хүртэх болно гэв.
- За тэгвэл Ариман хийгээд бүх л чөтгөр шуламсын нэрийг бодож яв яв гэж Калум-Бек
соронзонгийнхоо араас үглээд — Түргэхэн эргэж ирээрэй. Би илүү удаан саатуулсан бол
эмгэн шулам зээлээр нэг хашгирч нэр төрийг минь гутааж мэдэх нь байна гэв.
Насандаа баймааргүй хөнгөн шингэнээр зээл, гудамж дундуур яаран алхах авгайг Сайд
даган одлоо. Тэгээд сая нэгэн гоё байшингийн үүдэнд ирж үүдийг нь тогшсонд хоёр
далавчтай хаалга цэлсхийн онгойход авгай гантиг шатаар дээш өгсөөд Сайдыг дагаад яв гэж
дохив. Явсаар Сайдын урьд өмнө үзэж харж явснаас хавьгүй тансаг, сүр жавхлантай цэлгэр
уудам танхимд орж очив. Тэнд нөгөө авгай нэгэн олбог дээр ядарсан янзтай суугаад
боодолтой барааг газар тавь гэж залуу эрд дохин, бяцхан мөнгөн зоос өгч, яв гэж хэлэв.
Хэдийнэ үүдэнд очоод байтал нэгэн яруухан, тунгалаг хоолойтой хүн «Сайд» гэж дуудав.
Энд нэрийг минь мэддэг хүн байдаг хачин юмаа гэж гайхан эргэж харвал нөгөө хөгшин
авгайн оронд олбог дээр өчнөөн олон боол, шивэгчингүүдээр хүрээлүүлсэн нэгэн гайхалтай
сайхан хатагтай сууж байлаа. Сайд гайхсандаа дуугарч чадахгүй, гараа элгэндээ зөрүүлэн
гүнээ мэхийн ёслов.
- Сайд, хайртай хүү минь, чамайг Багдадад ирэхэд хүргэсэн осол эндэлд би гүнээ гашуудаж
байна. Учир нь хорин нас хүрэхээсээ өмнө эцгийн гал голомтыг орхин гарваас хувь заяны
чинь төөрөг тайлагдах ёстой цаанаас оноот цорын ганц газар чинь энэ билээ. Сайд минь,
чамд нөгөө бяцхан жимбүүр чинь байгаа юу? гэж тэр хатагтайг хэлсэнд Сайд
- Байлгүй яах вэ! гэж баяртайяа дуу алдах зуураа алтан гинжийг татан гаргаж ирээд
- Та лав намайг төрөх үес үүнийг бэлэглэсэн тэр сайхан сэтгэлт дагина мөн үү? гэв.
- Би эхийн чинь найз байсан, бас чамайг төлөв төвшин хэвээрээ байх аваас чиний ч найз.
Элээ минь, хөнгөн сэтгэлт эцэг чинь хэлсэн үгийг минь дагасансан бол чи олон олон
гаслангаас аврагдах байсан юмсан! гэж тэр дагина хэлэв.
- За яах вэ, ингэх л учиртай байж дээ! гээд Сайд
- Харин одоо, эрхэм дагина минь, та зүүн хойд зүгийн хүчтэй салхи үүлэн тэргэндээ
хэлүүлээд намайг авч хэдэн минутын дотор Алеппод эцэгт минь хүргэж өгнө үү. Тэгвэл би
хорин нас хүрэн хүртлээ үлдэж байгаа зургаан сарыг тэнд тэвчээртэйеэ сууж өнгөрөөх
болно гэв.
Дагина инээмсэглээд
- Чи бидэнтэй ярилцах эв аргаа олдог хүн байна. Гэвч хөөрхий Сайд минь, энэ бол бүтэхгүй!
Эцгийнхээ орон гэрээс ангид байгаа үед чинь одоо би чамд ямар ч гайхамшигтай зүйл хийж
чадахгүй ядаж л өөдгүй муу Калум-Бекийн эрх мэдлээс ч чамайг чөлөөлж чадахгүй байна
шүү дээ! Тэр бол чиний хүчирхэг дайсан эмийн хамгаалалтанд байгаа юм гэв.
- Тэгвэл надад авран хамгаалагч сайхан сэтгэлт найз дагина байгаа төдийгүй бас дайсан
эмэгтэй байдаг байх нь ээ? Би таны ивээлийг урьд өмнө ч олонтаа үзэж мэдсэндээ одоо би
итгэж байна. Гэхдээ та надад зөвлөн хэлэх үгээрээ тус дэмжлэг болж болохгүй юм гэж үү?
Би халиф руу очиж түүнээс тусламж дэмжлэг гуйвал ямар вэ? Түүний бие ухаантай хүн тул
намайг Калум-Бекээс хамгаалж мэдэх юм гэж Сайд хэлсэнд дагина хариуд нь
- Тийм ээ, Харун ухаантай хүн! Гэвч харамсалтай нь бас л хүн шүү дээ. Түүний бие тэргүүн
бойдаа Мессоурдаа өөрөөсөө ч илүү их итгэдэг, Мессоурыг туршин үзээд үнэнч гэж үзсэн
тул энэ нь ч бас зөв юм. Гэтэл Мессоур нь өөрийн нөхөр Калум-Бекэд өөр шигээ итгэдэг
бөгөөд хэдийгээр тэр Мессоурын садан нь боловч муу хүн тул ингэж итгэдэг нь Мессоурын
буруу юм. Калум нь бас зальхай этгээд билээ. Энд дөнгөж ирмэгцээ өөрийн үеэл тэргүүн
бойдаад өөрийнхөө тухай үлгэр домог ярьж итгүүлсэнд цаадах нь түүнийг нь халифт ярьсан
юм. Тиймээс даруй Харуны ордонд явж очих юм бол тэр чамд итгэхгүй тул чамд сайн юм
ер болохгүй. Гэхдээ чамд түүнтэй ойртон шадарлах өөр арга зам байгаа, түүний өмөг
түшигт чи багтах болно гэдэг нь төрсөн өдрийн чинь төөрөгт хэдийнэ бичээстэй бий гэв.
- Энэ тун тусгүй хэрэг гэж Сайд гутрангуй хэлээд
- Тэгэхлээр би бас л удтал өөдгүй муу Калум-бекийн дэлгүүрийн үүдийг сахих болох нь ээ.
Гэвч эрхэм хүндэт авхай минь ээ! Та надад нэгэн ивгээл үзүүлж чадахсан билээ. Миний бие
зэр зэвсэг барьж хүмүүжсэн тул туйлын их баяр баясал минь нум, сум, мохоо илд сэлтээр
жинхэнэ ёсоор тэмцэлдэн хүчээ сорих явдал билээ. Энэ хотын сурвалжит залуус долоо
хоног тутам нэг удаа ийнхүү тэмцэлдэх юм. Гэтэл дээд зэргийн өмсгөл, зүүлттэйн дээр
чөлөөт хүмүүс л хашлаганы дотор орох эрхтэй юм, Нэг үгээр хэлбэл зээлийн газрын нэг ч
зарц тийш орох эрхгүй гэсэн үг. Та намайг долоо хоног бүрт нэг удаа морь, хувцас, зэр
зэвсэг өгч, өөрийн минь царай зүсийг хүн тийм амар танихгүйгээр болговол хэмээн үгээ
гүйцэд хэлж амжаагүй байтал дагина
- Энэ бол удам сайт залуу хүний хэлж болох хүсэл даруй мөн. Эхийн чинь эцэг Сири
нутгийн хамгийн эрэлхэг эр байсан бөгөөд түүний ухаан чамд удамшин шингэсэн бололтой
байна. Энэ байшинг сайн ажиглаж ав. Долоо хоног бүрийн эцсээр чи энд ирж бай, чамайг
морьтой хоёр гоцго, морь, бас зэвсэг, хувцас, хэний ч нүдэнд чамайг танигдахгүй болгох
нүүр угаах ус бэлхнээ хүлээж байх болно. За, Сайд минь сайн сууж байгаарай! Одоо явж үз,
ухаалаг, ажилсаг хичээнгүй байгаарай! Зургаан сарын дараа бяцхан жимбүүр чинь дуугарах
бөгөөд Зулимагийн чихэнд тэр дуу сонсдох болно гэв.
Залуу хүү гайхалтай ивээн тэтгэгчдээ баярлаж талархсанаа илэрхийлж, гүнээ хүндэтгэн
салах ёс үйлдээд гарч, уг байшин, гудамжийг сайтар тогтоон авсны эцэст сая зээлийн зүг
эргэж явав.
Сайд цагаа олж, өөрийн эзэн хийгээд захирагч Калум-Бекийг дэмжин тусалж аврах хэрэгтэй
болсон яг тэр үед зээлийн газар иржээ. Дэлгүүрийн үүдэнд бөөн улс чихцэлдэн шавж
багачууд худалдаачныг тойрон бүжиглэж, дооглон доромжилж, хөгшид нь хөхрөлдөн байв.
Калум-Бек өөрөө дэлгүүрийнхээ үүдэнд нэг гартаа алчуур, нөгөө гартаа гивлүүр барьчихаад
уурандаа салгалан хэрхэх учраа мэдэхгүй зогсож байлаа. Эл ер бусын байдал Сайдыг явсны
дараа учирсан нэгэн тохиолдлоос үүджээ. Калум өөрөө сайхан зарцынхаа оронд үүдэнд гарч
зогсоод бараагаа дуудан зарласанд тэрхуү хөгшин, муухай эрээс хэн ч, юу ч авахыг
хүссэнгүй. Тэгтэл хоёр эр авгай нартаа бэлэг худалдаж авахаар зээлийн газрыг өгсөн хүрч
иржээ. Тэд ямар нэг юм хайн хэд хэдэн удаа нааш цааш явсан бөгөөд тэдний тийнхүү
алмайран явааг хүмүүс сая л анзаарчээ.
Үүнийг ажиж мэдсэн Калум-Бек эл байдлаас ашиг олтугай гэж сэтгээд
- Ноёд оо, нааш ир, нааш ир! Та нар юу хайна вэ, сайхан алчуур, сайхан гивлүүр үү? гэж
дуудан хэлсэнд тэдний нэг нь
- Өвгөн минь ээ, бараа тань үнэхээр сайхан байж мэдэх юм. Гэвч авгай нар минь гайхалтай
нь дэлгүүрийн зарц сайхан Сайдаас өөр хэнээс ч алчуур, хавтага бүү худалдаж ав гэсэн
бөгөөд энэ нь чухамдаа эл хотод нэгэн зүйл заншил болсон юм гэнэ. Бид түүнийг эрэн хагас
цагийн турш энэ хавиар явсан боловч олсонгүй. Харин та түүнийг хаанаас олж болохыг
хэлбэл бид танаас дараа нэг удаа алчуур худалдаж авч болох юм гэвэл Калум-Бек найрсгаар
ярзайн инээх аядаж — Тэнгэр минь, тэнгэр минь! Вивангиридич та нарыг зөв хаалган дээр
чинь хөтлөөд ирж. Та нар алчуур авах гэж дэлгүүрийн сайхан зарцыг зорьсон хэрэг үү? За,
дотогш орцгоогтун, энэ бол түүний дэлгүүр гэв. Тэр хоёр эрийн нэг нь Калумын атигар,
муухай бие бялдрыг хараад, бас өөрийгөө сайхан зарц гэсэнд нь шоолон хөхөрч, нөгөө нь
харин Калум өөрийг нь тохуурхав гэж сэтгээд мөчөөгөө өгөлгүй эх захгүй харааж зүхэж
гарав. Гэгэхэд нь Калум-Бек галзууртлаа уурлаж, өөрийнхөөс нь өөр хэний ч дэлгүүрийг
сайхан зарцын дэлгүүр гэж нэрлэдэггүй гэдгийг нотлуулахаар хөршүүдээ дуудав. Гэтэл
түүний дэлгүүрт ойрмогхоноос хүмүүс их цугларах болсонд атаархаж эхэлсэн хөршүүд нь
энэ талаар юу ч мэдэхийг хүссэнгүйд нөгөө хоёр эр Калумыг хөгшин худалч хэмээн
нэрийдэж шуудхан нударгалж гарав. Калум өөрийгөө нударгаараа хамгаалахаасаа илүү
хашгирч хараал зүхэл урсгаснаар дэлгүүрийнхээ үүдэнд учиргүй олон хүн дуудан
шавуулжээ. Хотынхны тэн хагас нь түүнийг шунаг, өөдгүй харамч амьтан гэдгийг мэдэх
тул тэнд тойрсон улс Калумыг цохиулах бүрт хөхин хөгжиж байлаа. Хоёр эрийн нэг нь
худалдаачны сахлаас зууран автал тэр эрийн гараас нэг хүн шүүрэн ганцхан түлхэн ар
зоогоор нь унагасан бөгөөд түүний турбан нь газар ойчоод шаахай нь суга үсрэн х ол гэгч
унав. Калум
- Бекийг тийнхүү доромжлуулсан бол дуртайяа харан зогсох байсан хурсан олон дургүйцэн
ам амандаа шуугилдан газар унасан эрийн найз нь хэн зүрхэлж нөхрийг минь унагав гэж
харвал өмнө нь өндөр чилгзр нуруутай, ханхар цээжтэй, гялалзсан нүдтэй, эрэмгий байрын
залуу зогсож байгааг үзээд түүнийг заамдан авч эс зүрхлэв. Тэгтэл ч ид шидийн хүчээр мэт
ингэж аврагдсан Калум залуу хүүг заан
- Харав уу! Ноёд оо, нөгөө дэлгүүрийн сайхан зарц Сайд чинь энэ дээ. Та нар өөр яах гэсэн
юм бэ? гэж хашгирав. Тойрон зогссон улс Калум-Бекэд өмнө нь ямар золгүй явдал
тохиолдсоныг мэдээд хөхрөлдөцгөөв.
- Газар шидүүлсэн эр ичингүйрэн босож, алчуур гивлүүрийн алиныг ч худалдаж
авалгүйгээр нөхрийнхөө хамт доголсоор явж одлоо.
- Өө, бүх дэлгүүрийн зарц нарын од, зээлийн титэм болсон чи минь! гэж Калум зарцыгаа
дэлгүүртээ дагуулж орохдоо дуу алдан хэлээд
- Үнэндээ чи ёстой цагаа олж ирлээ. Энэ бол гараа гайхамшигт зэвсэг болгов гэж би хэлмээр
байна. Тэр залуу хөл дээрээ хэзээ ч зогсож байгаагүй юм шиг газар хэвтэж байж билээ. Чи
хоёр минутын хойно л ирсэн бол би гэдэг хүн үсчинд очиж самнуулж, анхилуун тосоор
тослуулах сахалгүй болох байлаа шүү. Үүний ачийг чамд юугаар хариулах билээ? гэв.
Сайдын гар, сэтгэл тийн хөдөлсөн нь эгшин зуурын өрөвдөх сэтгэл байсан билээ. Одоо эл
сэтгэл замхран арилсанд энэ хорлонт хүнийг сайтар хашраахад саад болсондоо бараг
харамсав. Сахал нь бага ч бол шингэрсэн бол түүний бие наанадаж арав гаруй өдөр аятай
зөөлөн ааш авиртай байх байсан бизээ гэж боджээ. Хэдий ингэж бодсон боловч
худалдаачны сайхан ааштай байгааг ашиглахыг хичээн баярлаж талархсаны нь хариуд
долоо хоног бүр нэг оройг гадуур зугаалах юмуу ер ямар нэг зүйлд зориулан өөрийн дураар
өнгөрөөхийг зөвшөөрнө үү гэж хүсэв. Эрх мэдэлд нь бүрэн автсан зарц нь мөнгө,
хувцасгүйгээр оргохооргүй төвшин хүн гэдгийг мэдэх тул Калум үүнийг нь зөвшөөрчээ.
Төдөлгүй Сайд хүссэндээ хүрэв. Дайчин дасгал сургуулиа хийхээр угсаа гарал дээд залуус
дараачийн нь Лхагва гаригт нэгэн задгай талбайд цугларах үеэр энэ оройг өөрийн дураар
өнгөрөөе гэж Калумд хэлсэнд цаадах нь зөвшөөрөв. Тэгэхэд нь Сайд дагинын суудаг
гудамжинд явж очоод хаалгыг нь тогшсонд үүд нь цэлсхийн нээгдэв. Хэрэг зоригийг нь
асуулгүйгээр шатаар дагуулан өгсөж нэгэн сайхан тасалгаанд оруулахыг үзвэл зарц нар нь
түүнийг ирнэ гэж хэдийнээ зэхэн байсан бололтой аж. Тэнд юуны өмнө өөрийг нь
танигдахгүй болгох ёстой ус өгөв. Түүгээр нь нүүрээ шавшаад ган толинд харвал царай нь
наранд борлон, сайхан хар сахал бүхий болоод даруй одоогийн байдлаас нь арван насаар
ахмад харагдсан тул өөрөө ч бараг таньсангуй.
Үүний дараа тэд түүнийг өөр нэг тасалгаанд дагуулан орсонд тэнд нь өөрийн бүх л цог
жавхланг бүрдүүлэн их цэргээ шалгахаар гарах өдрөө Багдадын халиф сэтгэл төвдөлгүй
өмсөхүйц тийм гоё ганган, өвч бүрэн хувцас байж байлаа. Алмазан зүүлт чимэг, дэглийний
урт өд сөд бүхий нэн нарийн нэхээстэй турбан, мөнгөн саагаар эрхээсэн цэцгэн хээ бүхий
зузаан, улаан торгон дээлээс гадна биеийн хөдөлгөөнд ер саад болохгүй уян налархай
хэрнээ жад, сэлмийн аль нь ч нэвтлэн үл чадах бөх, нэн уран нарийн дархалсан мөнгөн
цагиргуудаас бүрдсэн хөө хуяг байх ажээ. Ер гар таталгүй чимэглэсэн хуй, шигтгэсэн чулуу
нь Сайдад үнэлж барамгүй мэт санагдсан бариул бүхий дамаскийн илд түүний дайчин эрийн
гоёл чимгийг төгс төгөлдөр болгов. Түүнийг хувцаслаж зэр зэвсгээ бүрэн агсан хаалгаар
гарч ирэхэд нь зарц нарын нэг нь түүнд нэгэн торгон алчуур өгөөд эл байшингийн эзэгтэй
үүнийг өгүүлсэн юм, үүгээр нүүрээ арчихад нүүрний борлосон өнгө, сахал үгүй болно гэв.
Хашаанд гурван сайхан хүлэг зогсож байлаа. Тэдний хамгийн сайхныг нь Сайд унаж, нөгөө
хоё рыг нь хоёр зарц нь унав. Тэгээд тэмцээн болох ёстой талбай руу баяртайяа хатируулан
одлоо. Хувцасныхаа гоё сайхан, зэр зэвсгийнхээ баян тансгаар түүний бие бүхний харааг
татсан ба олон хүн тойрон бүчсэн хүрээн дунд давхин ороход нь бүх нийтээр шагшин
шивнэлдэцгээв. Энд Багдадын хамгийн эрэлхэг, хамгийн сурвалжит залуус цугларсан
байлаа. Халифийн дүү нар жадаа эргэлдүүлэн байх бөгөөд тэдний унасан морьд дороо
тогтож ядан дүүхэлзэж байв. Сайдыг давхин орж ирэхэд хэн ч түүнийг танихгүй янзтай
байхлаар нь тэргүүн сайдын хүү хэсэг нөхдийнхөө хамт тосон очоод хүндэтгэн мэндчилж,
тэмцээндээ оролцохыг уриад нэр ус, газар нутгийг нь лавлав. Сайд өөрийгөө Каираас яваа
Алмансор гэгч гээд алсын аянд зорих санаа бүхий бөгөөд Багдадын сурвалжит залуусын эр
зориг, ур чадварын тухай олонтаа сонссон тул тэдний барааг харах, улмаар тэдэнтэй
танилцахсан гэхээс тэсч ядан байлаа гэв. Залууст Сайд-Алмансорын байдал төлөв, эрэлхэг
шинж таашаагдсанд тэд түүнд жад өгүүлэн ганц ганцаараа болон бүлэг бүлгээрээ
тэмцэлдэхээр бүгдээрээ хоёр багт хуваагдсан тул аль багт нь орохоо өөрөө сонго гэж түүнд
хэлжээ.